Co warto wiedzieć na temat jakości handlowej miodu (Q&A)

W przestrzeni medialnej często pojawiają się publikacje i dyskusje dotyczące miodu oraz jego produkcji, sprzedaży, znakowania, jakości i kontroli. Niestety, niektóre z tych publikacji stanowią wręcz antyreklamą tego „pszczelego złota”. Często też trafiają do Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) zapytania medialne dotyczące tych zagadnień. Zebraliśmy je wszystkie wraz z odpowiedziami i publikujemy poniżej. 

Czym jest i jak powinien być oznakowany miód?

Przepisy prawa żywnościowego w precyzyjny sposób definiują czym jest miód. Zgodnie z definicją prawną: „oznakowany jako miód może być wyłącznie środek spożywczy, który jest naturalnie słodką substancją produkowaną przez pszczoły Apis mellifera z nektaru roślin lub wydzielin żywych części roślin, lub wydalin owadów wysysających żywe części roślin, zbieranych przez pszczoły, przerabianych przez łączenie specyficznych substancji z pszczół, składanych, odwodnionych, gromadzonych i pozostawionych w plastrach miodu do dojrzewania”. Miód jest zatem naturalnym produktem pracy pszczół i spełnia wymagania jakości handlowej jeśli nie zawiera innych składników żywności, w tym dozwolonych substancji dodatkowych, obcych jego składowi oraz innych organicznych lub nieorganicznych substancji obcych jego składowi. Zatem produkt, który nie spełnia kryteriów wspomnianej definicji prawnej, a także szczegółowych wymagań jakościowych określonych w przepisach krajowych, nie może być wprowadzany do obrotu i oznakowany jako miód. 

Warto w tym kontekście przypomnieć, że zgodnie z prawem, na opakowaniu miodu muszą się znaleźć następujące, obligatoryjne informacje:

• nazwa (pełna nazwa rodzaju i odmiany miodu lub słowo miód),
• ilość netto,
• data minimalnej trwałości,
• warunki przechowywania,
• dane podmiotu odpowiedzialnego za jakość (producenta, pakującego, sprzedawcy),
• numer partii produkcyjnej,
• kraj pochodzenia, czyli informacja gdzie miód został zebrany. 

Oprócz tego, producenci mogą zamieścić na opakowaniu dodatkowe, dobrowolne informacje, takie jak: wartość odżywcza, specyficzne cechy jakościowe czy region, z którego pochodzi miód.  Informacje zamieszczane w oznakowaniu miodu nie mogą jednak przypisywać właściwości zapobiegania chorobom lub leczenia chorób, bądź też odwoływać się do takich właściwości. 

Gdzie można znaleźć szczegółowe i aktualne informacje na temat obowiązujących zasad znakowania miodu? 

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) opublikowała pod koniec 2023 r. i udostępniła na swojej stronie internetowej aktualny, kompleksowy, praktyczny poradnik na ten temat, pt. Znakowanie miodu, który można znaleźć w sekcji Przewodniki pod linkiem: https://www.gov.pl/web/ijhars/przewodniki. W opracowaniu tym wskazane zostały również podstawowe akty prawne dotyczące jakości handlowej i znakowania miodu. 

W jakim zakresie IJHARS kontroluje jakość miodu dostępnego na naszym rynku i co wynika z prowadzonych kontroli? 

IJHARS, zgodnie ze swymi kompetencjami i szczegółowymi przepisami prawa, bada jakość handlową miodu, czyli cechy organoleptyczne (barwa, konsystencja, smak i zapach), parametry fizykochemiczne (takie jak zawartość wody, fruktozy, glukozy, sacharozy, substancji nierozpuszczalnych w wodzie, przewodność właściwa, liczba diastazowa, zawartość HMF), zawartość pyłku przewodniego dla miodów nektarowych (określanych nazwą rośliny, której procentowa zawartość pyłku w miodzie występuje w znacznej przewadze), a także  ocenia znakowanie (m.in. w zakresie nazwy i kraju pochodzenia). Inne cechy i parametry miodu – objęte wymaganiami sanitarnymi, weterynaryjnymi czy fitosanitarnymi (dotyczące np. bezpieczeństwa i jakości zdrowotnej) –  kontrolują inne służby urzędowej kontroli żywności, w tym przede wszystkim Inspekcja Weterynaryjna.  

Przeprowadzone w latach 2022-2023 przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych kontrole miodu znajdującego się w obrocie na rynku krajowym (bez względu na kraj pochodzenia) objęły 179 podmiotów, w których skontrolowano łącznie: 218 partii miodów w zakresie oceny organoleptycznej (nieprawidłowości stwierdzono w 11 partiach); 242 partie miodów w zakresie oceny parametrów fizykochemicznych (nieprawidłowości stwierdzono w 23 partiach); 148 partii miodów w zakresie analizy pyłkowej (nieprawidłowości stwierdzono w 36 partiach); 334 partie miodów w zakresie znakowania (nieprawidłowości stwierdzono w 127 partiach). 

Wśród nieprawidłowości stwierdzono między innymi, w zakresie:

• cech organoleptycznych – nietypowy smak, zapach oraz barwę, jak również niedopuszczalną obecność rozkruszka;
• parametrów fizykochemicznych – obecność dekstryn skrobiowych, zaniżoną wartość liczby diastazowej, zaniżoną zawartość proliny, zawyżoną zawartość substancji nierozpuszczalnych w wodzie, zaniżoną sumę glukozy i fruktozy, zaniżoną przewodność elektryczną właściwą, obecność sztucznych barwników;
• analizy pyłkowej – w miodach deklarowanych jako odmianowe nie potwierdzano pochodzenia botanicznego, tzn. stwierdzano brak przewagi % zawartości pyłku rośliny, którą określono odmianę miodu, jak również nie potwierdzano pochodzenia geograficznego miodów, z uwagi na obecność ziaren pyłków roślin obcych dla polskiej strefy klimatycznej, pyłków roślin niecharakterystycznych dla miodów krajowych; 
• oznakowania miodów – np. wprowadzanie konsumenta w błąd co do charakterystyki środka spożywczego, w tym jego rodzaju i składu, kraju lub miejsca pochodzenia, metod wytwarzania i produkcji poprzez deklarowanie nieprawidłowej odmiany miodu, której nie potwierdziła przeprowadzona analiza pyłkowa lub podanie niepełnej nazwy miodu (brak wskazania rodzaju); brak wskazania obowiązkowej informacji o kraju pochodzenia lub brak informacji o treści „mieszanka miodów pochodzących z UE i niepochodzących z UE”, podanie niezgodnie z prawdą kraju pochodzenia produktu, zamieszczenie niejednoznacznych informacji w zakresie pochodzenia miodu; wprowadzanie konsumenta w błąd przez sugerowanie, że środek spożywczy ma szczególne właściwości (zamieszczanie informacji: „naturalny”, „100% naturalny miód”, „naturalny miód pszczeli”), zastosowania znaku słowno-graficznego PRODUKT POLSKI niezgodnego ze wzorem określonym w przepisach; zastosowanie niezgodnej z przepisami minimalnej wysokości cyfr i liter w oznakowaniu ilości nominalnej towaru paczkowanego, brak numeru/kodu identyfikacyjnego partii produkcyjnej, niepełne (brak imienia, nazwiska i adresu) lub błędne dane producenta. 

Jak w świetle wyników granicznych kontroli jakości handlowej prezentuje się jakość miodów importowanych do Polski spoza UE?

IJHARS realizuje kontrole graniczne miodu i innych artykułów rolno-spożywczych, które zostały wyszczególnione w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 stycznia 2013 roku w sprawie wykazu artykułów rolno-spożywczych przywożonych z zagranicy oraz ich minimalnych ilości podlegających kontroli jakości handlowej (Dz.U. 2020, poz. 1934). Na podstawie rozporządzenia kontroli granicznej IJHARS podlegają partie miodu importowanego o wielkości minimalnej 0,5 tony. 

W 2021 roku IJHARS przeprowadziła kontrolę graniczną 1 665 partii miodu importowanego z krajów trzecich, o łącznej masie 34 005,9 t. Wystawiono 10 decyzji zakazujących wprowadzanie do obrotu miodu na etapie importu wobec 10 partii miodów o łącznej masie 87,5 t, z czego 9 partii pochodziło z Chin (stwierdzano zaniżoną wartość liczby diastazowej), a 1 partia pochodziła z Indii (stwierdzono zaniżoną liczbę diastazową, obniżony udział pyłku przewodniego).

W 2022 roku IJHARS przeprowadziła kontrolę graniczną 1 383 partii miodu, o łącznej masie 27 650,5 t. W 2022 roku w ramach kontroli granicznych miodu nie stwierdzono nieprawidłowości.

W 2023 roku IJHARS przeprowadziła kontrolę graniczną 1 189 partii miodu, o łącznej masie 24 087,7 t. W wyniku kontroli granicznych przeprowadzonych w 2023 roku wydano 5 decyzji zakazujących wprowadzanie miodu do obrotu na terytorium Polski dla: 3 partii miodu pochodzących (z Chin z uwagi na zaniżoną liczbę diastazową), 1 partii miodu z Turcji (również z uwagi na zaniżoną liczbę diastazową), 1 partii miodu z Ukrainy (z uwagi na obecność licznych ciemnobrązowych zanieczyszczeń oraz pojedynczych sztuk owadów i ich fragmentów).

Należy podkreślić, że przedstawione powyżej dane dotyczą wszystkich skontrolowanych na granicy partii, natomiast nie dla wszystkich partii docelowym krajem przeznaczenia była Polska.

Jakie czynności kontrolne podejmowane są przez IJHARS wobec importowanych miodów w ramach kontroli granicznej? 

Kontrola jakości handlowej towarów przywożonych z zagranicy obejmuje, co najmniej jedną z następujących czynności: 

• sprawdzenie dokumentów umożliwiających identyfikację artykułu rolno-spożywczego, atestów jakościowych, wyników badań laboratoryjnych oraz innych dokumentów świadczących o jego jakości handlowej,
• sprawdzenie opakowania, oznakowania, prezentacji artykułu oraz warunków jego przechowywania i transportu,
• oględziny artykułu rolno-spożywczego (oględziny mogą obejmować sprawdzenie cech organoleptycznych),
• pobranie próbek oraz ich ocenę lub badanie laboratoryjne,
• ustalenie klasy jakości artykułu rolno-spożywczego.

O zakresie i trybie kontroli artykułów rolno-spożywczych decyduje inspektor biorąc pod uwagę specyficzne cechy badanego produktu, dokumentację przedłożoną przez zainteresowany podmiot oraz warunki techniczne do przeprowadzenia kontroli.

Jakie konkretne metody analityczne stosowane są przez IJHARS w laboratoryjnych badaniach jakości handlowej miodu? 

Laboratoria Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (GIJHARS) przeprowadzają badania miodu pszczelego według metod wskazanych w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie metod analiz związanych z dokonywaniem oceny miodu (Dz.U. 2015, poz. 1173) na zgodność z wymaganiami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz.U. 2023, poz. 2513). Szczegółowy opis metod analitycznych stosowanych do oceny jakości handlowej miodów pszczelich w laboratoriach GIJHARS można znaleźć na stronie internetowej Inspekcji, w sekcji Aktualności - Opracowania i Publikacje, pod następującym linkiem: https://www.gov.pl/web/ijhars/metody-analityczne-stosowane-w-badaniach-jakosci-handlowej-miodow.

Co jeszcze konsumenci powinni wiedzieć o miodzie i na co powinni zwracać uwagę kupując miód? 

Warto wiedzieć, że miód krystalizuje już kilka miesięcy po zbiorze. Jesienią prawie każdy miód powinien być już częściowo skrystalizowany. W przypadku podgrzania miód może przechodzić do stanu płynnego, lecz przez to traci swoje właściwości. 

Miód powinien być przechowywany w suchym, czystym, wolnym od zapachów miejscu. Temperatura przechowywania powinna być nie większa niż 18 stopni C, im niższa temperatura tym szybciej zachodzi proces krystalizacji. Miód w opakowaniach szklanych należy chronić przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych.

Miód należy do produktów trwałych i nie psujących się, długo zachowujących swoje właściwości (nawet do 36 miesięcy od miodobrania) pod warunkiem zachowania Dobrych Praktyk Produkcyjnych przy jego pozyskiwaniu oraz przechowywaniu w odpowiednich warunkach. 

No i oczywiście warto uważnie czytać informacje zawarte na etykiecie miodu, zwracając uwagę m.in. na kraj pochodzenia miodu, który oznacza kraj lub kraje, w których miód został zebrany. Czasem miód pochodzi z jednego kraju, ale nierzadko też z kilku (dwóch lub więcej) krajów, wówczas na etykiecie może znaleźć się słowo „mieszanka” wskazujące, że zmieszano partie miodu o różnym pochodzeniu. Ale uwaga! Zgodnie ze zmianą przepisu § 15 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia MRiRW w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz.U. 2015 poz. 29, z późn. zm.) w zakresie wskazywania kraju pochodzenia na miodzie, która wchodzi w życie od 18 kwietnia 2024 roku, będzie obowiązek wskazywania kraju lub krajów pochodzenia, bez stosowania ogólnego określenia „mieszanka”. W rozporządzeniu zmieniającym przewidziano jednak 24-miesięczny okres przejściowy dla pozostawania w obrocie miodów oznakowanych w oparciu o dotychczasowe przepisy. Z pewnością jednak, z wielu względów, warto kupować miód ze znanego źródła, np. prosto od lokalnego pszczelarza. 

Jeśli chodzi o etykietę miodu, to warto również sprawdzić, czy wskazano na niej nieobligatoryjny numer weterynaryjny pasieki – jest to informacja o rejestracji pszczelarza i nadzorze służb weterynaryjnych nad produkcją. Taka informacja stanowi dodatkową gwarancję jakości, podobnie jak umieszczane na niektórych miodach specjalne oznaczenia, takie jak np. chroniona nazwa pochodzenia (ChNP), chronione oznaczenie geograficzne (ChOG) czy też logo produkcji ekologicznej. Informacje na temat polskich miodów z takimi oznaczeniami można znaleźć w poniższym artykule na stronie IJHARS: https://www.gov.pl/web/ijhars/poznaj-wyjatkowe-polskie-miody-chronione-unijnym-znakiem-jakosci.
 
Pamiętajmy, że dobry miód nie może być tani! Cena to ważny wskaźnik. Jeśli miód jest wyjątkowo tani, może być importowaną „mieszanką miodów” lub miodem gorszej jakości. Dlatego czytajmy dokładnie informacje o produkcie zamieszczone na etykiecie i kierujmy się zdrowym rozsądkiem przy wyborze i zakupie miodu.