Chociaż o wapnowaniu gleb powiedziano już niemal wszystko, to jednak w praktyce są problemy ze skutecznością tego zabiegu. Rolnicy najczęściej skarżą się, że wysiane wapno nie podnosi odczynu, a więc nie działa. Aby uniknąć tego rodzaju problemów, wapnowanie trzeba dobrze zaplanować.
Stosowanie nawozów wapniowych ma inny charakter niż stosowanie nawozów mineralnych, gdyż są one tylko w niewielkim stopniu źródłem składnika pokarmowego dla roślin. Główną ich funkcją jest przywrócenie glebie optymalnego odczynu, który poprawa właściwości fizyczne przede wszystkim warstwy ornej gleby. W dłuższym aspekcie czasowym zwiększa przyswajalność składników pokarmowych oraz zmniejsza toksyczne oddziaływanie glinu na rośliny. Regularne wapnowanie gleby małymi dawkami wapna rzędu 1,5 t/ha CaO na glebach lekkich (w formie węglanowej), 2 t/ha CaO na średnich (w formie węglanowej lub tlenkowej) i 2,5 t/ha CaO na glebach ciężkich (w formie wapna tlenkowego) pozwala długoterminowo utrzymać optymalny odczyn gleby. Utrzymanie prawidłowego pH gleby jest szczególnie ważne, gdy uprawiamy rośliny wymagające do rozwoju wysokiego odczynu gleby, lecz również wapnia, bowiem wapnowanie niskimi dawkami wapna zwiększa także zawartość tego składnika w glebie. Dzięki wapnowaniu gleby stosowane nawozy mineralne NPK są efektywniej wykorzystywane przez rośliny. Pamiętajmy, że wysiewanie nawozów mineralnych na kwaśnych glebach jest po prostu nieefektywne i zawsze oznacza stratę dla rolnika. Prawidłowy odczyn gleby ogranicza również porażanie roślin przez niektóre choroby, np. rzepaku przez kiłę kapustnych, i zapobiega pobieraniu np. przez warzywa metali ciężkich. Dzięki regularnemu wapnowaniu gleby ryzyko włączenia w łańcuch troficzny metali ciężkich, głównie kadmu i ołowiu, jest minimalne. Wapnowanie gleby sprzyja też rozwojowi pożytecznych mikroorganizmów, które biorą udział w przemianie świeżej materii organicznej w próchnicę i tworzeniu gruzełkowatej struktury gleby. W efekcie dobre właściwości gleby bardzo szybko procentują zwyżką plonu roślin.
Pobierz próbkę gleby
Zanim wysiejemy wapno na pole, należy pobrać próby glebowe, w celu stwierdzenia aktualnego odczynu gleby oraz oznaczenia jej kategorii agronomicznej. Te dwa parametry są niezbędne, aby ustalić dawkę wapna i wybrać odpowiednią jego formę. Ustalenie optymalnej dawki jest niezwykle ważne, ponieważ zastosowanie wapna ponad normę może nadmiernie przesuszać glebę i zmniejszać dostępność niektórych składników pokarmowych, np. boru, fosforu czy manganu, oraz pogarszać właściwości fizyko- chemiczne gleby. Próby glebowe można pobierać przez cały okres wegetacyjny, jednak najlepszym terminem jest okres po zbiorze roślin, gdyż gleba w tym czasie jest wyczerpana ze składników pokarmowych. Bezwzględnie zabronione jest natomiast pobieranie prób z gleb świeżo nawożonych obornikiem oraz nawożonych nawozami mineralnymi. Do poboru prób potrzebna jest laska glebowa Egnera oraz specjalne pojemniki do przechowywania gleby. Mogą to być również torby papierowe lub foliowe. Próbki powinny być reprezentatywne dla dużych powierzchni naszego gospodarstwa. W tym celu trzeba podzielić pole na kilka mniejszych poletek, z których po przekątnej pola lub zygzakiem pobieramy ok. 10 prób z warstwy ornej gleby o głębokości 0-20 cm. Pobieranie prób laską Egnera polega na pionowym jej wbiciu w glebę, wykonaniu nią pełnego obrotu i wyjęciu laski z gleby. Następne zeskrobujemy z wcięcia laski glebę do specjalnie przygotowanych pojemników lub torebek. Wszystkie pobrane w taki sposób próbki łączymy w jedną próbę zbiorczą, dokładnie mieszamy i pobieramy z tak przygotowanej partii próbę o masie minimum 250 g do analiz, którą oddajemy do najbliższej stacji chemiczno-rolniczej. Po jej wykonaniu rolnik otrzymuje ocenę potrzeb wapnowania i gotowe zalecenia nawozowe. Rozdrobniony nawóz
– szybsze odkwaszanie Kryterium wyboru określonego wapna są zawsze: kategoria agronomiczną gleby, aktywność chemiczna wapna, następnie gatunki roślin, pod które będziemy stosować wapno, ich zapotrzebowanie na wapń i magnez. Oferowane na polskim rynku nawozy wapniowe to pod względem chemicznym węglany i tlenki wapnia, zawierające tylko wapń lub wapń z magnezem.
Aktywność chemiczna wapna, czyli szybkość reakcji nawozu wapniowego z glebą, jest ściśle uzależniona od stopnia rozdrobnienia i twardości surowca, z których produkowane są nawozy. Bardzo wysoką aktywnością chemiczną charakteryzują się nawozy tlenkowe (do 200%), aktywność chemiczna zmielonych wapieni jest już niższa (30-100%). Im nawóz jest bardziej rozdrobniony, tym proces odkwaszania gleby jest szybszy.
Szybkość działania nawozów wapniowych zależy nie tylko od rodzaju zastosowanego wapna, lecz również od stopnia wymieszania ich z glebą, wilgotności gleby (wilgoć przyspiesza reakcję) oraz stopnia rozdrobnienia nawozów. Kupując wapno, nie należy kierować się jego ceną, lecz tym, czy pochodzi ze sprawdzonych źródeł i ma atest. Należy zawsze dokładnie przeczytać etykietę. Powinny być na niej zamieszczone informacje na temat parametrów chemicznych wapna: zawartość CaO lub CaCO3, MgO w zależności od typu wapna (tlenkowe, węglanowe lub węglanowo- magnezowe, tlenkowo-węglanowe), powinna być podana aktywność chemiczna, np. 60- 90%, oraz parametry fizyczne: przesiew i wilgotność, np. 6-10. Dla rolnika są to niezwykle istotne dane, gdyż informują go nie tylko o zawartości w nawozie, np. CaO, MgO lub CaCO3, lecz także o sposobie rozsiania wapna (przesiew) – im bardziej pyliste wapno, tym trudniej je rozsiać na polu, oraz szybkości działania nawozu (aktywność chemiczna). Dlatego często w pierwszym, a nawet drugim roku po zastosowaniu dolomitów, zwłaszcza gdy nawóz nie jest dostatecznie rozdrobniony, działanie odkwaszające jest niewielkie. Odwrotna zaś sytuacja ma miejsce przy stosowaniu kredy: mimo mniejszej siły zobojętniającej tego nawozu (niż wapna dolomitowego), efekt odkwaszający jest prawie natychmiastowy.
Taką właściwość kreda zawdzięcza wysokiej aktywności chemicznej, sięgającej 80-100%. Dlatego po zastosowaniu kredy skutki odkwaszania widoczne są już w pierwszym roku i zdarza się, że utrzymują się nawet 3 lata. Skuteczność odkwaszania wapieni dolomitowych widoczna jest dopiero w drugim roku po wapnowaniu, ale w dłuższej perspektywie działanie odkwaszające trwa na ogół dłużej niż w przypadku kredy. Wapnując glebę, należy pamiętać, by nie łączyć tego zabiegu z przyorywaniem obornika czy też aplikacją gnojowicy. Takie połączenie prowadzi do strat azotu. Zabieg wapnowania nie powinien być również łączony z wysiewem nawozów fosforowych oraz azotowych w formie amonowej, gdyż wówczas następuje przechodzenie związków fosforu w trudno przyswajalną formę. Odstęp między wysiewem nawozów mineralnych a wapnowaniem powinien wynosić co najmniej 3 tygodnie.
Kiedy można zrezygnowaćz wapnowania?
Wapnowanie jest zbędne, jeśli wyniki analiz gleb średnich i ciężkich znajdują się w przedziale ograniczonych potrzeb wapnowania. Warto również pamiętać, że dawki wapna znajdujące się w przedziale ,,wapnowanie konieczne” nie doprowadzą do uzyskania optymalnego odczynu gleby, a jedynie przesuną glebę do kolejnego przedziału – „wapnowanie potrzebne”. Przy wapnowaniu koniecznym na gleby bardzo lekkie i lekkie zaleca się zastosować 2-3 t CaO w formie wapna węglanowego, na średnie 3-4,5 t/ha CaO w formie wapna węglanowego lub tlenkowego, a na gleby ciężkie od 3 do 6 t/ha CaO w formie wapna tlenkowego. Na gleby z niedoborem magnezu trzeba stosować wapno dolomitowe lub wapno magnezowe. Na glebach średnich i ciężkich, przy ograniczonych potrzebach ich wapnowania, zaleca się stosować 1 t CaO/ha. Taka dawka wpływa korzystnie na rozluźnienie i utrzymywanie gruzełkowatej struktury gleby. Na glebach ciężkich można również stosować wapna węglanowe, zwłaszcza te charakteryzujące się wysoką aktywnością chemiczną.
Wszystko trzeba skalkulować
Przy zakupie konkretnego wapna należy dokładnie oszacować koszty poniesione na wapnowanie, na które składają się: forma nawozu, zawartości zasadowych składników, wielkość dawki potrzebna do odkwaszenia pola, cena nawozu za tonę CaO i koszty zastosowania wapna na polu (transport + rozsiew). Rolnicy gospodarujący na dużych areałach powinni kupować wapno możliwie jak najwcześniej i hurtowo, co gwarantuje nie tylko wykonanie zabiegu na czas, ale i jest dużo tańsze. Niektóre firmy dają spore rabaty w przypadku kupowania dużej partii nawozów i dowożą wapno na terenie całej Polski. Można także odebrać je własnym transportem. W niektórych możliwy jest tylko odbiór wapna własnym transportem. Mimo iż cena tony wapna wciąż jest relatywnie niższa w porównaniu do NPK, to koszty transportu, jak i wapnowania nie są tanie. Dlatego tak ważny jest wybór dobrego, sprawdzonego wapna, od producenta najbliżej naszego gospodarstwa. Należy też prawidłowo ustalić jego dawkę, aby glebę rzeczywiście doprowadzić do pożądanego odczynu gleby. W praktyce wciąż najbardziej popularne pozostaje wapno defekacyjne, które oferują cukrownie. Poza CaO zawiera ono niewielkie ilości fosforu, magnezu, potasu i siarki.
Zalecane dawki nawozów wapniowych w (t/CaO/ha-1) oraz pHKCl dla poszczególnych potrzeb wapnowania.
dr Dorota Pikuła
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa
– Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
