Pszenica ozima jest najważniejszym gatunkiem zbóż uprawianym nie tylko w Polsce, lecz również na świecie. Wynika to z wysokiego poziomu plonowania oraz szerokiego wykorzystania – głównie na pasze i konsumpcję.
Najważniejszym celem uprawy pszenicy jest uzyskanie wysokiego poziomu plonowania o korzystnych cechach jakości, co gwarantuje opłacalność uprawy. Wysoki plon można uzyskać między innymi poprzez intensywną uprawę. Są pewne warunki, które muszą być spełnione, by poniesione nakłady były opłacalne i przyniosły spodziewany zysk. Do najważniejszych czynników decydujących o wielkości plonów uzyskanych przez rolnika należą: potencjał plonotwórczy odmian oraz jakość materiału siewnego, stan i produkcyjność siedliska, na który składa się przede wszystkim gleba i jej odczyn, ilość i rozkład opadów w okresie wegetacji. Czynniki te wpływają na efektywność plonotwórczą nawożenia mineralnego, głównie azotowego, efektywność stosowanych mikroelementów i ochrony zasiewów i głównie decydują o możliwości intensywności technologii produkcji. Potencjał odmianowy pszenicy jest wysoki – jak wskazują badania COBORU, średnie plony w roku 2012 dla odmian wzorcowych wynosiły około 8,2 t/ ha. Jednak są odmiany, których potencjał plonowania jest znacznie wyższy, plonują one do 20% powyżej wzorca. Do odmian plonujących na poziomie 110% wzorca i powyżej należą: Fidelius, Arkadia, Legenda, Linus, KWS Ozon, Ostroga, Sailor, Platin, Bogatka, Kohelia, Patras, Jantarka; do odmian plonujących do 110% wzorca należą: Skagen, Figura, Praktik, Baletka, Markiza, Torrild, Smuga, Lavantus, Tonacja, Forkida, Boomer, Meteor, Naridana, Natula, Kranich, Mulan, Ludwig. Przystępując zatem do wyboru odmian, przy intensywnej technologii należy wybrać odmiany najwyżej plonujące.
Odmiany mają podobne wymagania glebowe odnośnie jakości gleb – klasa, kompleks, oraz odczynu. Istotny jest nie tylko wybór odmiany, lecz także jakość materiału siewnego – wysokiego plonu można oczekiwać jedynie, gdy siejemy kwalifikowany materiał siewny, charakteryzujący się wysoką energią i siłą kiełkowania, wysoką MTZ. Materiał taki jest pozbawiony nasion chwastów i bardzo często już zaprawiony. Poziom intensywności uprawy pszenicy zależy od potencjalnej produktywności gleb, która oznacza zdolność gleby do dostarczenia roślinom wody i składników pokarmowych w ilościach niezbędnych do realizacji potencjału genetycznego. O produktywności gleb informuje nas kategoria agronomiczna, kompleks rolniczej przydatności gleb oraz klasa bonitacyjna. Najlepiej produktywność gleb jest charakteryzowana przez kompleks glebowo-rolniczy. Kompleks rolniczej przydatności gleb to zespół gleb, które wykazują podobne właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane. Wysokich plonów pszenicy można się spodziewać na glebach kompleksu pszennego bardzo dobrego i pszennego dobrego, pszennego górskiego i żytniego bardzo dobrego (w niektórych warunkach – gdy jest optymalna ilość opadów – również na glebie kompleksu pszennego wadliwego). Tylko w tych warunkach glebowych można brać pod uwagę intensywną uprawę pszenicy.
W tabeli 1 podano plony odmian pszenicy ozimej w zależności od kompleksu rolniczej przydatności gleb. Analizując ją, można zauważyć, że poziom plonowania na glebach kompleksu pszennego dobrego jest o 3% niższy niż na glebie kompleksu pszennego bardzo dobrego, na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego już o 14% niższy, natomiast na kompleksie żytnim dobrym – aż o 18% niższy. Wysokich plonów można oczekiwać tylko w warunkach odpowiedniego odczynu glebowego. Na glebach bardzo silnie zakwaszonych, o pH 4,0, azot, fosfor, potas i magnez są bardzo słabo dostępne dla pszenicy ozimej. Ich przyswajalność zwiększa się w miarę wzrostu odczynu. Optimum dostępności wymienionych makroelementów, poza magnezem, zaczyna się przy pH 6,0. W warunkach gleb kwaśnych spośród makroelementów najmniej dostępny jest magnez, dlatego na glebach kwaśnych bezwzględnie należy stosować ten pierwiastek. Jeżeli chodzi o mikroelementy, to na glebach kwaśnych bardziej dostępne są: miedź, cynk i mangan; molibden na zasadowych, a bor na obojętnych i lekko kwaśnych.
Na glebach kwaśnych w roztworze glebowym uruchamia się wolny glin (Al 3+), który ogranicza rozwój systemu korzeniowego, a ten nie jest w stanie pobierać składników pokarmowych. W warunkach gleb kwaśnych fosfor łączy się z kationami glinu i staje się niedostępny dla roślin. Zatem podstawowym warunkiem do uprawy intensywnej jest prawidłowy odczyn gleby. W tabeli 2 podano plony odmian pszenicy ozimej na glebach o pH od 5,0 do 6,0 i powyżej 6,1. Przy tak niewielkiej różnicy pH plony u badanych odmian przy wyższych wartościach były o 9% wyższe.
Intensywną produkcję pszenicy można prowadzić jedynie na prawidłowo rozwiniętym łanie, rokującym otrzymanie wysokiego poziomu plonowania. Gwarantuje to wysiew odmian w optymalnym terminie, o odpowiedniej dla odmiany gęstości siewu i na jednakową głębokość. Istotny jest również właściwy przedplon oraz optymalne zaopatrzenie gleb w fosfor i potas. Gdy wyżej wymienione warunki są spełnione, można zakładać, że stosowanie dodatkowych środków produkcji, jak: nawożenie azotem i mikroelementami, stosowanie środków ochrony roślin oraz regulatorów wzrostu, przyniesie spodziewane rezultaty w postaci wysokiego plonu i dużego zysku.
prof. dr hab. Grażyna Podolska Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach