Zawalczmy jakością o polski sektor produkcji trzody chlewnej

26-10-2022

Zapraszamy do zapoznania się z przygotowanym przez dział ekonomiczny WIR z analizą sektora produkcji trzody chlewnej w Polsce. Pozwoliliśmy sobie również zaproponować pewne modele rozwoju, które naszym zdaniem, w kontekście gospodarczym i rynkowym mają szanse na powodzenie.

1. Analiza branży w Polsce

a) Pogłowie trzody chlewnej

Według danych ARiMR, pogłowie trzody chlewnej w Polsce wyniosło na początku lipca br. 9,72 mln sztuk, w porównaniu do 10,14 mln z początku roku. O ile w pierwszym kwartale liczba świń zmniejszyła się o 3,5%, to drugi kwartał przyniósł znaczne wyhamowanie tej dynamiki: do 0,6%.

b) Liczba gospodarstw zajmujących się produkcją trzody chlewnej

Liczba gospodarstw zajmujących się produkcją trzody chlewnej w Polsce systematycznie spada od kilku lat, jednakże na przestrzeni ostatnich 22 miesięcy tempo to przyspiesza. Według danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wynika, że w naszym kraju aktualnie zarejestrowanych jest 61,5 tys. stad.

c) ASF

Jednym z głównych powodów zamykania gospodarstw był rozprzestrzeniający się wirus afrykańskiego pomoru świń. Przyjrzyjmy się statystykom jak przedstawiała się liczba ognisk ASF i liczba świń w ogniskach w Polsce w latach 2014 – 2022. Finalnie podczas tego okresu odnotowano 502 ogniska, w wyniku których utylizacji poddano 168 190 świń.

Jeżeli chodzi natomiast o sytuację epidemiologiczną w odniesieniu do ASF u świń  w Europie w roku bieżącym to liczba tych ognisk przedstawia się następująco:

d) Spożycie mięsa

Polacy w coraz większym stopniu ograniczają lub całkowicie rezygnują ze spożycia mięsa – tak samo jak pozostali mieszkańcy Europy.  W 2014 roku według badań Centrum Badania Opinii Społecznej jedynie 1% Polaków zadeklarowało się jako wegetarianie. Natomiast już w 2019 roku wegetarianami deklarowało się blisko 8,5 %  – około 3 mln Polaków. Wśród przyczyn ograniczenia konsumpcji mięsa wymienia się: współczucie dla zwierząt, czy też przekonanie, że ograniczając spożycie mięsa pomagamy klimatowi.

Szacuje się, że w 2021 roku blisko 10% całej populacji znajdowało się na diecie wegetariańskiej.

Jeżeli przyjrzymy się państwom, które charakteryzują się największym odsetkiem wegetarian to na pierwszym miejscu znajdują się Indie – tam, około 40% mieszkańców deklaruje, iż nie spożywają mięsa. Jeżeli chodzi z kolei o kraje europejskie to w tym rankingu przodują takie kraje jak: Włochy, Niemcy oraz Austria.

Według różnych źródeł wynika, że w 2021 roku łączna konsumpcja mięsa w Polsce wyniosła 79 kg/ mieszkańca. Jeżeli chodzi o strukturę konsumpcji to przedstawia się ona następująco: spożycie wieprzowiny wyniosło 40,5 kg/os. (spadło o 0,5 kg w porównaniu do 2020 roku), spożycie drobiu wyniosło 30,5 kg/os. (spadło o 0,5 kg w odniesieniu do 2020 roku), spożycie wołowiny utrzymało się na poziomie 4 kg/mieszkańca.

e) Ceny skupu żywca wieprzowego w Polsce w 2021 i 2022 roku

Od marca br. obserwujemy znaczące podwyżki cen skupu żywca wieprzowego. Tendencja wzrostowa wynikała m.in. ze zmniejszenia podaży żywca na rynku – poprzez spadek pogłowia, jak również z sytuacji związanej z wojną na Ukrainie i obawą o bezpieczeństwo żywnościowe. We wrześniu średnia cena skupu jaką otrzymywali hodowcy trzody chlewnej kształtowała się na średnim poziomie 7,62 zł/kg i była wyższa o blisko 8% w porównaniu do cen sierpniowych oraz o 75% wyższa niż przed rokiem. Według notowań z dnia 24 października cena skupu żywca wynosi 6,79 zł/kg.

f) Prognoza produkcji wieprzowiny w 2022r.

Według Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA) – rokowania lipiec 2022r., prognozuje się, że w 2022 roku globalna produkcja wieprzowiny może wynieść 110,7 mln ton i być większa o około 3% w odniesieniu do roku poprzedniego. Wyższa światowa produkcja wynikać będzie z faktu, iż zwiększyła się produkcja wieprzowiny w Chinach o ponad 8% - ten kraj odpowiada za blisko połowę światowej podaży. Wzrost produkcji przewiduje się także w Meksyku (do poziomu 1,5 mln ton), a spadek z kolei prognozowany jest m.in. w Brazylii (do 4,3 mln ton), czy też USA (do 12,3 mln ton).

g) Handel międzynarodowy

Eksport mięsa wieprzowego z Polski

Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Import mięsa wieprzowego do Polski

Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Eksport świń z Polski

Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Import świń z Polski

Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

2. Analiza SWOT

3. Modele rozwoju

Jakie zatem scenariusz i  modele produkcji trzody chlewnej pomogłyby uratować sektor i przywrócić mu charakter wolnego rynku, na którym zyski są sprawiedliwie dzielone pomiędzy jego uczestników.

Skupmy się na rynku krajowym

Naszym zdaniem strategia rozwoju branży trzodowej powinna opierać się na rynku krajowym. Patrząc na rynek Światowy wieprzowiny, na dzień dzisiejszy można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że nie będziemy już tam wielkim graczem. Możemy natomiast zawalczyć o dominującą pozycję na rynku polskim i wypracowanie modelu, który da producentom trzody chlewnej godziwe i stabilne zyski. Powinniśmy, jako kraj, postawić na produkcję wieprzowiny wysokiej jakości w oparciu o rodzime rasy PBZ i WBP, ze względu na ich „polskość” oraz wysokie walory smakowe. Deficyt w handlu zagranicznym wskazuje, że mamy w tym obszarze wiele do zrobienia.

Cykl zamknięty daje szanse na opłacalność

Z pewnością takim modelem jest produkcja w cyklu zamkniętym w oparciu o pasze własne. Ten model uniezależnia rolnika od importu warchlaków z zagranicy oraz zakupów drogiej paszy. Warunkiem powodzenia tego modelu jest postęp hodowlany oraz organizacja i logistyka. Należy poważnie rozważyć zwiększenie warunków dobrostanu i pozyskanie w ten sposób dopłaty w ramach nowego Krajowego Planu Strategicznego. Barierą podjęcia tego kierunku jest na dzisiaj ograniczenie możliwości utrzymywania macior w klatach w okresie okołoporodowym. Może to wymagać podjęcia inwestycji, które będą dofinansowywane w formie dotacji z II filara KPS. Jeśli rolnik nie ma możliwości tuczu wyprodukowanych przez siebie prosiąt to w tym modelu wręcz konieczna jest współpraca rolników oparta o model finansowy i kontrakt a nie sprzedaże na zasadzie bieżącej ceny rynkowej. Model finansowy powinien sprawiedliwie dzielić przychody pozyskane ze sprzedaży tuczników pomiędzy producenta prosiąt i rolnika, który prowadzi ich tucz. Ten drugi, pozyskując prosięta z hodowli dobrostanowej też mógłby liczyć na dopłatę do podwyższonych warunków dobrostanu dla tuczników. Wszyscy rolnicy produkujący w tym modelu powinni dalej współpracować na rynku poprzez system certyfikacji. To znaczy mięso wyprodukowane przez nich powinno być oznakowane w sieci detalicznej lub innym punkcie sprzedaży certyfikatem i znakiem handlowym gwarantującym konsumentowi jego wysoką jakość. Współpraca producentów powinna iść dalej w kierunku ujednolicenia technologii i wspólnych zakupów pasz o odpowiednich parametrach. Pilotażowy projekt w tym zakresie prowadzi Grupa Doradcza AgroIntegracja. Szczegóły znajdziecie Państwo pod tym linkiem: Algorytm jako innowacyjne narzędzie do budowania trwałej współpracy i integracji producentów trzody chlewnej – AgroIntegracja

Jak mądrze wspierać ten model?. Wiemy, że Komisja Europejska już od wielu lat nie jest chętna aby wspierać produkcję trzody chlewnej. Natomiast w zaprezentowanym przez nas modelu takie wsparcie jest możliwe z kilku kierunków:

• dopłaty dobrostanowej w ramach KPS
• dopłaty do ras zachowawczych – należałoby uznać na poziomie krajowym, że polskie tradycyjne rasy czyli WBC oraz PBW są zagrożone i powinny otrzymać wsparcie, podobnie jak rasa puławska czy złotnicka
• wsparcie procesu certyfikacji i oznakowania produktów pochodzących z takiego mięsa
• finansowanie kampanii reklamowych w ramach Funduszu Promocji Mięsa Wieprzowego
• wsparcia dla grup producentów rolnych

Mamy w Wielkopolsce ciągle potencjał do zbudowania takiego modelu. Mamy bogatą tradycję produkcji trzody chlewnej w rodzinnych gospodarstwach rolnych. Mamy polskie rasy WBP i PBZ, których mięso charakteryzuje się wysokimi walorami kulinarnymi a postęp hodowlany powoduje dobre wyniki w procesie rozrodu oraz wykorzystania paszy. Mamy bardzo dużo grup producentów, które nie do końca wiedzą, co dalej mają z sobą robić. Mamy prywatny sektor doradczy, który wyspecjalizował się w organizacji grup producentów. Wreszcie potrzebne jest nam nawożenie organiczne, w sytuacji słabej jakości gleb w naszym regionie. Mam bogaty rynek konsumentów. Pomimo spadków, Polacy ciągle sięgają po wieprzowinę jako mięso pierwszego wyboru. Mamy ciągle wiele rodzinnych firm przetwórczych, które posiadają własne sieci dystrybucyjne.

Ekologia i sprzedaż bezpośrednia dla mniejszych gospodarstw

Kolejnym modelem może być produkcja ekologiczna trzody chlewnej. Niewątpliwie jest rynek na takie produkty, w szczególności w Poznaniu ale również w pobliskim Berlinie i innych dużych miastach Wielkopolski. To może być dobre rozwiązanie dla mniejszych gospodarstwa. One również powinny z sobą współpracować na poziomie przetwórstwa i dystrybucji. Do tego modelu można stosować dopłaty do dobrostanu, dopłaty do lokalnych ras świń oraz dopłaty do produkcji ekologicznej. Są też środki finansowe wspierające lokalne przetwórstwo i rolniczy handel detaliczny. Ten kierunek wymaga nieco innych umiejętności od rolnika oraz pasji. Może być skutecznie połączony z rozwojem turystyki wiejskiej oraz gastronomii. Można sobie wyobrazić sieć foodtrucków, będących własnością rolników i sprzedających posiłki z ekologicznej wieprzowiny z dodatkiem ekologicznych warzyw, pod jedną, wspólną marką.

Rozmawiajmy z sieciami detalicznymi

Realizacja tych modeli będzie wymagała dodatkowo podjęcia partnerskich rozmów z sieciami detalicznymi. Tam, według statystyk Polacy najczęściej robią zakupy mięsa. Obecnie wieprzowina jest polem walki konkurencyjnej pomiędzy największymi sieciami. To jest zgubna praktyka, która powoduje presję cenową na pozostałych uczestnikach łańcucha i poszukiwanie dróg na skróty, której ofiarą staja się rolnicy oraz konsumenci kupujący produkt o nienajlepszej jakości.

Komunikacja z klientem

Bardzo ważna będzie również komunikacja z klientem. Jako rolnicy musimy dotrzeć do świadomości konsumenta, że tanio to nie znaczy dobrze. Produkcja wieprzowiny wysokiej jakości, w podwyższonych warunkach dobrostanu oraz z poszanowaniem klimatu i środowiska musi kosztować. Konsument powinien to zrozumieć i wcale nie musi więcej wydawać. Wystarczy mniej marnować. Jako rolnicy musimy też zaakceptować, że spożywamy jako społeczeństwo zbyt dużo mięsa. Trzeba zatem postawić na jakość a nie ilość.

Tucz nakładczy pozostanie

Musimy zdawać sobie sprawę, że realizacja tych modeli nie wyeliminuje tuczy nakładczych. Wielu rolników decyduje się na taką formę ponieważ dostrzega zalety stabilności warunków finansowych proponowanych przez operatorów takich tuczy, nawet jeśli te warunki nie wydają się być sprawiedliwe. Jeśli już tak jest to pamiętajmy, że są różni operatorzy. Warto wiązać się z takimi, którzy są kapitałowo i organizacyjnie powiązani z zakładami ubojowymi. Ten model produkcji będzie źródłem tańszej wieprzowiny o standardowej jakości, na którą jest i będzie popyt w Polsce.

Tucz otwarty obarczony będzie dużym ryzykiem

Najgorszym naszym zdaniem jest model tuczu otwartego oparty na braki jakiekolwiek współpracy. W tym modelu rolnik kupuje zagraniczne warchlaki od pośrednika, paszę od pośrednika, płaci drogie pieniądze za usługi i leki weterynaryjne oraz sprzedaje tuczniki pośrednikowi. Są okresy, kiedy można w tym modelu zarobić okazyjnie pieniądze ale będą to okresy coraz krótsze i coraz rzadsze. Dodatkowo w takim modelu nie będzie można liczyć na żadne wsparcie finansowe w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.

Opracowanie:

Andrzej Przepióra

Aleksander Poznański


Źródło
Wielkopolska Izba Rolnicza
http://www.wir.org.pl/