Samoocena i ocena ryzyka przez rolników w odniesieniu do strat składników odżywczych oraz niskokosztowych środków zaradczych

Projekt „Samoocena i ocena ryzyka przez rolników w odniesieniu do strat składników odżywczych oraz niskokosztowych środków zaradczych” rozpoczął się w 2013 roku, a zakończy w 2016 r.  Projekt finansowany jest przez szwedzką fundację BalticSea 2020.

Partnerami projektu są: Szwedzki Uniwersytet Rolniczy w Uppsali, Instytut Technologiczno- Przyrodniczy w Falentach, Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Radomiu, Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Gdańsku, POMInno Sp. z o.o. w Gdyni.

Głównym celem projektu jest zmniejszenie strat składników nawozowych z gospodarstw rolnych niskokosztowymi, dostępnymi metodami takimi jak: zakładanie stref buforowych, tworzenie sztucznych mokradeł wychwytujących fosfor, przywrócenie odpowiedniej kondycji gleb poprzez wapnowanie, ograniczenie nawożenia na podstawie sporządzanych planów nawozowych i wyników analizy gleby.

 Do istotnych czynników wpływających na efektywność nawożenia należą warunki pogodowe i właściwości gleb m. in. ich odczyn. Według oceny prowadzonej w ramach monitoringu suszy w IUNG- PIB w Puławach w okresie ostatnich lat warunki pogodowe znacznie ograniczały potencjał plonotwórczy dużej części upraw. Rezultatem tego była duża zmienność plonów [Górski i in. 2008]. W Polsce po akcesji do UE zużycie nawozów mineralnych zwiększyło się o 31% podczas gdy globalna produkcja roślinna wzrosła jedynie o 5% [Kopiński 2013]. Większe zużycie nawozów mineralnych i mniejszą efektywność ich działania tylko częściowo można tłumaczyć warunkami glebowo- klimatycznymi. Znaczne ilości składników nawozowych są niewykorzystane w procesie produkcyjnym m.in. ze względu na znaczne zakwaszenie gleb w Polsce. Krasowicz [2009] stwierdził, że czynnik ten w większym stopniu oddziałuje na wyniki ekonomiczno- produkcyjne gospodarstw niż warunki przyrodnicze w tym pogodowe. Wartość możliwych strat składników nawozowych powodowanych przez warunki pogodowe szacuje się w Polsce na ok. 12 kg/ ha UR (w woj. mazowieckim 7,1 kg/ha, w woj. pomorskim 6,1 kg/ha), a powodowanych przez nieuregulowany odczyn gleb na aż 25 kg NPK/ha (w woj. mazowieckim 32,3 kg/ha, w woj. pomorskim 24,8 kg/ha) [Kopiński i in. 2013].

Zakwaszenie gleb niesie za sobą niezwykle poważne skutki. Rośliny przyswajają mniej składników pokarmowych zwłaszcza fosforu, magnezu czy molibdenu. Zakwaszenie sprzyja aktywności metali ciężkich i przyczynia się do bardziej intensywnego ich pobierania przez rośliny uprawne, co może dyskwalifikować rośliny z konsumpcyjnego przeznaczenia gdyż stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi. Skutkiem zakwaszenia gleb jest także wzrost udziału grzybów oraz zmniejszenie udziału bakterii nitryfikacyjnych, a także zwiększone wymywanie magnezu, potasu, wapnia i azotu, co przyczynia się z kolei do eutrofizacji zbiorników wodnych.

W ramach projektu „Samoocena i ocena ryzyka przez rolników w odniesieniu do strat składników odżywczych oraz niskokosztowych środków zaradczych” przeprowadzono analizę 424 prób glebowych z województwa pomorskiego (z 25 gospodarstw) i 429 prób glebowych z województwa mazowieckiego (z 25 gospodarstw).

Przeprowadzone badania próbek gleby w gospodarstwach z woj. pomorskiego i mazowieckiego wykazały, że gleby użytków rolnych w gospodarstwach z tych województw są znaczenie zróżnicowane pod względem odczynu, związanych z tym potrzeb wapnowania oraz zasobności w P, K i Mg – tab. 1.

  Tabela 1. Porównanie udziału gleb w różnych klasach odczynu i zasobności w gospodarstwach z województw pomorskiego i mazowieckiego

Uzyskane dane wskazują, iż na bardzo dużym areale użytków rolnych ocenianych gospodarstw z woj. pomorskiego (a pośrednio można wnioskować, że w całym województwie pomorskim) istnieje potrzeba uregulowania odczynu gleb (przeprowadzenie wapnowania).

W ocenianych gospodarstwach z woj. mazowieckiego (a można przyjąć, że również w powiatach ciechanowskim, płońskim, pułtuskim i płockim) gleby posiadają znacznie korzystniejszy odczyn i są znacznie bardziej zasobne w P, K i Mg niż gleby w ocenianych gospodarstwach z woj. pomorskiego. Wydaje się, że w tych gospodarstwach stosowane praktyki gospodarowania w zakresie utrzymania poprawnego odczynu gleb i ich zasobności w podstawowe makroelementy, nie wymagają radykalnych działań naprawczych, a raczej o charakterze doskonalącym je (korygującym). Powinny one doprowadzić do poprawy odczynu gleb na działkach rolnych z wadliwym pH oraz do zwiększenia zawartości P, K i Mg w glebach, w których jest ich za mało.  Zarazem powinny one wyeliminować nieuzasadnione wzbogacanie gleb w składniki nawozowe, zwłaszcza w sytuacjach, gdy są one bardzo w nie zasobne. Dotyczy to przede wszystkim zasilania gleb w fosfor.

Nadmienić należy, że do udziału w projekcie, w województwie mazowieckim wytypowano gospodarstwa z czterech powiatów wchodzących w jego skład (dobrze rozwiniętych rolniczo), natomiast w województwie pomorskim ze wszystkich jego powiatów. Ponadto średnia powierzchnia użytków rolnych gospodarstw biorących udział w projekcie w woj. pomorskim wynosiła 25,9 ha, a w woj. mazowieckim 38,67 ha. Stąd też trudno jest porównać wprost uzyskanie wyniki analiz glebowych w obydwu tych województwach.

Literatura:

1. Górski T., Kozyra J., Doroszewski A. 2008. Field crop losses In Poland due to extreme Feather conditions- case studies. W: The influence of extreme phenomena on the natural environment and human living conditions. Pr. zbior. Red. S. Liszewski. Łódź. ŁTN s. 35-49.
2. Kopiński J. 2013. Stopień polaryzacji intensywności i efektywności produkcji rolniczej w Polsce w ostatnich 10 latach. Roczniki Naukowe SERiA. T.15. Z. 1s. 97-103.
3. Kopiński J., Nieróbca A., Ochal P. 2013. Ocena wpływu warunków pogodowych i zakwaszenia gleb w Polsce na kształtowanie produkcyjności roślinnej. Woda-Środowisko- Obszary Wiejskie. T13.Z.2 (42) s. 53-56.
4. Krasowicz S., 2009 Regionalne zróżnicowanie zmian w rolnictwie polskim. Studia i Raporty IUNG-PIB. Nr 15 s. 9-36.
5. Pietrzak S., 2014. Ocena odczynu i zasobności gleb w gospodarstwach rolnych z województw pomorskiego i mazowieckiego uczestniczących w projekcie „Samoocena i analiza ryzyka przez rolników w odniesieniu do strat składników odżywczych oraz niskokosztowych środków zaradczych”. Raport. Falenty: ITP. s. 30