Produkcja i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe - GROCH SIEWNY

Demonstracje z zakresu produkcji i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe są dedykowane rolnikom i producentom rolnym, którzy chcieliby uprawiać rośliny białkowe w swoich gospodarstwach i wykorzystywać w żywieniu zwierząt gospodarskich.

Duże znaczenie roślin białkowych wynika z ich walorów agronomicznych, środowiskowych i żywieniowych. Wyróżnia je duża zawartość białka w nasionach (22-45%) o wysokiej wartości biologicznej, dlatego mogą być bogatym źródłem białka paszowego dla zwierząt. Rośliny biał-kowe cechują się specyficzną właściwością polegającą na symbiozie z bakteriami brodawko-wymi z rodzaju Rhizobium i Bradyrhizobium, asymilującymi wolny azot atmosferyczny, który wykorzystują do budowy roślin. Zgromadzony w resztkach roślin azot stanowi od 30 do 60 kg N/ha, możliwy do wykorzystania przez rośliny następcze. Po zbiorze nasion, pozostawiają masę organiczną w postaci słomy i korzeni, która użyźnia glebę i poprawia jej właściwości fizyczne i chemiczne. Wytwarzają dobrze rozbudowany system korzeniowy, co pozwala korzystać z wody i składników pokarmowych znajdujących się w głębszych warstwach gleby. Natomiast po zbio-rze, przestrzenie pozostałe po korzeniach w profilu glebowym poprawiają warunki wodno-powietrzne stanowiska. Korzystne oddziaływanie na glebę i rośliny następcze w płodozmianie powoduje, że rośliny białkowe są bardzo wartościowym przedplonem, zwłaszcza dla zbóż, ro-ślin oleistych i okopowych. Przeważnie ich pozytywne oddziaływanie na wzrost i plonowanie roślin następczych przejawia się w kolejnych latach. Uprawa tych roślin w gospodarstwie zwięk-sza bioróżnorodność w stosowanych schematach produkcji roślinnej.

 W Polsce, spośród roślin białkowych największe znaczenie gospodarcze mają bobowate grubo-nasienne: groch siewny, bobik, łubin wąskolistny i łubin żółty oraz w ostatnich latach soja. Ga-tunki te wykazują pewien zakres zmienności i zawodności plonowania, na co znaczący wpływ ma przebieg warunków pogodowych w sezonie wegetacyjnym. Właściwy dobór odmian upra-wianego gatunku oraz prawidłowa agrotechnika mogą w dużym stopniu poprawić efekty pro-dukcyjne tej grupy roślin.

Ze względu na wiele zalet roślin białkowych, ich udział w strukturze zasiewów powinien być zdecydowanie większy. W ostatnich latach stanowi on bowiem zaledwie 2-4 %. Zwiększenie powierzchni uprawy tych roślin umożliwi poprawę bilansu paszowego i białkowego w naszym kraju. Nasiona roślin białkowych powinny stanowić cenne uzupełnienie ziarna zbóż i kukurydzy, jako komponentów białkowych pasz, które rolnicy mogą produkować w swoich gospodarstwach. Natomiast małe wykorzystanie roślin białkowych w uprawie oznacza, że traci-my wiele korzyści agronomicznych, są to m.in. dobre stanowisko dla roślin następczych, moż-liwość ograniczenia nawożenia azotowego, zmniejszenia zużycia pestycydów, zwiększenie bio-różnorodności i inne. Powoduje to występowanie szeregu obserwowanych obecnie negatywnych skutków ekonomicznych i środowiskowych.

Groch siewny (Pisum sativum L.)

Jest podstawowym gatunkiem wśród wszystkich roślin białkowych uprawianych w Polsce. Uchodzi za najbardziej uniwersalną rośliną wysokobiałkową, wykorzystywaną zarówno na cele konsumpcyjne jak i paszowe. Stanowiska dedykowane dla grochu powinny charakteryzować się uregulowanymi stosunkami powietrzno-wodnymi i odczynem zbliżonym do obojętnego (pH 6,5 – 7,2). Typowe odmiany konsumpcyjne grochu wymagają znacznie lepszych stanowisk niż od-miany pastewne. W przypadku odmian jadalnych najlepsze do uprawy są gleby zwięzłe o dużej zawartości związków organicznych zaliczane do klasy od I do III a, kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego, żytniego bardzo dobrego, zbożowo - pastewnego i pszennego gór-skiego, natomiast odmiany pastewne najlepiej wysiewać na glebach średniozwięzłych, bielico-wych i brunatnych kompleksu pszennego wadliwego, oraz żytniego dobrego i słabego klasy bonitacyjnej IV a i IV b. Groch siewny odgrywa istotną rolę w płodozmianie jako roślina fitosa-nitarna, przerywająca wysycony zbożami płodozmian, a ze względu na krótki okres wegetacji, stanowi bardzo dobry przedplon dla gatunków ozimych.

Groch siewny zaleca się wysiewać wcześnie, bezpośrednio po rozpoczęciu wiosennych prac polowych. Może być wysiewany zarówno w czystym siewie lub w mieszankach, które mogą być uprawiane na nasiona (na cele paszowe) lub zielonkę. Nie wymaga zbyt dużego nawożenia mineralnego, natomiast wskazane jest zastosowanie szczepionki bakteryjnej dedykowanej dla gatunku. W trakcie wegetacji rośliny mogą być porażane przez liczne patogeny, głownie pocho-dzenia grzybowego (zgorzel siewek, fuzaryjne więdnięcie grochu, zgorzelową plamistość grochu czyli askochytozę, szarą pleśń, mączniaka rzekomego groch, mączniaka prawdziwego grochu i rdzę groch). Rośliny wykazują też skłonność do wylegania.

Z roślin białkowych, groch jest najbardziej konkurencyjny względem zachwaszczenia, stąd mo-że być z powodzeniem uprawiany w rolnictwie ekologicznym. Również ze względu na stosowa-nie niewielkich dawek nawozów i środków ochrony roślin, mieszanki z grochem polecane są także do wykorzystania w rolnictwie zrównoważonym i ekologicznym.

Wśród odmian grochu wyróżnia się dwie grupy: odmiany ogólnoużytkowe (nasiona przezna-czone głównie na paszę ale większość również na cele kulinarne) i pastewne (charakteryzujące się większą zawartością białka i nadające się na paszę, zarówno w postaci nasion, jak i zielonki). Wszystkie aktualnie zarejestrowane odmiany ogólnoużytkowe są wąsolistne (mają wąsy czepne zamiast listków) i o białej barwie kwiatów, natomiast odmiany pastewne mają przeważnie wąsy czepne, tylko niektóre liście parzysto-pierzaste oraz kolorowe kwiaty (najczęściej barwy czer-wonopurpurowej).

W Krajowym rejestrze (KR) obecnie wpisane są 32 odmiany grochu siewnego – 23 ogólnoużyt-kowe i 9 pastewnych. Zdecydowana większość zarejestrowanych w Polsce odmian pochodzi z krajowych ośrodków hodowlanych. W roku 2024, w poszczególnych województwach na Li-stach odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw (LOZ) znajduje się od kilku (5) do kilkunastu (12) odmian. Zestawienie odmiany na LOZ oznacza jej rekomendację na obszarze województwa. Przeważnie znajdują się na nich odmiany, które przejawiają dobre przystosowane do uprawy w danym rejonie i są tam najbardziej wartościowe. W br. na wszystkich LOZ znajdu-je się łącznie 17 odmian grochu siewnego, 14 ogólnoużytkowych i 3 pastewne. Najczęściej po-lecanymi do uprawy, tj. w 10-16 województwach, są następujące odmiany – ogólnoużytkowe Astronaute, Batuta, Grot, Ostinato i Olimp oraz pastewna Mefisto.

GROCH SIEWNY. Wykorzystanie, przydatność

• konsumpcja oraz wykorzystanie jako karma (jadalne nasiona, spożywane w postaci nasion suchych i na zielono, wartość odżywcza nasion jest duża z uwagi na wysoką zawartość w białku lizyny, aminokwasu limitującego wartość pokarmową ziarna zbóż),
• pasza objętościowa (z grochu pastewnego można uzyskać przeciętnie ok.15 t wartościowej zielonki z 1 ha, natomiast słoma stanowi cenną paszę suchą dla zwierząt przeżuwających),
• może być wykorzystany jako zielony nawóz, dostarcza masy organicznej z resztek pożniw-nych,
• odgrywa istotną rolę w płodozmianie jako roślina fitosanitarna, przerywająca częste następ-stwo zbóż po sobie,
• stosunkowo dobrze rozbudowany system korzeniowy przyczynia się do rozluźnienia war-stwy podornej i tym samym ułatwia głębsze ukorzenianie się roślin następczych oraz wzbo-gaca glebę w składniki pokarmowe po mineralizacji,
• bardzo dobry przedplon dla gatunków ozimych (krótki okres wegetacji),
• konkurencyjny pod względem zachwaszczenia, przydatny do uprawy ekologicznej

GROCH SIEWNY. Wymagania glebowe i zalecenia agrotechniczne.

dr Marta Bednarczyk, mgr inż. Jacek Broniarz, COBORU