Program „Owoce i warzywa w szkole” oraz jego efekty przedstawia Monika Niewiarowska z Biura Wspierania Konsumpcji ARR
Program „Owoce i warzywa w szkole” już od 6 lat towarzyszy dzieciom i pokazuje, jak jeść smacznie i zdrowo. Wyrobienie dobrych nawyków żywieniowych, a w szczególności nauka regularnego spożywania owoców i warzyw to sprawdzona inwestycja w zdrowie!
Program Unii Europejskiej „Owoce i warzywa w szkole”, realizowany przez Agencję Rynku Rolnego, jest inicjatywą, dzięki której szkoły mogą aktywnie wpływać na dietę uczniów i propagować zdrowy styl życia i odżywiania. Poprzez uczestnictwo w programie dzieci otrzymują w szkole owoce i warzywa, ale przede wszystkim uczą się dobrych nawyków żywieniowych, co przynosić korzyści zdrowotne przez całe ich późniejsze życie.
Rok szkolny 2014/2015 jest już 6. rokiem realizacji programu, który z roku na rok cieszy się coraz większą popularnością wśród szkół podstawowych. Doświadczenia zebrane w trakcie kolejnych lat jego realizacji pozwoliły stworzyć program o atrakcyjnej formule, przyjazny szkołom, a przede wszystkim skuteczny w osiąganiu założonych celów. Dużym ułatwieniem i pomocą podczas prac nad programem „Owoce i warzywa w szkole” były niewątpliwie doświadczenia zdobyte w realizacji programu „Mleko w szkole”, który również realizowany jest w Polsce z dużym sukcesem.
Zdrowa dieta – dlaczego to takie ważne?
Jedno z wyzwań stojących przed współczesną Europą to odwrócenie niepokojącego zjawiska niewłaściwej diety dorosłych i dzieci oraz wynikających z tego problemów zdrowotnych. Wprowadzenie u dzieci od najmłodszych lat prawidłowej, zróżnicowanej diety, bogatej w owoce i warzywa, może w znaczącym stopniu wpłynąć na zachowanie dobrego zdrowia przez całe życie. To właśnie w wieku szkolnym kształtują się nawyki żywieniowe. Dlatego ważne jest, aby należycie wykorzystać okres dzieciństwa do tego, aby w naturalny sposób ukształtować takie nawyki żywieniowe, które będą procentowały w przyszłości.
Dieta bogata w owoce i warzywa jest niezwykle ważna w każdym wieku, ale szczególnie duże znaczenie ma dla dzieci w wieku szkolnym. Prawidłowa, zbilansowana dieta jest bowiem niezbędna dla rozwoju fizycznego i umysłowego, zwiększa odporność oraz wpływa korzystnie na koncentrację. Dieta bogata w owoce i warzywa dostarcza energii do nauki, sprzyja osiąganiu dobrych wyników w szkole, ponieważ witaminy i składniki mineralne są niezbędne do tego, by sprostać dużemu wysiłkowi związanemu z nauką i uprawianiem sportu.
Z najnowszych badań wynika, iż jedna czwarta dzieci w Unii Europejskiej cierpi na nadwagę lub otyłość, a skala tego zjawiska rośnie z roku na rok. Program „Owoce i warzywa w szkole” działając na dużą skalę, a przy tym stając się nieodłącznym elementem codziennego życia szkół, może skutecznie przyczynić się do odwrócenia tych niekorzystnych trendów. Atutem jest fakt, iż dzieci jedzą owoce i warzywa razem, w otoczeniu rówieśników. Wpływ i wzorce płynące od grupy są jednym z najsilniejszych bodźców determinujących wybory i zachowania dzieci.
Polska w czołówce Europy
Program „Owoce i warzywa w szkole” realizowany jest w UE jako jedno z działań Komisji Europejskiej na rzecz propagowania zdrowej diety.
Polska aktywnie uczestniczy w programie od jego uruchomienia przez Komisję Europejską w roku szkolnym 2009/2010 z roku na rok udoskonalając i rozwijając jego formułę. KE pozostawia państwom członkowskim dużo swobody w kształtowaniu formuły programu, w zależności od lokalnych uwarunkowań. Każde z państw otrzymuje co roku przydzielony budżet tzw. kopertę krajową, którą powinno efektywnie wydatkować. KE doceniła znaczenie i rolę programu decydując po kilku latach jego realizacji o znacznym zwiększeniu budżetu. KE przeznacza od roku szkolnego 2014/2015 na realizację programu 150 mln euro na rok szkolny. W Polsce program finansowany jest w 88% z budżetu UE, a w 12% z budżetu krajowego.
Polska co roku znajduje się w czołówce państw UE, obok m.in. Włoch i Niemiec, które najaktywniej realizują program. W roku szkolnym 2014/2015 otrzymaliśmy trzeci, co do wielkości budżet na realizację programu w UE. Łącznie z wkładem krajowym wynosi on 23,3 mln euro i jest to najwyższy budżet w historii dotychczasowej realizacji programu w Polsce!
Program „Owoce i warzywa w szkole” jest już w prawie każdej szkole podstawowej!
Program „Owoce i warzywa w szkole” został bardzo dobrze przyjęty i szybko zyskał dużą popularność, stając się stałym elementem codziennego życia tysięcy szkół podstawowych w Polsce. Od uruchomienia w roku szkolnym 2009/2010 liczba uczestniczących w nim dzieci i szkół podstawowych wzrosła ponad 4-krotnie. W roku szkolnym 2009/2010 w programie uczestniczyło zaledwie ok. 2,5 tys. szkół i ok. 27% dzieci z grupy docelowej. Jednakże program bardzo szybko zyskał na popularności i zainteresowanie szkół zaczęło lawinowo rosnąć. W II semestrze roku szkolnego 2014/2015 w programie bierze udział już przeszło 1,340 mln dzieci z ok. 11,3 tys. szkół podstawowych. Program dociera już do przeszło 96% dzieci z grupy docelowej! Jest to tym większy sukces jeśli wziąć pod uwagę, iż niestety nie wszystkim państwom członkowskim udaje się osiągnąć takie rezultaty.
Ważne zmiany
Rok szkolny 2014/2015 przyniósł kilka ważnych zmian, które znacząco rozwinęły i uatrakcyjniły jego formułę.
• Rozszerzenie grupy docelowej o dzieci uczęszczające do „zerówek” w szkołach podstawowych
Dostęp do zdrowej diety i nauka prawidłowych nawyków żywieniowych powinny rozpocząć się już od najmłodszych lat. Niestety program z uwagi na swoje ograniczenia budżetowe nie może objąć wszystkich dzieci i młodzieży w Polsce. Jednakże w ramach dostępnego budżetu udało się rozszerzyć grupę docelową. W programie mogą uczestniczyć dzieci z klas I-III szkół podstawowych, a od tego roku szkolnego również dzieci z tzw. oddziałów „zerówek” w szkole podstawowej (tzn. realizujące obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne). Łącznie w roku szkolnym 2014/2015 grupa docelowa programu wynosi już 1 389 600 dzieci!
• Rozszerzenie asortymentu produktów
Bardzo ważnym aspektem programu jest utrzymanie atrakcyjności i bezpieczeństwa dla jego najmłodszych beneficjentów oraz szkół. Stąd duży nacisk na zapewnienie najwyższej jakości owoców i warzyw, jak i wzbogacenie ich asortymentu, który pozwoli dzieciom poznawać nowe smaki. Uczniom uczestniczącym w programie od roku szkolnego 2014/2015 udostępniane są:
- świeże owoce: jabłka, gruszki, borówki amerykańskie, truskawki,
- świeże warzywa: marchew, papryka słodka, rzodkiewki, kalarepa, pomidorki,
- soki owocowe, warzywne i mieszane.
Dzieci otrzymują co najmniej 20 porcji składających się z owocu i warzywa, przez 10 tygodni w semestrze (2-3 razy w tygodniu).
Program „Owoce i warzywa w szkole” to także edukacja!
Zdaniem ekspertów samo udostępnianie dzieciom owoców i warzyw nie jest wystarczające, aby trwale zmienić nawyki żywieniowe. Do tego celu niezbędne są skuteczne działania edukacyjne. Program „Owoce i warzywa w szkole” oparty jest na dwóch podstawowych elementach. Są to: udostępnianie dzieciom owoców i warzyw oraz działania towarzyszące o charakterze edukacyjnym realizowane w szkołach.
Działania edukacyjne z jednej strony stanowią element programu, który jest atrakcyjny dla szkół, z drugiej strony wymagają pewnego zaangażowania i inicjatywy po stronie tych placówek. Pomocą i wsparciem służą wytyczne Ministra Edukacji Narodowej w zakresie realizacji działań edukacyjnych w ramach programu, choć ostatecznie szkoły mają dużą swobodę w wyborze działań, które będą realizowały.
Działania te mają na celu w atrakcyjny i skuteczny sposób nauczyć dzieci regularnego jedzenia owoców i warzyw, a także pokazać powiązanie owoców i warzyw z rolnictwem, miejscem pochodzenia i uprawy. Najchętniej realizowane przez szkoły działania to wycieczki do sadów, na farmy, uprawianie ogródka szkolnego, warsztaty kulinarne, konkursy oraz pogadanki na tematy związane ze zdrowym trybem życia. Skuteczność działań zależy przede wszystkim od ich jakości i zaangażowania szkół.
Udowodniona skuteczność
Program „Owoce i warzywa w szkole”, tak jak wiele innych programów finansowanych ze środków UE musi być poddawany regularnej ocenie, która ma wykazać, czy jest skuteczny i realizuje swoje cele, a więc – czy środki finansowe pochodzące z budżetu UE są wydawane w sposób efektywny. Ocena ta przede wszystkim ma wykazać jak program wpłynął na zmianę nawyków żywieniowych dzieci. Polska jest zobowiązana dokonywać regularnej oceny programu. Badanie to przeprowadza Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie. Oprócz dzieci i ich rodziców w badaniu biorą udział przedstawiciele szkół. Metodologia zakłada udział dwóch grup szkół: uczestniczących w programie oraz - do celów porównawczych - szkół nieuczestniczących w programie. Wyniki przeprowadzonego badania są bardzo obiecujące, wykazały w wielu aspektach znaczną skuteczność programu i jego pozytywny wpływ na dietę i zwyczaje żywieniowe dzieci, a także na niektóre zwyczaje żywieniowe rodziców. Wyniki pierwszej oceny programu wykazały między innymi, iż:
Program wpłynął na zwiększenie ilości spożywanych owoców i warzyw. Dzieci uczestniczące w programie jadły w dni szkolne o 21% więcej owoców i warzyw niż te nieuczestniczące w programie.
Program zwiększył wiedzę na temat zasad zdrowego odżywiania. Dzieci uczestniczące w programie częściej wiedziały, ile porcji owoców i warzyw powinny codziennie spożywać.
Nastąpiły pozytywne zmiany nastawienia do jedzenia owoców i warzyw. Przykład kolegów i koleżanek jedzących owoce i warzywa zachęcił do ich jedzenia dzieci, które dotychczas tego nie robiły. Pod wpływem programu dzieci dużo rzadziej deklarowały, że nie jedzą owoców i warzyw, bo wolą zjeść coś słodkiego lub zajmuje to zbyt wiele czasu.
Uczestnictwo dziecka w programie spowodowało korzystną zmianę zachowań rodziców odnoszących się do żywienia dzieci. Dzieci częściej były zachęcane przez rodziców do jedzenia owoców i warzyw, a także częściej otrzymywały między posiłkami owoce oraz warzywa do szkoły. Program jest bardzo dobrze oceniany przez rodziców.
Program otrzymał również pozytywne oceny od dyrektorów szkół podstawowych, którzy docenili zwłaszcza wartość edukacyjną programu oraz poprawę wartości odżywczej diety dzieci.
Badanie zrealizowane w Polsce zyskało uznanie KE oraz naukowej Grupy Ekspertów ds. programu i zostało wskazane jako jedna z najlepszych praktyk w tym zakresie. Ocena programu jest procesem ciągłym. Wyniki kolejnego badania obejmującego aż pięcioletni okres funkcjonowania programu zostaną przekazane KE w 2017 roku. Dotychczasowe wyniki potwierdziły, iż program „Owoce i warzywa w szkole” jest skutecznym narzędziem pozwalającym kształtować zwyczaje żywieniowe dzieci i wpływać na ich dietę, a w szczególności zwiększać spożycie owoców i warzyw.
