Gdy ruszy wiosenna wegetacja i zostanie wykonana ochrona przy użyciu fungicydu, by chronić podstawę źdźbła i korzenie, pojawią się po pewnym czasie grzyby na górnych liściach i na kłosie. Aby mieć gwarancję stabilności plonu, wystarczy ochronić przed porażeniem przez grzyby liść flagowy, podfalgowy i kłos. Nie jest to łatwe, ponieważ przykładowo pszenicę ozimą oraz jarą może jednocześnie porażać wielu sprawców chorób. Ocenia się, że straty powodowane przez choroby w pszenicy wynoszą średnio ok. 15-20% potencjalnego plonu, lecz przy silnym porażeniu straty mogą sięgać nawet 60%. Aby nie dochodziło do strat w plonie, opłaca się przeprowadzić monitoring plantacji w celu stwierdzenia, jakie choroby występują na liściach i później na kłosie. Szybkie określenie zakresu występowania chorób daje możliwość zastosowania fungicydu w takim czasie, żeby nie doszło do strat w plonie. Zagadnienie ochrony liści i kłosa omówione zostanie na przykładzie pszenicy, jednak wiele sytuacji i niektóre opisane choroby dotyczyć mogą też innych gatunków uprawianych zbóż. Do ważnych sprawców chorób w pszenicy na liściach i kłosie należą: Blumeria graminis – mączniak prawdziwy, Puccinia recondita – rdza brunatna, Puccinia striiformis – rdza żółta, Pyrenophora triciti-repentis – brunatna plamistość liści, Mycosphaerella graminicola – septorioza paskowana liści, Phaeosphaeria nodorum – septorioza plew, Fusarium spp. – fuzarioza kłosów. Choroby te występować mogą na liściach, a niektóre z nich pojawiają się na kłosie. Kłos porażony jest często przez wiele gatunków rodzaju Fusarium, ale też przez sprawców takich chorób, jak: septorioza plew, rdza żółta, brunatna plamistość liści i mączniaka prawdziwego. Nie wolno pozwolić, aby grzyby występowały zwłaszcza na kłosie. W celu ułatwienia postępowania w czasie wegetacji poniżej opisane zostaną objawy chorób, na które trzeba zwrócić uwagę.
Mączniak prawdziwy
Choroba często występuje w pszenicy i pozostałych gatunkach zbóż ozimych i jarych. Różnice w intensywności zasiedlenia blaszek liściowych wynikają ze zróżnicowania odporności odmian na tę chorobę. Objawem choroby są białe poduszeczki grzybni, najczęściej występujące na górnej stronie blaszki liściowej. Pierwsze poduszeczki są w pszenicy, życie, pszenżycie i jęczmieniu. Niewielkie, o długości ok 1-3 mm i szerokości 2 mm. W krótkim czasie poduszeczki grzybni z trzonkami konidialnymi występują licznie, pokrywają znaczną część blaszki liściowej, co powoduje, że liść jest barwy białej. Mączniaka prawdziwego obserwuje się też na innych częściach zbóż. Na kłosie jest słabo widoczny. Biały nalot pojawia się często u podstawy kłosków i plew. Zwalczamy mączniaka prawdziwego, gdy pojawi się na liściach w fazie strzelania w źdźbło (BBCH-30) na 10% roślin, ale mowa jest tutaj o pierwszych, pojedynczych poduszeczkach na roślinie. W fazie kłoszenia wskazaniem do zwalczania mączniaka są pierwsze objawy na kłosie. Do zwalczania mączniaka prawdziwego zarejestrowanych jest wiele fungicydów, np. Acanto Prima 38 WG, Artea 330 EC, Cerelux Plus 535 EC, Duett Star 334 SE, Falcon 460 EC, Menara 410 EC, Osiris 65 EC, Soligor 425 EC, Tern Premium 575 EC, Tebu 250 EW.
Septorioza paskowana
W ostatnich latach rośnie znaczenie gospodarcze tej choroby. Objawy można dostrzec już jesienią. Głównie występuje na pszenicy ozimej, jednak gdy jest wilgotna pogoda w czasie sezonu wegetacyjnego, nierzadko dochodzi do porażenia pszenicy jarej.
Pierwsze objawy to jasne, owalne plamy z licznymi czarnymi punktami. Na górnych liściach (np. podflagowym, flagowym) plamy powodowane przez sprawcę tej choroby są wydłużone, barwy jasnobrązowej. Układają się wzdłuż nerwów, również owocni- ki grzyba (czarne punkty) ułożone są wzdłuż nerwów. Porażone liście przedwcześnie zamierają. Grzyb może porazić roślinę na wiele dni przed pojawieniem się oznak porażenia. Występują różnice odmianowe w porażeniu przez sprawcę paskowanej septoriozy liści. W celu zwalczenia choroby lepiej wykonać zabieg wcześniej.
Nie powinno się czekać z opryskiwaniem roślin, aż widoczne będą plamy na liściach. Podczas lustracji, gdy stwierdzi się 5-10% porażonej powierzchni blaszko-liściowej lub 1% liści ma owocniki (czarne punkty na plamie), należy potraktować to jako wskazanie do wykonania zabiegu przy pomocy odpowiedniego fungicydu. Przykładowo mogą to być takie środki, jak: Alert Solo 250 EW, Atak 450 EC, Duett Ultra 497 SC, Fandango 200 EC, Soprano 125 SC, Prosaro 250 EC, Reveler 280 SC, Bell 300 SC, Seguris 250 SC. Chorobę tę można spotkać na pszenicy, pszenżycie i życie.
Brunatna plamistość liści – DTR
Początkowo pojawiają się głównie na liściach jasnobrunatne plamy otoczone chlorotyczną obwódką. W centrum plamy widoczny jest ciemnobrunatny punkt (oczko). Plamy mogą być mylone z tymi, które występują po porażeniu liści przez sprawcę septoriozy plew. Opady i duża wilgotność powietrza sprzyjają rozwojowi grzyba powodującego DTR. Grzyb ten powoduje też objawy na kłosie w postaci brązowych plam obecnych na plewach. Stamtąd może się przenościć na ziarno. W latach sprzyjających jego rozwojowi powoduje straty wynoszące nawet ok. 60% potencjalnego plonu. Chemiczne zwalczanie polega na wykonaniu opryskiwania (gdy na 5% liści występują pierwsze objawy). Można wtedy przykładowo zastosować takie środki, jak: Acanto 250 SC, Credo 600 SC, Menara 410 EC, Proline Max 460 EC, Rubric 125 EC, Zenit 575 EC. Rdza brunatna i rdza żółta
Często obserwowane na liściach pszenicy brązowe poduszeczki wskazują na obecność na plantacji sprawcy rdzy brunatnej. Objawy rdzy brunatnej mogą być spotykane też na pszenżycie i życie.
Nasilenie rozwoju choroby następuje, gdy zboża wykształciły wszystkie liście. Rdza żółta poraża głównie pszenicę i pszenżyto, ale może też być na pozostałych oziminach. Objawy występują w postaci żółtych lub pomarańczowych poduszek. Na liściach starszych poduszeczki sprawcy rdzy żółtej układają się wzdłuż nerwów liści, tworząc dość charakterystyczne paski. Niebezpieczne jest pojawienie się rdzy żółtej na kłosach. Gdy choroba ta wystąpi na kłosie, a nie jest zwalczana chemicznie, straty w plonie mogą wynosić nawet 60% potencjalnego plonu. Obecność rdzy żółtej można stwierdzić, gdy odchyli się plewę i ukaże się żółty „pył” tworzony przez sprawcę choroby. Zewnętrzne objawy porażenia kłosa przez rdzę żółtą przypominają objawy fuzariozy kłosów. Zarówno rdza brunatna, jak i żółta wymagają zwalczania przy użyciu fungicydów.
Do zwalczania rdzy brunatnej zarejestrowanych jest wiele fungicydów, do walki z rdzą żółtą znacznie mniej. Jednak zwalczając rdzę brunatną, zwalcza się jednocześnie rdzę żółtą. Do walki z rdzą brunatną zarejestrowane są takie fungicydy, jak: Allegro 250 SC, Bumper Super 490 EC, Osiris 65 EC, Ceando 183 SC, Duett Star 334 EC, Rubric 125 EC, Sparta 250 EW, Tilt Turbo 575 EC, Wirtuoz 420 EC, Zenit 575 EC.
Fuzarioza kłosów
Objawy choroby na kłosie to zamieranie pojedynczych kłosków lub części kłosa. W zależności od miejsca porażenia może to być np. górna lub dolna część kłosa.
Na żółknących częściach kłosa pojawia się pomarańczowy nalot sprawców choroby, czyli jednego z gatunku rodzaju Fusarium, które powodują chorobę. Obecność choroby ma negatywny wpływ na plonowanie zbóż i może pogarszać jakość ziarna, gdyż wytwarzane przez grzyby mikotoksyny o wysokiej toksyczności są groźne dla ludzi i zwierząt stałocieplnych. Zabieg wykonuje się w fazie, gdy zboża są wykłoszone i pojawią się pierwsze oznaki choroby. Do zwalczania dobrze jest stosować fungicydy o działaniu układowym lub z jedną substancją czynną o takim działaniu. Przykładowo mogą to być takie środki, jak: Caramba 60 SL, Orius Extra 250 EW, Osiris 65 EC, Prosaro 250 EC, Tebu 250 EW. Przy zwalczaniu grzybów chorobotwórczych, gdy w rachubę wchodzi wykonanie zabiegów na liście i kłos, nie powinno się stosować więcej niż dwukrotnie tej samej substancji czynnej. Jest to działanie, które oddala powstawanie odpornych form zwalczanych grzybów. Stosowanie orientacyjnych progów szkodliwości ułatwia podjęcie decyzji o zwalczaniu.
Już w przyszłym roku oparcie zastosowania fungicydu o istniejące progi szkodliwości będzie obowiązkowe, dlatego że ochrona roślin prowadzona będzie w systemie integrowanej ochrony. Zagrożenie obecności chorób występuje w zbożach w każdym sezonie, a ilość zarejestrowanych środków grzybobójczych jest wystarczająca, aby choroby w zbożach nie występowały. Do ich zwalczania można zastosować te wymienione w artykule, lecz możliwości użycia fungicydów Fuzarioza kłosów są większe.
prof. dr hab. Marek Korbas
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu
Zakład Mikologii
