Choroby kukurydzy w ostatnich latach są przyczyną spadku plonu nawet o 30%. Roślina jest atakowana już od wczesnych stadiów rozwojowych, aż po same zbiory. Aby zapobiec stratom na plantacjach rolnik powinien poznać objawy tych chorób oraz jak skutecznie im przeciwdziałać i je zwalczać.
Obserwowane w ostatnim dziesięcioleciu zmiany klimatyczne będą miały niewątpliwie duży wpływ na warunki upraw roślin rolniczych. Przykładowym zbożem, które dzięki swym walorom może dobrze wykorzystać przewidywane zmiany, będzie kukurydza. Ocieplenie, poszerzanie areału i intensyfikacja uprawy kukurydzy, a także uproszczenia agrotechniczne sprzyjają znaczącemu wzrostowi zagrożenia ze strony chorób, które mogą wpływać na wysokość i jakość plonów tej rośliny. Wczesne porażenie roślin przez grzyby i bakterie powoduje zdrobnienie ziarna, a także znaczne pogorszenie wartości i jakości paszy uzyskiwanej z kukurydzy. Prezentujemy wykaz najważniejszych chorób kukurydzy:
Zgorzel siewek – chłodna pogoda i deszczowa wiosna sprzyjają rozwojowi tej choroby, która zakłóca początkową wegetację rośliny. Porażenie następuje przez obecne w glebie i materiale siewnym grzyby z rodzajów Pythium i Fusarium. Objawy chorobowe: żółte, później brunatniejące plamy, stopniowo przechodzące w czerniejące smugi, widoczne na korzeniach i podstawie łodygi.
Zgnilizna korzeni i zgorzel podstawy łodygi – wysoka temperatura i wilgotność oraz żerowanie szkodników - to główne przyczyny powstania tej choroby w kukurydzy. To jedna z najważniejszych chorób powodująca straty w plonie dochodzące do 35%.Wpływa zarówno na pogorszenie się jakości paszy i ziarna, jak też do skażenia mikotoksynami. Objawy choroby można obserwować już w lipcu. Na porażonych roślinach mogą stopniowo zamierać liście.W sierpniu pojawiają się na plantacjach pojedyncze rośliny, które bieleją, następnie zasychają, a kolby zwisają.
Fuzarioza kolb kukurydzy – rośliny zaatakowane przez zgniliznę korzeni i zgorzel podstawy łodygi przy sprzyjających warunkach pogodowych (jak ciepło, przelotne opady i obfite rosy) są narażone na dalszy rozwój choroby na kolbach roślin. Objawy choroby to pojawiająca się grzybnia - barwy białej, różowej lub czerwonawej. Widoczna jest ona początkowo na liściach okrywowych kolb, a następnie na ziarniakach w okresie mlecznej i woskowej dojrzałości. Zainfekowane ziarno matowieje, a niekiedy pęka i rozpada się.
Gatunki grzybów odpowiedzialne za porażenie mogą produkować mikotoksyny. Są one toksyczne zarówno dla ludzi jak i zwierząt, zaś ich obecność w paszy stanowi duże zagrożenie dla zdrowia i życia m.in. trzody chlewnej i drobiu.
Drobna plamistość liści kukurydzy - w wilgotne i chłodne lata następuje nasilenie tej choroby. Porażeniu sprzyjają uszkodzenia roślin przez szkodniki, ale też zarodniki grzyba zimujące na resztkach pożniwnych i na ziarnie siewnym. Pierwsze objawy chorobowe widoczne są w postaci małych (1-4 mm średnicy) plam z wysychającym środkiem i czerwonobrunatnym pierścieniem. W późniejszej fazie rozwoju choroby łączą się one ze sobą i mogą pokrywać znaczną część powierzchni blaszki liścia, pochwy i liści okrywowych kolb. Przy dużym nasileniu objawów w sierpniu choroba może spowodować zamieranie i przedwczesne dojrzewanie roślin.
Plamistość pochew liści kukurydzy - wilgotna i ciepła pogoda, ale również uszkodzenia roślin przez żerujące szkodniki, powodują rozprzestrzenianie się choroby na plantacjach. Pierwsze jej objawy obserwowane już w lipcu, przybierają postać drobnych, wodnistych plam na wewnętrznych powierzchniach pochew. Następnie plamy te zlewają się ze sobą tworząc większe owalne, później podłużne przebarwienia. Tworzy się na nich lepki śluz bakteryjny, który w warunkach ciepłej i suchej pogody zasycha w postaci łusek. Miejsca porażone stają się brunatne, a później brunatno-czarne. Jeśli deszczowa pogoda utrzymuje się przez dłuższy czas, wówczas następuje rozkład tkanek pochew liści i gnicie całych roślin.
Żółta plamistość liści kukurydzy - umiarkowana deszczowa pogoda i silniejszy wiatr powodujący przenoszenie zarodników i grzybni na zdrowe rośliny. Także uszkodzenia przez szkodniki i inne patogeny nie pozostają bez znaczenia na przebieg tej choroby. Początkowo objawy choroby są widoczne na dolnych liściach, potem na środkowych i na okrywowych kolb. Choroba występuje w postaci plam koloru szarozielonego, a później szarobrunatnego z ciemnobrunatną lub czerwono- -fioletową obwódką. Przebarwienia są owalne, najczęściej wydłużone (od 0,5 do 10 cm długości) o nieregularnych brzegach, ciemniejące od środka liścia.
Rdza kukurydzy - rozwojowi choroby sprzyjają ciepła pogoda, niewielkie opady deszczu, obfite rosy i duża wilgotność powietrza oraz uszkodzenie liści przez żerujące szkodniki. Pierwsze ogniska choroby można zaobserwować sporadycznie na dolnych liściach, gdzie pod koniec czerwca, a najczęściej w sierpniu pojawiają się poduszeczki o średnicy około 1 mm. Grzyb ten może powodować zasychanie liści od brzegów ku nerwowi głównemu i ich zwijanie się. W sprzyjających warunkach objawy rozprzestrzeniają się na wszystkie nadziemne, zielone organy roślin. Pod koniec wegetacji kukurydzy na dolnej stronie powierzchni blaszek liści mogą pojawiać się czarne pękające poduszeczki z zarodnikami.
Głownia guzowata kukurydzy - na występowanie tej choroby mają duży wpływ szkodniki żerujące na roślinie, ale także ciepła pogoda z przelotnymi opadami. Przebieg choroby odbywa się w trzech generacjach. Pierwsza generacja opanowuje rośliny w początkowej fazie wegetacji (4-7 liść). Rośliny silnie zaatakowane zamierają, a mocno zdeformowane wytwarzają pędy boczne i nie zawiązują kolb. Druga generacja choroby poraża młode, uszkodzone przez szkodniki lub grad łodygi oraz wiechy i kolby w okresie wiechowania i pylenia. Roślina nie wytworzy ziarna, gdy narośl zaatakuje kolbę lub środkową i górną część łodygi, powyżej kolby. Trzecia generacja głowni guzowatej opanowuje kolby, kiedy roślina jest w fazie wypełnienia i mlecznej dojrzałości ziarna.
Głownia pyląca kukurydzy - zarodniki grzyba zimują w glebie, na resztkach pożniwnych i na ziarnie siewnym. Choroba rozwija się w roślinie, atakując ją w okresie kiełkowania i rozwijania się pierwszych liści. Objawy widoczne są na wiechach i kolbach w postaci skupionej masy zarodników z zewnątrz osłoniętej błonką, która w miarę dojrzewania pęka. Następuje pylenie – czyli uwalnianie zarodników, które roznoszone są przez wiatr.
Choroba crazy top „szalonych wiech” - choroba rozwija się intensywnie na polach podtopionych przez cieki wodne, rzeki lub strumienie, powodujące przenoszenie zarodników grzyba. Jest to nowa choroba kukurydzy zaobserwowana w Polsce na większą skalę w 2010 roku. Objawy porażenia to nadmierny rozrost wiech, a następnie wyginanie i skręcanie się łodygi. Silnie porażone rośliny najczęściej nie zawiązują kolb, natomiast rośliny słabiej opanowane przez chorobę tworzą pióropusz małych, zdeformowanych wiech przypominających kolbę, która nie zawiązuje ziarna.
Kluczową rolę w występowaniu chorób na plantacjach kukurydzy odgrywają: sprzyjające warunki pogodowe do rozwoju chorób, materiał siewny o niskiej zdrowotności, uprawa w monokulturze, źle przeprowadzone uprawy agrotechniczne, zachwaszczenie pola uprawnego, przebywanie zarodników w glebie. Ale także uszkodzenia roślin przez szkodniki, jak i spowodowane stosowaniem herbicydów i nawozów mineralnych.
Chemiczna ochrona kukurydzy przed chorobami w naszym kraju jest niewielka. Ogranicza się ona do stosowania zarejestrowanych zapraw fungicydowych w ziarnie kukurydzy (tab.2) . Jednak ich użycie jest ograniczone w pełni sezonu wegetacyjnego.
Rolnik powinien pamiętać, iż zaprawa zabezpiecza jedynie młode rośliny kukurydzy przed porażeniem tylko przez kilka tygodni po siewie. Dostępny na rynku materiał siewny jest zaprawiany przez profesjonalne firmy, które zajmują się produkcją i jego obrotem.
Jeżeli rolnik sam zaprawia ziarno musi zwrócić uwagę na dokładność wykonania zabiegu. Można w takim wypadku skorzystać ze specjalistycznego sprzętu lub zlecić to firmie, która usługowo wykona zabieg. Warto korzystać z kwalifikowanego materiału siewnego z pewnego źródła. Daje to gwarancję zdrowego, o wysokiej jakości i zdolności kiełkowania ziarna odpornego na choroby.
Chemiczne możliwości ochrony kukurydzy w Polsce są niewielkie. Dlatego ważna jest profilaktyka i stosowanie metod niechemicznych do ograniczenia liczebności oraz szkodliwości niektórych chorób. Należy szczególną uwagę zwrócić na dobranie odpowiedniej odmiany, przy tworzeniu której, obok cech wpływających na wielkość plonu również dużo uwagi poświęca się odporności roślin na choroby.
Przewidywane zmiany klimatyczne i reakcja kukurydzy
Zwracajmy uwagę na podatność odmian na uszkodzenia powodowane przez szkodniki, ponieważ ich żerowanie ułatwia wnikanie zarodników do tkanek i obniża zdrowotność roślin. Ważna jest także długość okresu wegetacji rośliny, gdyż mieszańce wczesne cechuje krótszy okres wegetacji i zarodniki mają mniej czasu na rozwój oraz ewentualną infekcję tkanek. Szczegółowych informacji można szukać w Listach Opisowych Odmian opracowywanych przez COBORU. Zdrowotność roślin kukurydzy można poprawić przez odpowiednią agrotechnikę związaną z dobrym rozdrobnieniem resztek pożniwnych i głębokim ich przyoraniem, aby ograniczyć wiosną rozwój zarodników pozostających w glebie. Czynnikami przy dobrym układzie warunków pogodowych wpływającym i na dobrostan roślin są także dość wczesny siew oraz zbilansowane nawożenie NPK.
Uprawa kukurydzy w płodozmianie pozwala na zmniejszenie ryzyka występowania agrofagów.
Zaprawy stosowane w walce z chorobami kukurydzy
Także i izolacja stanowiska od ubiegłorocznych pól pokukurydzianych, będących siedliskiem bogatego materiału infekcyjnego pozostawionego w glebie i resztkach pożniwnych, może wpłynąć na ograniczenie sprawców. Nie można zapomnieć o zwalczaniu chwastów, będących konkurencją dla kukurydzy, mogących osłabić ją w walce o światło i substancje odżywcze. Chwasty to także nosiciele i sprawcy niektórych chorób porażających rośliny kukurydzy. Każdy plantator powinien na bieżąco (przynajmniej raz w tygodniu) kontrolować pojawianie się ognisk choroby na plantacji, aby móc podejmować decyzje o zastosowaniu odpowiednich środków.
Opracował: mgr inż. Artur Sitek, UP Poznań, Katedra Agronomii
