Spośród gatunków roślin strączkowych uprawianych w naszej strefie klimatycznej duże znaczenie mają łubiny. Najbardziej popularne są dwa gatunki łubinów: wąskolistny i żółty, natomiast znacznie mniejszą popularnością u rolników cieszy się łubin biały.
Bardzo ważną cechą łubinów jest zdolność do wiązania azotu atmosferycznego. Ma to znaczenie ekonomiczne – ze względu na wysokie i ciągle rosnące ceny nawozów azotowych, a także ekologiczne, bowiem nie wnosimy do gleby dodatkowej ilości azotu mineralnego stanowiącego zagrożenie dla środowiska przyrodniczego. Łubiny, podobnie jak i inne gatunki roślin strączkowych, stanowią bardzo dobry przedplon dla wielu roślin uprawnych. Ze względu na korzystny skład chemiczny ich nasiona stanowią ważny komponent pasz wysokobiałkowych, a w niektórych krajach także cenny składnik diety człowieka (mąka łubinowa, mleko łubinowe itp.). Łubiny mają duży potencjał produkcyjny (zwłaszcza łubin wąskolistny i biały), ale charakteryzuje je duża zmienność plonowania w latach, zależna od przebiegu warunków pogodowych. Jednym z czynników ograniczających ich plonowanie jest niedostateczna znajomość zasad uprawy. Dowodem na to są duże różnice między wielkością plonu uzyskiwanego w warunkach doświadczalnych i produkcyjnych. Z badań wynika, że potencjał produkcyjny roślin strączkowych, w tym także łubinów, wykorzystany jest jedynie w około 50%.
Przedplon
Najbardziej odpowiednim miejscem w zmianowaniu dla łubinów są stanowiska po zbożach. Nie powinny być one uprawiane na glebach zbyt żyznych oraz bezpośrednio po okopowych na oborniku. Przerwa w ich uprawie na danym polu powinna wynosić 4-5 lat. Uprawa roli pod wszystkie gatunki łubinów jest podobna i zależy przede wszystkim od przedplonu. Po wczesnych przedplonach, na polach niezachwaszczonych, wskazana jest uprawa poplonu z roślin krzyżowych bądź facelii z przeznaczeniem na paszę lub na przyoranie. Konieczne jest też wykonanie orki zimowej w celu przykrycia resztek roślin, aby nie utrudniały siewu nasion i zbioru roślin. Wiosną uprawa roli powinna zmierzać do ograniczenia strat wody oraz odpowiedniego przygotowania pola, tak aby stworzyć dobre warunki do kiełkowania i wschodów roślin. Można stosować również tzw. konserwującą uprawę roli. Polega ona na zastąpieniu orki uprawą uproszczoną wykonaną na przykład kultywatorem o sztywnych łapach – gruberem lub na siewie bezpośrednim wykonanym specjalnym siewnikiem o wzmocnionej konstrukcji. Wielkość uzyskiwanych efektów zależy jednak od przebiegu warunków pogodowych, zwłaszcza opadów w okresie kiełkowania i wschodów roślin.
Nawożenie
Przy nawożeniu łubinów należy uwzględniać zasobność gleby w składniki pokarmowe. Trzeba również zadbać o odpowiedni odczyn gleby. Łubiny biały i wąskolistny słabo plonują na glebach kwaśnych, dlatego trzeba je koniecznie wapnować. Natomiast łubin żółty nie znosi gleb o odczynie obojętnym – optymalne pH dla tego gatunku wynosi 5-6. Dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, wiążącymi wolny azot z powietrza, łubiny nie wymagają nawożenia azotem. W związku z tym w ich uprawie stosuje się głównie nawożenie fosforem i potasem. Wielkość zalecanych dawek nawozów fosforowo-potasowych zależy od zawartości tych składników w glebie, kategorii agronomicznej gleb i przewidywanego plonu. W przeciętnych warunkach zaleca się dla łubinu wąskolistnego i białego około 30 kg P2O5 i 40 kg K2O/ha, a dla łubinu żółtego około 25 kg P2O5 i 40 kg K2O/ha. Dokładnego ustalenia dawek nawożenia należy dokonać w oparciu o zalecenia nawozowe dotyczące poszczególnych gatunków roślin uprawnych. W gospodarstwach, w których produkty uboczne (słoma, liście buraków, itp.) są zbierane z pola, dawki nawozów fosforowych i potasowych należy zwiększyć odpowiednio o 20 i 60-80%. W uprawie łubinu ważne jest również nawożenie mikroelementami, zwłaszcza molibdenem. Pierwiastek ten wchodzi bowiem w skład enzymu (nitrogenezy) biorącego udział w symbiotycznym wiązaniu azotu.
Siew
Siew roślin strączkowych stwarza dużo problemów wynikających z kształtu i wielkości nasion oraz wymaganej głębokości umieszczenia ich glebie. Łubiny nie znoszą głębokiego siewu (tab.1), dlatego glebę przed ich siewem należy spulchniać płytko. Ponadto nasiona łubinu białego mają spłaszczony kształt utrudniający ich równomierne podawanie do zespołów wysiewających. Z tego powodu do siewu nasion łubinu należy stosować siewniki wyposażone w aparaty wysiewające przeznaczone do wysiewu nasion grubych lub precyzyjne siewniki punktowe. Do siewu należy używać nasion zdrowych, o wysokiej wartości siewnej. Uzyskanie nasion o dobrej zdolności kiełkowania stanowi niekiedy problem, bowiem mogą one być w znacznym stopniu porażane przez choroby i szkodniki. Nasiona przeznaczone do siewu należy zaprawiać zaprawą grzybobójczą lub owado- i grzybobójczą, a gdy przerwa w uprawie na danym polu była dłuższa niż 4-5 lat, również szczepionką bakteryjną odpowiednią dla danego gatunku. Obecnie do nasion łubinów przeznaczona jest zaprawa Vitavax 200 FS (dawka 350 g/100 kg nasion) stosowana przeciwko zgorzeli siewek. Zaleca się możliwie najwcześniejszy termin siewu, co w prak-tyce oznacza okres bezpośrednio po obeschnięciu gleby po zimie. W zależności od rejonu kraju może to mieć miejsce nawet w II połowie marca lub w końcu marca. Jedynie termoneutralne odmiany łubinów można wysiewać nieco później, ponieważ są one w mniejszym stopniu wrażliwe na opóźnienie terminu siewu. Przy wczesnym wysiewie zachodzi naturalny proces jarowizacji, a duży zapas wilgoci w glebie stwarza dobre warunki do kiełkowania i wschodów roślin. Opóźnienie siewu wpływa na zmiany w wyglądzie roślin, które wówczas są na ogół wyższe, wytwarzają więcej masy wegetatywnej, przedłużają kwitnienie, a w konsekwencji zawiązują mniej strąków i słabiej plonują. Poszczególne gatunki i typy morfologiczne łubinów (samokończący i tradycyjny) wymagają innych gęstości siewu. Z powodu dużej zmienności masy 1000 nasion między odmianami i poszczególnymi gatunkami łubinów konieczne jest uwzględnianie tego parametru podczas ustalania normy wysiewu.
Odmiany
Materiał siewny łubinu powinien mieć wysoką wartość użytkową. Najlepiej wysiewać materiał kwalifikowany o odpowiedniej czystości i wysokiej zdolności kiełkowania. Aktualne odmiany będące w rejestrze COBORU podano w tabeli 2. Odmiany samokończące łubinów charakteryzuje na ogół krótszy okres wegetacji, dlatego wcześniej i bardziej równomiernie dojrzewają. Wciąż wielu rolników uprawia stare, słabo plonujące odmiany, co spowodowane jest w dużej mierze ograniczoną ilością i znacznym kosztem kwalifikowanego materiału siewnego.
Zachwaszczenie
Łubiny wschodzą najczęściej po 2-3 tygodniach od siewu i w początkowym okresie rosną powoli. Stwarza to dobre warunki do rozwoju chwastów. Dodatkowym utrudnieniem w zwalczaniu zachwaszczenia zasiewów z łubinami jest płytkie umieszczenie nasion, co ogranicza możliwość swobodnego prowadzenia zarówno mechanicznej, jak i chemicznej walki z chwastami. Podstawowym zabiegiem niszczenia chwastów jest bronowanie zasiewów. Zabieg ten wpływa korzystnie na przewietrzanie gleby oraz stwarza dobre warunki do wytwarzania brodawek korzeniowych. Po wschodach roślin strączkowych zabieg ten należy wykonywać ostrożnie i raczej przesunąć go na popołudnie, gdy powierzchnia gleby jest dostatecznie sucha, a rośliny mają mniejszy turgor. Pielęgnacja mechaniczna jest najczęściej niewystarczająca i należy stosować również chemiczne zwalczanie chwastów, stosując preperaty wyszczególnione w Zaleceniach Instytutu Ochrony Roślin (tab.3). Przewidując stosowanie herbicydów w uprawie łubinów, należy przestrzegać umieszczenia nasion na głębokości nie mniejszej niż 3 cm. W przeciwnym razie może wystąpić uszkodzenie młodych siewek łubinu. Mechaniczno-chemiczna walka z chwastami jest najbardziej skuteczną metodą ograniczenia zachwaszczenia zasiewów.
prof. dr hab. Janusz Podleśny Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy