W procesie produkcji zbóż jednym z najważniejszych czynników wpływających na wielkość plonów jest prawidłowo wykonana uprawa przedsiewna gleby i siew. W tradycyjnej technologii obydwa zabiegi agrotechniczne stosowane są oddzielnie. Dzięki rozwojowi techniki (od kilku lat) uprawę i siew można wykonać jednocześnie, stosując agregaty uprawowo-siewne. Wybór optymalnego rozwiązania dla danego gospodarstwa jest trudny, ponieważ nie ma uniwersalnych metod uprawy roli. Znana zasada mówi: „zabiegów uprawowych tak dużo, jak to jest konieczne, a tak mało, jak to jest możliwe”. Należy również pamiętać, że przygotowanie roli do siewu powinno nastąpić w jak najmniejszej liczbie przejazdów roboczych, najlepiej tylko w jednym. Perfekcyjnie przygotowaną glebę i siew najłatwiej osiągnąć, stosując różne kombinacje połączone w jeden zestaw maszyn: uprawowych i siewników. Rolnik w zależności od warunków glebowych, klimatycznych oraz zasobów finansowych ma możliwość wyboru odpowiedniej technologii i sprzętu.
Zestawy uprawowo-siewne zbudowane są z agregatu uprawowego (biernego lub czynnego) oraz siewnika (zawieszanego lub nabudowanego), a w połączeniu z ciągnikiem są maszynami zawieszanymi lub przyczepianymi. Stosuje się różne kombinacje biernych narzędzi uprawowych, składające się z minimum trzech maszyn. Pierwsza to włóka przednia, która wyrównuje powierzchnię i częściowo zasypuje koleiny ciągnika oraz wał strunowy stosowany dla wstępnego kruszenia gleby. Druga to narzędzie spulchniające glebę. Tutaj najczęściej stosuje się dwu- lub trzyrzędowe kultywatory z zębami: lekkimi, sprężynowymi, zakończonymi wąskimi redliczkami lub sprężynowymi z gęsiostopkami. Można spotkać rozwiązanie z wykorzystaniem brony talerzowej.
Pole musi być dobrze spulchnione w górnej warstwie, a wybór rodzaju narzędzia spulchniającego zależy od rodzaju gleby: lekka, średniozwięzła i zwięzła. Bierne narzędzia doprawiające zaleca się używać na rolach lekkich i średniozwięzłych.W końcowym etapie stosuje się wał, który powierzchniowo (na głębokość siewu) spulchnia glebę, a wgłębnie ją zagęszcza. Sprzyja to: dobremu podsiąkaniu wody oraz równomiernej głębokości siewu. Zalecane wały: ziemia lekka – wał strunowy uzębiony lub rurowy, średniozwięzła – wał zębaty ciężki (packera). Na szczególną uwagę zasługuje wał zębaty wykonany ze stalowego cylindra, do którego na obwodzie przyspawane są około pięciocentymetrowe zęby. W czasie pracy zagłębiają się one w rolę powodując wgłębne zagęszczanie i powierzchniowe spulchnianie. Następnie powierzchnia dociskana jest płaszczem cylindra. W tym rozwiązaniu zbędne jest wyrównywanie uprawy włóką tylną. Głębokość roboczą kultywatora bardzo dokładnie ustalają dwa wały (przedni i tylny) bez konieczności stosowania kół kopiujących.
Na glebach średniozwięzłych oraz zwięzłych do uprawy zaleca się stosować maszyny czynne. Najczęściej wyposażone są one w bronę wirnikową, która spełnia funkcję spulchniającą i wał dociskowy (najczęściej zębowy) z zadaniami opisanymi powyżej.
Siewniki zbożowe łączy się z agregatami uprawowymi poprzez nabudowę lub układ zawieszenia zwany sprzęgiem. Zestawy nabudowane stanowią bardzo zwartą konstrukcję i pozwalają na bardziej elastyczne dobranie ciągnika i umożliwiają lepsze wykorzystanie jego mocy uciągu. Wadą jest duża odległość zespołu wysiewającego od redlic (długość przewodów nasiennych), co obniża równomierność wysiewu. Dotyczy to siewników mechanicznych, dla pneumatycznych z uwagi na specyfikę działania odległość nie ma większego wpływu. W zestawach zawieszanych maszyny łączone są za pomocą specjalnego sprzęgu. Na uwrociu najpierw podnoszony jest (hydraulicznie) siewnik nad agregat uprawowy, a następnie cały zestaw. Opuszczanie odbywa się w odwrotnej kolejności. To rozwiązanie zalecane jest szczególnie dla siewników mechanicznych – konstrukcja w czasie siewu znajduje się blisko powierzchni. Istotną zaletą jest ułatwiony dostęp do skrzyni nasiennej w czasie napełniania oraz sprawne rozłączanie zestawu umożliwiające wykorzystanie do pracy jako oddzielnej maszyny. Firma Kverneland w swojej ofercie ma tylko agregaty nabudowane, które - dzięki zastosowaniu uniwersalnego trójkąta zaczepowego - mogą być użytkowane do pracy jako zespół lub pojedynczo tzw. „solo”. Zastosowanie siewników pneumatycznych pozwala na zawieszenie zbiornika z przodu ciągnika – wyposażonego w przedni układ zawieszenia.
To rozwiązanie umożliwia zwiększenie pojemności skrzyni ładunkowej, ułatwia dostęp podczas napełniania, a także zapewnia dobry rozkład ciężaru i poprawia tylny widok na powierzchnię pola. Na rynku krajowym swoje wyroby oferują tak znane firmy jak: Amazone, Grupa UNIA (KRAJ – Kutno, FAMAROL - Słupsk), Kverneland, Lemken. Fabryka KRAJ Kutno posiada szeroką ofertę agregatów biernych z zawieszanym mechanicznym siewnikiem (typu ECO) o szerokości roboczej równej 3 m, zapotrzebowaniu na moc od 80 do 120 KM. Poszczególne typy różnią się: zastosowanymi narzędziami uprawowymi, ładownością skrzyni od 350 do 900 kg, oraz rodzajem redlic – stopkowe lub talerzowe. Na gleby średniozwięzłe i zwięzłe fabryka proponuje 3-metrowy ECO ACTIVE 550D wyposażony w: bronę wirnikową, wał zębowy, zawieszany mechaniczny siewnik z redlicami talerzowymi. Wymagana moc ciągnika wynosi 130 KM.
Inna godna uwagi to seria QUIK – bierna i QUIK AKTIVE - czynna z nabudowanym siewnikiem pneumatycznym o szerokościach roboczych 3 i 4 m, ładowności zbiornika 550 do 900kg i zapotrzebowaniu na moc 120 do 180 KM. Pośród oferty firm zagranicznych na uwagę zasługuje KVERNELAND. Specjalizuje się w agregatach nabudowanych, a poprzez zastosowanie uniwersalnego trójkąta zaczepowego urządzenia mogą pracować w zestawach lub solo. W ofercie proponuje kombinacje: bierne i czynne, z siewnikiem mechanicznym lub pneumatycznym, a szerokość robocza wynosi 3 do 4 m dlar ozwiązań zawieszanych i do 9 m dla pneumatycznych przyczepianych.
Współczesna technika pozwala na ciągłe zwiększenie funkcjonalności maszyn. Liderzy w branży uprawowo-siewnej (wśród nich są KRAJ i KVERNELAND) posiadają w sprzedaży maszyny pozwalające na równoczesne: doprawianie przedsiewne, siew i wysiew nawozu. Zamontowanie dodatkowego siewnika nawozów umożliwia wysiew dawki startowej. Istnieje wybór umieszczenia nawozu: bezpośrednio w tym samym rzędzie co zboże lub pomiędzy dwoma rzędami.
Rozróżniamy dwa sposoby przygotowania pola pod siew: tradycyjny (oparty na orce), uproszczony (oparty na płytkiej uprawie – siew w mulcz lub uprawa zerowa – bezpośredni siew w ściernisko z zastosowaniem herbicydów). Już w latach siedemdziesiątych poprzedniego wieku rozpoczęto spór, czy jest możliwe wykluczenie energochłonnej orki z uprawy. Do czasów współczesnych to orka jest podstawowym zabiegiem uprawowym. Inne propozycje są tylko uzupełniającymi.
- Orka przywraca glebie sprawność produkcyjną, usuwa głębokie koleiny, skutecznie zwalcza chwasty oraz pozostawia tzw. czysty stół – argumentuje dr hab. inż. Jacek Przybył z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Znane powszechnie wady orki można skutecznie eliminować poprzez: coroczną zmianę głębokości lub stosowanie pługów z pogłębiaczami, powszechne stosowanie przedpłużków (dla przykrycia obornika, poplonów i resztek pożniwnych), szersze wykorzystanie odkładnic ażurowych zmniejszających opory i zapewniających lepsze kruszenie gleb ciężkich. Powyższe argumenty zauważyli producenci, przedstawiając rolnikowi tak bogaty wybór doboru maszyn. Zebrane w ramce zalety stosowania agregatów uprawowosiewnych, przemawiają za coraz powszechniejszym ich stosowaniu i dalszymi pracami nad udoskonalaniem rozwiązań konstrukcyjnych. Przy wyborze maszyn i narzędzi rolniczych należy zwracać uwagę na: zastosowanie i funkcjonalność, zapotrzebowanie na moc oraz cenę. Ponadto należy patrzeć na jakość elementów roboczych, które podczas pracy są narażone na duże obciążenia. Ważny jest również sposób malowania konstrukcji stalowych, który ma wpływ na trwałość wyrobu. Dobre wyniki osiąga się przy zastosowaniu farb proszkowych, które pozwalają na przedłużenie żywotności konstrukcji i elementów roboczych.
Zenon Owieśny,
Zespół Szkół Przyrodniczo-Politechnicznych CKU w Marszewie (powiat pleszewski)
