Na obszarach intensywnej uprawy pszenicy i jęczmienia wysiewanych po sobie, zgorzel podstawy źdźbła jest najpoważniejszą i najtrudniejszą do zwalczenia chorobą. Jej sprawcą jest grzyb – Gaeumannomyces graminis. Z uwagi na wzrastający udział w zasiewach pszenicy ozimej i coraz częściej praktykowaną jej uprawę w monokulturze, zwiększa się nasilenie tej groźnej choroby. Jak ją rozpoznać?
Przy dużej presji już jesienią można zauważyć objawy porażenia – ogniska żółknących siewek. Takie osłabione rośliny są mniej tolerancyjne na mrozy, co jest przyczyną przerzedzenia zasiewów na wiosnę. Łan jest rzadszy, rośliny mniejsze. Liście flagowe zwijają się, kłosy bieleją i słabo wykształcają się. Porażone rośliny na skutek infekcji prowadzącej do zniszczenia systemu korzeniowego bardzo łatwo jest wyrwać z gleby. Charakterystycznym objawem choroby jest czernienie korzeni. Jesienią pojawiają się czarne plamy. Zainfekowane korzenie z czasem ulegają całkowitemu poczernieniu, które może prowadzić do zupełnej destrukcji systemu korzeniowego. Często grzybnia przenosi się na podstawę źdźbła. W odpowiednich warunkach, przy dużej wilgotności można nawet gołym okiem zaobserwować owocniki grzyba – czarne kuleczki. Zarówno źdźbła, jak i kłosy zainfekowanych roślin mogą z czasem ulec wtórnemu poczernieniu, co jest skutkiem rozwoju grzybów saprofitycznych. Należy jednak pamiętać, że poczernienie korzeni może świadczyć także o występowaniu innych chorób, jak choćby fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła. Dlatego prawidłowe rozpoznanie patogenu może przysporzyć sporych kłopotów.
Infekcja następuje jesienią. Podczas krzewienia grzyb zasiedla korzenie zarodkowe, wtedy też można zauważyć pierwsze objawy w postaci poczernienia korzeni. Zimą choroba nie rozwija się. Wraz z wiosennym wzrostem temperatury następuje dalsze infekowanie korzeni, w tym okresie porażane są korzenie przybyszowe i rozwijają się czarne nekrozy. W fazie strzelania w źdźbło, przy temperaturach powyżej 10ºC dochodzi do bardzo intensywnego rozwoju choroby i wtórnego zakażenia roślin poprzez kontakty pomiędzy korzeniami. W fazie kłoszenia łatwo zaobserwować nierówny wzrost roślin w łanie, czernienie podstawy pędów i skracanie się liści. Pod koniec kwitnienia bieleją kłosy. Jest to typowy cykl rozwojowy zgorzeli podstawy źdźbła. Choroba atakuje nie tylko pszenicę. Jej objawy na pszenżycie i jęczmieniu są podobne do tych na pszenicy, choć na plantacji jęczmienia trudno jest zaobserwować przedwczesne bielenie kłosów.
Gaeumannomyces graminis występuje w kilku odmianach. Grzyb przeżywa w glebie na resztkach korzeni lub źdźbeł roślin, które uległy infekcji w poprzednim roku. Dlatego też w przypadku uprawy zbóż w monokulturze dochodzi do nagromadzenia się dużych ilości patogenu w glebie i znacznie rośnie ryzyko wystąpienia choroby. Siewki zakażają się w wyniku bezpośredniego kontaktu z zainfekowanymi resztkami. Na ich korzeniach grzyb rozwija się w postaci grubych, brązowych strzępek. Przedostaje się on do walca osiowego, czyli centralnej części korzenia. W sprzyjających warunkach infekcja przenosi się wyżej, na dolne części źdźbła.
Destrukcyjny wpływ zgorzeli podstawy źdźbła na rozwój, wzrost i plonowanie zbóż wynika z upośledzenia lub w skrajnych wypadkach całkowitego zniszczenia systemu korzeniowego. Zainfekowane rośliny są niedożywione, a przez to i mniej odporne na inne czynniki biotyczne i abiotyczne. Plon ziarna w przypadku dużego nasilenia choroby może zostać zredukowany nawet do połowy.
Aby ograniczyć ryzyko pojawienia się tej choroby należałby unikać uprawy zbóż w monokulturze. Jeśli jednak zboża uprawiane są po sobie, to lepiej jest wysiać odmianę jarą po ozimej, gdyż zboża jare z reguły są słabiej porażane przez Gaeumannomyces graminis. Trzeba także zadbać o odpowiednią uprawę roli. Należy przeprowadzać zabiegi umożliwiające szybki i sprawny rozkład resztek pożniwnych (podorywka, gruberowanie, talerzowanie, doprawianie gleby przed siewem). Nie powinno się dopuszczać do występowania niedoborów składników pokarmowych w glebie i nie dopuszczać do zachwaszczania plantacji, zwłaszcza perzem, na którym przeżywa grzyb – sprawca zgorzeli podstawy źdźbła. Najskuteczniejszą jednak metodą zapobiegania wystąpienia tej groźnej choroby jest zaprawianie ziarna. Jest to jedyny efektywny sposób ograniczania jej rozwoju. Warto zatem zainwestować w skuteczne preparaty przeciwko Gaeumannomyces graminis. Aktualnie na rynku dostępny jest preparat Latitude 125 FS, który skutecznie chroni korzenie przed infekcją. Jego zaletą jest to, że szybko przenosi się z nasion, a powoli przemieszcza się w glebie. Tworząc strefę ochronną wokół korzeni, ogranicza rozwój choroby. Zwiększa także pobór składników pokarmowych i wody przez korzenie. Należy także pamiętać, iż żaden oprysk w trakcie trwania wegetacji nie ograniczy rozwoju zgorzeli podstawy źdźbła.
Anna Rogowska na podstawie poradnika „Pszenica po pszenicy”
