Badania nad reakcją zbóż jarych na termin siewu wykazują, że zboża plonują najwyżej przy możliwie wczesnym wysiewie, działającym korzystnie zarówno na krzewienie produkcyjne, jak też budowę kwiatostanu i dorodność ziaren.
Korzystne działanie wczesnego siewu wiąże się z ograniczeniem konkurencji o asymilaty pomiędzy pędem głównym a pędami bocznymi.
Opóźnienie terminu siewu powoduje skracanie się całego okresu wegetacji zbóż, a szczególnie faz krzewienia i strzelania w źdźbło, czyli okresu, w którym powstają zawiązki i następuje rozwój kwiatostanów i kwiatów – organów decydujących o wysokości plonu nasion. Wrażliwość poszczególnych gatunków zbóż na opóźnienie terminu siewu jest niejednakowa i maleje w kolejności: owies – pszenica – pszenżyto – jęczmień. Wymagania mieszanek zbożowych co do terminu siewu związane są ze składem gatunkowym i udziałem gatunków w mieszance. Wyniki badań nad reakcją na termin siewu mieszanki jęczmienia z owsem i czystymi zasiewami obu gatunków wskazują, że opóźnienie terminu siewu istotnie obniżyło plon ziarna i plon białka wszystkich upraw, z tym, że obniżka plonu owsa oraz mieszanki z jego udziałem była największa, a jęczmienia najmniejsza. W badaniach stwierdzono również zwiększenie udziału ziarna jęczmienia w plonie mieszanki wysiewanej w terminie opóźnionym i późnym.
Siew w terminie optymalnym dla danego gatunku zboża sprzyja uzyskaniu wysokiego plonu. W przypadku niemożności dotrzymania terminu siewu ważn jest wybór odmiany bardziej tolerancyjnej na opóźnienie siewu. Większa grupa takich odmian występuje w obrębie pszenicy ozimej i jęczmienia jarego. Zboża jare powinny być wysiane jak najwcześniej, zwłaszcza owies i pszenica, ale należy pamiętać, aby wczesnowiosennych zabiegów uprawowych nie rozpoczynać przy zbyt dużej wilgotności gleby, szczególnie na glebach ciężkich i średnich. Takie warunki wilgotnościowe mogą spowodować nadmierne zagęszczenie gleby po śladach kół ciągnika i przyczynić się do osłabienia wschodów i zahamowania wzrostu roślin.
Przed wykonaniem przedsiewnych zabiegów uprawowych wykonuje się nawożenie zbóż jarych fosforem i potasem (na podstawie informacji o zasobności gleby w składniki pokarmowe). Na glebach zwięzłych terenów równinnych, a także w rejonach o średnich lub małych opadach jesienno-zimowych nawozy te można wysiewać przed wykonaniem orki zimowej. Owies nie boi się wiosennych przymrozków Spośród zbóż jarych jęczmień jest najbardziej tolerancyjny na opóźnienie siewu, ale ma większe wymagania co do przygotowania gleby pod zasiew – wymaga gleby pulchnej, sprawnej, nieprzesuszonej. Jest to gwarancją szybkich, wyrównanych wschodów, prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego, a w rezultacie otrzymania łanu o optymalnym zagęszczeniu roślin.
Przy wysiewie w terminie opóźnionym mniejszymi zniżkami plonu odznaczają się następujące odmiany jęczmienia jarego pastewnego: Nagradowicki, Kirsty, Rataj, Justina, Rufus i Rabel. W przypadku jęczmienia browarnego opóźnienie terminu siewu oddziałuje ujemnie zarówno na plon ziarna, jak i na jakość browarną. Zwiększeniu ulega zawartość białka i łuski w ziarnie. W praktyce z różnych względów może wystąpić niemożność wysiewu jęczmienia w terminie optymalnym. Wtedy należy wysiać bardziej tolerancyjne na opóźnienie siewu odmiany: Mauritia, Sebastian, Granal, Żeglarz i Basza. Owies ma niewielkie wymagania termiczne. Ziarno zaczyna kiełkować już w temperaturze 2-3°C, ale kiełkowanie przebiega wolniej niż u innych zbóż. Owies nie boi się wiosennych przymrozków, a niska temperatura po wschodzie roślin jest korzystna dla uzyskania wysokich plonów. Z tego względu dużą rolę odgrywa wczesny termin siewu.
Spośród roślin zbożowych owies posiada duże zapotrzebowanie na wodę, zwłaszcza w okresie od fazy strzelania w źdźbło do kłoszenia. Skutki niedoboru wody w tym okresie tylko w niewielkim stopniu mogą być zniwelowane dostatkiem wody w następnych fazach rozwojowych. Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na wysokie plonowanie owsa jest możliwie najwcześniejszy wiosenny zasiew. Przy wczesnym siewie owies ma możliwość korzystania z zimowych zapasów wody w glebie i jest mniej porażany przez choroby i atakowany przez szkodniki. Wczesny termin siewu wpływa korzystnie na kształtowanie się głównych elementów struktury plonu: liczby pędów produkcyjnych, liczby kłosków w wiesze oraz MTZ. Optymalny termin siewu owsa w większości rejonów kraju przypada na drugą połowę marca. Jedynie w rejonach północno–wschodnich i podgórskich można opóźnić go do 10 kwietnia. Na podstawie badań prowadzonych przez Zakład Uprawy Roślin Zbożowych IUNG – PIB w Puławach można wskazać odmiany owsa mniej wrażliwe na opóźnianie siewu: Bohun, Furman, Grajcar.
Owies wysiewa się w rzędach co 12-15 cm, na głębokość 2-5 cm (w wilgotną glebę płycej, zaś w suchą – głębiej). Uzyskanie dobrze zwartego łanu w średnich warunkach glebowych, przy zachowaniu optymalnego terminu siewu, jest możliwe przy normie wysiewu owsa na poziomie500 ziaren/m². Gęściej należy wysiewać odmiany słabiej krzewiące się, o mniejszych wymaganiach świetlnych i bardziej odporne na wyleganie i choroby: Polar, Flamingsprofi, Szakal, Furman, Gniady. Odmiany nieoplewione owsa są dość tolerancyjne na opóźnienie siewu nawet o około 10 dni w stosunku do optymalnego terminu w danym roku. Z badań wynika, że owies nieoplewiony na 14-dniowe opóźnienie siewu reagował 22-procentową obniżką plonu.
Jednym z najważniejszych czynników plonotwórczych przy uprawie jarej formy pszenicy jest możliwie najwcześniejszy siew. Przyczynia się on do przedłużenia fazy wegetatywnego wzrostu, a tym samym powoduje lepsze ukorzenienie i rozkrzewienie roślin. Cechy te w dużej mierze decydują o odporności na suszę. Spadek plonu wynikający z opóźnienia terminu siewu jest spowodowany zmniejszeniem rozkrzewienia produkcyjnego roślin wskutek skrócenia fazy ich krzewienia, a także zmniejszeniem długości pędów kłosonośnych, obniżeniem liczby płodnych kłosków, co ujemnie wpływa na plenność. W takim przypadku bardzo ważny jest wybór odmiany bardziej tolerancyjnej na opóźnienie siewu. Mniej wrażliwe na opóźnianie siewu odmiany pszenicy jarej to: Torka, Hezja, Helia, Jasna, Griwa, Tybalt, Bryza, Pasteur. Pszenica jara kiełkuje w temperaturze 1-3°C. Zatem jej wymagania termiczne są mniejsze niż jęczmienia. W fazie krzewienia wymaga temperatur w zakresie 8-12°C. Temperatury poza wymienionym zakresem są niezbyt korzystne. Jara forma pszenicy słabiej plonuje, gdy temperatury w fazie strzelania w źdźbło są zbyt wysokie, a także w przypadku dłuższego utrzymywania się wysokich temperatur w okresie dojrzewania.
Z badań własnych nad plonowaniem różnych mieszanek zbóż jarych wynika, że opóźnienie terminu siewu powoduje spadek poziomu plonowania badanych mieszanek, z tym, że największą redukcję plonu stwierdzono w mieszance z przewagą owsa. Przy opóźnianiu siewu z reguły skróceniu ulega długość pędów, a tym samym maleje ich produktywność.
dr Danuta Leszczyńska
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa
– PIB w Puławach
