Zanim nowa odmiana rzepaku zostanie zarejestrowana i wprowadzona do sprzedaży przez firmę nasienną musi być wszechstronnie przebadana. Doświadczenia polowe mają na celu określenie cech użytkowych, wartości gospodarczej i przystosowania danej odmiany do uprawy na terenie Polski.
Doświadczenia te możemy podzielić na dwie podstawowe grupy: doświadczenia łanowe oraz doświadczenia agrotechniczne.
Doświadczenia łanowe prowadzone są na polach produkcyjnych przy standardowej dla danego gospodarstwa agrotechnice. Ich celem jest sprawdzenie przydatności nowych odmian do uprawy w różnych rejonach Polski różniących się między sobą warunkami klimatycznymi, glebowymi i poziomem agrotechniki.
Z kolei doświadczenia agrotechniczne są to najczęściej doświadczenia mikropoletkowe z powtórzeniami, zakładane w układzie losowanych bloków. Ich celem jest poznanie i analiza wpływu różnych czynników technologii produkcji na wysokość i jakość plonu oraz określenie optymalnych zaleceń agrotechnicznych pozwalających osiągnąć najlepsze wyniki produkcyjne. Poznanie optymalnych warunków produkcyjnych dla uprawianych odmian jest niezwykle istotne dla uzyskania wysokiej opłacalności produkcji. Takie czynniki jak: termin siewu, obsada roślin czy nawożenie, mogą mieć istotny wpływ na wysokość i jakość plonu, czyli na końcowy efekt uprawy – jej rentowność.
Firmy nasienne są tego w pełni świadome i dlatego wiodący hodowcy rzepaku ozimego testują swoje nowe produkty w doświadczeniach agrotechnicznych. Jednym z ich rodzajów są doświadczenia z różnymi terminami i normami wysiewu. Mają one na celu określenie optymalnego terminu i ilości wysiewanych nasion dla poszczególnych odmian w celu zapewnienia optymalnych warunków wzrostu i rozwoju, dobrego przezimowania roślin oraz zmaksymalizowania osiąganych plonów.
Testowane odmiany wysiewa się w różnych terminach agrotechnicznych dla danego regionu (wczesny, optymalny, opóźniony) oraz w różnych ilościach wysiewu (4-5 poziomów dla każdego terminu siewu), a następnie poddawane są takim samym zabiegom uprawowym, czyli nawożeniu, ochronie. Analiza uzyskanych wyników pozwala na określenie optymalnych terminów siewu, które gwarantują właściwy rozwój roślin przed zimą, dobre przezimowanie i wznowienie wegetacji wiosną oraz są podstawą do uzyskania wysokich plonów.
Jeżeli odmiana zostanie wysiana za wcześnie, wówczas rośliny rzepaku będą nadmiernie rozwinięte, a tym samym narażone na gorsze przezimowanie (rośliny rzepaku najlepiej zimują w fazie 8-10 liści w rozecie oraz gdy szyjka korzeniowa ma średnicę 5-8 mm). Jeżeli odmiana zostanie wysiana za późno, wówczas rośliny wchodząc w etap spoczynku zimowego będą słabo rozwinięte i bardziej podatne na przemarzanie. Na przykład odmianę mieszańcową DK Exprit, odznaczającą się mocnym wigorem jesiennym i dosyć szybkim tempem wzrostu przed zimą, najlepiej wysiewać w terminie optymalnym lub lekko opóźnionym dla danego regionu.
Ponadto dla każdej odmiany i każdego terminu siewu możliwe jest również określenie optymalnej obsady, przy której rośliny najlepiej się rozwijają, zimują i osiągają najwyższe plony. Rośliny rosnące w zbyt dużym zagęszczeniu konkurują ze sobą o składniki pokarmowe i wodę, wolniej się rozwijają, wykazują większą tendencję do elongacji szyjki korzeniowej jesienią i z reguły gorzej zimują. Są również bardziej podatne na porażenie chorobami i wyleganie i w rezultacie niżej plonują. Rośliny rosnące w zbyt niskim zagęszczeniu wykształcają większą ilość rozgałęzień bocznych, ale mimo to często plonują poniżej poziomu możliwego do uzyskania przy optymalnej obsadzie, czyli występują straty.
Dla większości odmian mieszańcowych o standardowej biomasie najwłaściwszą ilością wysiewu jest około 45 nasion/m2, tak aby uzyskać docelową obsadę około 40 roślin/m2. Przy tej obsadzie rośliny dobrze rozwijają się na jesieni i zimują, odznaczają się dobrą zdrowotnością, wykazują najmniejszą podatność na wyleganie (rekomendowane jest stosowanie regulatorów wzrostu) i osiągają najwyższe plony. Natomiast w przypadku odmian o zredukowanej biomasie (odmian „półkarłowych”) najbardziej odpowiednią ilością wysiewu jest około 55 nasion/m2 (obsada docelowa około 50 roślin/m2). Odmiany te, z racji niskiej biomasy, lepiej tolerują wyższe obsady i uzyskują najwyższe plony przy większym zagęszczeniu łanu niż odmiany klasyczne.
Istnieje również zależność, potwierdzona licznymi doświadczeniami i praktyką rolniczą mówiąca, iż w przypadku opóźnionego terminu siewu należy nieco zwiększyć ilość wysiewu nasion tak, aby uzyskać obsadę docelową nieco wyższą od tej w przypadku siewu w optymalnym dla danego regionu terminie agrotechnicznym. W przypadku standardowego przebiegu warunków pogodowych, większość odmian wysiana w terminie późniejszym uzyskuje najwyższe plony przy nieco wyższych obsadach niż te same odmiany wysiane w terminie optymalnym.
Innym rodzajem doświadczeń agrotechnicznych w rzepaku ozimym są doświadczenia z różnymi poziomami nawożenia azotowego. Ich celem jest określenie optymalnej dawki nawożenia azotowego dla poszczególnych odmian, przy której odmiany te plonują najwyżej. Azot jest najsilniejszym plonotwórczym składnikiem pokarmowych dla roślin. Rośliny nie mające dostępu do wystarczających ilości związków azotowych wolniej rosną, budują mniejszą biomasę i uzyskują niższe plony w stosunku do roślin optymalnie zaopatrzonych w ten składnik pokarmowy. W przypadku wzmożonej asymilacji azotu następuje nadmierny rozwój biomasy. Rośliny rzepaku mogą gorzej przezimować i wykazują większą tendencję do wylegania. Ponadto następuje opóźnienie kwitnienia i dojrzewania nasion. Dlatego tak ważne jest poznanie optymalnego poziomu nawożenia azotowego i terminu jego stosowania.
W tego typu doświadczeniach testowane odmiany wysiewa się w tym samym terminie i takiej samej ilości wysiewu, a następnie poddaje się takim samym zabiegom agrotechnicznym, różniącym się między sobą jedynie poziomami nawożenia azotowego. Zwykle testuje się od 3 do 5 różnych poziomów nawożenia azotowego. Niektóre odmiany, jak na przykład DK Exprit bardzo dobrze reagują na zwiększające się dawki nawożenia azotowego i uzyskują najwyższe plony przy wysokim poziomie nawożenia. Te odmiany polecane są przede wszystkim do intensywnej technologii produkcji, opartej na wysokim nawożeniu azotowym, przy którym konieczne jest stosowanie fungicydu o funkcji regulatora wzrostu. Są również odmiany, które do uzyskania wysokich plonów nie potrzebują intensywnego nawożenia azotowego. Są to przede wszystkim odmiany o niskiej biomasie oraz niektóre odmiany klasyczne. Te odmiany polecane są do ekstensywnej (ekonomicznej) technologii produkcji, charakteryzującej się ograniczonymi nakładami na środki do produkcji.
Posiadając wiedzę dotyczącą tego, w jaki sposób dana odmiana reaguje na nawożenie azotowe można świadomie wybrać produkt dopasowany do określonego poziomu agrotechniki i osiągnąć możliwie najwyższe plony przy ograniczonych nakładach.
Warto więc wybierać do uprawy te odmiany, których producenci testują swoje produkty w doświadczeniach agrotechnicznych i dzięki temu są w stanie określić optymalny poziom agrotechniki indywidualnie dla każdej odmiany.
Marcin Liszewski
