Rzeka Noteć, z uwagi na regularne wylewania, staje się coraz bardziej uciążliwa dla rolników użytkujących tereny w jej sąsiedztwie. Koryto rzeki jest płytkie, zamulone i mocno zarastające. Na domiar wszystkiego, w wyniku intensywnego użytkowania i zmeliorowania terenów przylegających do rzeki nastąpiło osiadanie terenu. Konsekwencją tego jest depresyjne położenie gruntów będących w sąsiedztwie rzeki w stosunku do jej koryta.
Przyczyn zaistniałego stanu rzeczy jest wiele, począwszy od tych niezależnych od człowieka, po te spowodowane przez ludzi.
Intensywne rolnictwo i uprawa ciężkim sprzętem to również jedna z przyczyn zagęszczania się i osiadania terenu. Do przyczyn zalewania dołożyły się jeszcze piętrzenia rzeki, żeby uzyskać żeglowność oraz piętrzenie wody na potrzeby sporego gospodarstwa rybackiego nie opodal Nakła. Jeżeli jest rok suchy z niewielkimi opadami to taki stan rzeczy jest bardzo sprzyjający, bowiem gleba jest wtedy mimo suszy wilgotna. Jednak gdy rok jest mokry, to powstaje poważny problem, wiele pół i łąk zostaje wtedy pod wodą niemal cały rok, a rolnicy tracą setki tysięcy złotych.
W latach 60. i 70. XX w. wykonano na szeroką skalę w dolinie środkowej Noteci melioracje odwadniające w postaci gęstej sieci rowów. Istotnym elementem systemu odwadniającego miały być obwałowania rzeki oraz pompownie, bez których skuteczne odwodnienie doliny nie było możliwe. Z uwagi na wysokie koszty inwestycyjne ten element nie został wykonany. Obecne uwarunkowania ekonomiczne wskazują również, że koszt budowy i eksploatacji urządzeń wodnych (obwałowania, pompownie) wielokrotnie przewyższa korzyści wynikające z rolniczego wykorzystania odwadnianych terenów doliny. Dolina Środkowej Noteci zbudowana jest z torfów miąższości 2,0-3,5 m zalegających na gytii wapiennej miąższości 5,0-8,0 m. Pokłady torfu i gytii zalegają w niecce odciętej progami mineralnymi w Nakle oraz w Ujściu. Niecka ta była w przeszłości ogromnym, zarastającym, polodowcowym jeziorem.
Gytia stanowi organiczno-mineralny kompleks, powstały w zbiornikach wodnych przy współudziale mikroorganizmów w specyficznych warunkach powietrznych i cieplnych. Produktem wyjściowym gytii są szczątki organizmów roślinnych i zwierzęcych, żyjących w wodzie lub na powierzchni wody, które po obumarciu spadały na dno zbiornika. Poza tym w skład gytii wchodzić mogą substancje mineralne naniesione przez wody z gruntów otaczających zbiornik wodny. Gytia występuje zwykle jako galaretowata koloidalna masa o rozmaitej barwie, silnie uwodniona. Barwę i konsystencję nadają jej głownie produkty wyjściowe oraz środowisko. Najczęściej spotykana w naszych warunkach jest gytia wapienna o barwie białej lub szaro białej.(Franciszek Maciak „Niektóre chemiczne i biochemiczne właściwości gytii”)
Pomierzone wielkości osiadania na wysokości przekroju dolinowego nr 19 Heliodorowo na 71,8 km drogi wodnej przedstawiają się następująco: w latach 1942-1969 grunt osiadł o 31 cm (1,14 cm/rok); w latach 1970-2007 grunt osiadł aż o 72 cm (1,90 cm/rok); Osiadanie powierzchni torfowisk jest zjawiskiem fizycznym powstałym w wyniku ich odwodnienia i działania różnych czynników, głownie wzrostu obciążenia pionowego działającego na złoże (brak wyporu wody); murszenie torfu (zmiana struktury włóknistej w strukturę gruzełkowatą) oraz mineralizację masy organicznej torfu;(Na podstawie: „Studium wpływu drogi wodnej rzeki Noteci na użytki rolne” (P. Ilnicki, W. Orłowski – 1971) oraz pomiarów geodezyjnych wykonanych przez „Geoserwis” – Bydgoszcz w 2007 r.)
Murszenie to całokształt procesów zachodzących w torfach i gytiach. Proces ten wywołany jest osuszaniem naturalnym lub na skutek melioracji. W wyniku odwodnienia torfu tlen staje się decydującym czynnikiem przemian fizycznych i chemicznych w masie torfowej. W następstwie tych przemian zachodzi proces kurczenia się i rozpadu na drobne ziarna masy organicznej gytii, mułu lub torfu.
Na zalewanie terenów położonych w niedalekim sąsiedztwie Noteci mają również wpływ uwarunkowania hydrauliczne i morfologiczne to jest: mały spadek podłużny doliny, bardzo małe spadki poprzeczne doliny, bardzo mały spadek podłużny rzeki Noteć (2-4 cm/km) – ok. 30 razy mniejszy niż na dopływach w tym rejonie (0,02 promila) oraz silne zarastanie koryta rzeki Noteć w okresach wegetacyjnych.
Nie bez znaczenia są też uwarunkowania hydrologiczne takie jak wysoki potencjał powodziowy zlewni Łobzonki tj. wyższe sumy opadów, znaczne spadki zlewni, spadek podłużny Łobzonki jest ok. 30 razy większy niż spadek podłużny Noteci Leniwej; zwiększenie zlewni Noteci o 23 % (w przekroju ujścia Łobzonki); a także prowadzenie przez Łobzonkę przy SWQ (średni wysoki przepływ) ponad 30 % przepływu Noteci Leniwej. Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem, który ma duży wpływ na poziom wody w Noteci to zlewnia Rokitki, która wynosi 223 km2 i znajduje się na prawobrzeżnej wysoczyźnie Noteci. Także rzeka Gwda która jest rzeką nizinną, ale o wysokich spadkach podłużnych również przyczynia się do podwyższania poziomu wody.
Kolejną przyczyną wylewania Noteci jest intensywne jej zarastanie, które spowodowane jest głównie: brakiem żeglugi towarowej, niskimi przepływami w okresie letnim, wysoką temperaturą i dużymi ilościami biogenów w wodzie spowodowanymi głównie zanieczyszczeniami pochodzącymi ze ścieków komunalnych i pochodzenia rolniczego, które sprzyjają bujnemu wzrostowi roślinności, tym samym znacznie spowalniając przepływ wody i tak już leniwy.
Także działalność bobrów na tym terenie nie pozostaje bez wpływu na zalewanie i podtapiane gruntów przez Noteć.
Jak pokazuje powyższe opracowanie, problem rzeki Noteć jest bardzo złożony, na który ma wpływ wiele czynników.
WIR
Źródło
Wielkopolska Izba Rolnicza
http://www.wir.org.pl/
