Biologia i powschodowe zwalczanie jesienią
Celem ochrony rośliny uprawnej przed chwastami nie jest całkowite ich niszczenie, lecz regulowanie zachwaszczenia w taki sposób, aby zminimalizować ujemne skutki wywołane ich obecnością. Herbicydy właściwie dobrane i zastosowane w odpowiednim czasie pozwalają na wyeliminowanie konkurencyjnego oddziaływania chwastów w roślinach uprawnych.
Powierzchnia upraw zbóż w Polsce od wielu lat kształtuje się na poziomie 70-75% wszystkich zasiewów. Zboża ozime zajmują prawie 2/3 tej powierzchni, pomijając ostatni sezon, gdyż ze względów pogodowych należało dokonać przesiewów i areał zbóż ozimych był mniejszy niż jarych. Struktura zasiewów z takim udziałem zbóż oznacza, że często nie prowadzi się tradycyjnego zmianowania roślin, a zastępuje je monokulturami zbożowymi. W konsekwencji prowadzi to do nagromadzenia na polach chwastów towarzyszących uprawom zbóż i silnego wzbogacenia glebowego banku w nasiona tych roślin. Przykładem może być miotła zbożowa, gdyż w niektórych rejonach, po wprowadzeniu uproszeń w zmianowaniu i uprawie zbóż w wieloletniej monokulturze, nastąpił nawet 100-krotny wzrost zachwaszczenia tym gatunkiem. W takim przypadku wprowadzenie herbicydów zalecanych do zwalczania tego taksonu nie eliminuje całkowicie problemu. Masowo występujące w łanie chwasty uzyskują przewagę nad rośliną uprawną, stanowiąc silną dla niej konkurencję o wszystkie czynniki niezbędne do wzrostu, takie jak: światło, woda i składniki pokarmowe, co znajduje odzwierciedlenie w plonie. Jaka zatem liczba chwastów na jednostce powierzchni może powodować istotny spadek plonu rośliny uprawnej? Przy jakiej liczbie chwastów należy podjąć decyzję o ich zwalczaniu tak, aby było to opłacalne dla rolnika (by koszty wykonania zabiegu odchwaszczającego zostały zwrócone w wartości uzyskanego plonu)? Znajomość szkodliwości danego gatunku chwastu na roślinę uprawną stanowi dla praktyki rolniczej podstawę racjonalnej z nimi walki. Istotnym wskaźnikiem przy podejmowaniu decyzji o opłacalności zwalczania chwastów jest ekonomiczny próg ich szkodliwości. Określa on bowiem taki stopień zachwaszczenia plantacji, przy którym wartość obniżonego plonu jest równa kosztom zastosowanej metody odchwaszczania. Prowadzone od wielu lat w Zakładzie Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu badania pozwoliły określić wartości ekonomicznych progów szkodliwości dla niektórych gatunków chwastów występujących w zbożach. Wyjątkowo konkurencyjnymi i uciążliwymi gatunkami chwastów w zbożach ozimych są m.in. miotła zbożowa, wyczyniec polny, chaber bławatek, przytulia czepna, fiołek polny, maruna, przetaczniki czy jasnoty.
 |
Miotła zbożowa (Apera spica-venti)
Rodzina wiechlinowate Trwałość roślina jednoroczna, forma ozima i jara Występowanie gleby lekkie, piaszczyste o odczynie lekko kwaśnym, w ostatnich latach obserwuje się jej dużą tolerancję względem siedliska Produktywność roślin kwiaty obupłciowe, zebrane w wiechowaty kwiatostan. Wytwarza do 15 000 nasion/ roślinę, które zachowują żywotność przez okres 1-4 lat Szkodliwość Próg szkodliwości to już 10-15 roślin/m2, natomiast zagęszczenie 100 wiech/m2 powoduje straty plonu rzędu 5-12 dt/ha w pszenicy ozimej i ok. 5 dt/ha w życie. Masowe zachwaszczenie tym gatunkiem (150-200 roślin/m2 powoduje obniżenie plonu pszenicy o 50-60% |
 |
Chaber bławatek (Centautea cynaus) Rodzina astrowate Trwałość roślina jednoroczna, ozima lub jara Występowanie gleby piaszczyste i gliniaste, bogate w składniki pokarmowe Produktywność roślin jedna roślina wytwarza 700- 1600 nasion, które w glebie zachowują żywotność przez 5-10 lat Szkodliwość jest rośliną silnie konkurencyjną dla pszenicy ozimej. Występowanie 7-10 szt./m2 powoduje stratę w plonie o około 5%. Ekonomiczny próg szkodliwości dla tego gatunku wynosi 1-5 roślin na m² |
 |
Fiołek polny (Viola arvensis) Rodzina fiołkowate Trwałość roślina jednoroczna, ozima lub jara Występowanie gatunek spotykany na wszystkich glebach, preferuje jednak gleby ubogie w wapń, średnio kwaśne Produktywność roślin jedna roślina może wytworzyć od 150 do 3000 nasion, które zachowują zdolność kiełkowania w glebie przez kilka lat Szkodliwość ekonomiczny próg szkodliwości dla tego gatunku to występowanie 20-25 szt./m2 |
 |
Wyczyniec polny (Alopecurus myosuroides) Rodzina wiechlinowate Trwałość roślina jednoroczna ozima lub jara Występowanie gleby średnie do ciężkich o dużej zawartości wapnia i substancji odżywczych o odczynie obojętnym i zasadowym Produktywność roślin kwitnie od maja do września i jest rośliną obcopylną. Kłosy długie, wąskie, zwarte, na końcach zwężone, w miarę dojrzewania czerwono zabarwione. Wytwarza do 2000 nasion/roślinę, które w glebie są zdolne kiełkować do 10 lat Szkodliwość próg szkodliwości to co najmniej 25 roślin/m2, a zagęszczenie 100 kłosów/m2 powoduje straty plonu rzędu 4-5 dt/ha |
 |
Przytulia czepna (Galium aparine) Rodzina marzanowate Trwałość roślina jednoroczna, ozima lub jara Występowanie gleby wilgotne, gliniaste, bogate w składniki pokarmowe, próchniczne Produktywność roślin jedna roślina może wytworzyć od 100 do 500 nasion, które zachowują zdolność kiełkowania w glebie nawet przez 7-8 lat Szkodliwość występowanie tego gatunku sprzyja wyleganiu zbóż oraz utrudnia zbiór kombajnem. Występowanie 5-10 roślin/ m2 powoduje spadek plonu o 10%. Przy masowym pojawieniu się przytulii w łanie (50 roślin/m2) następuje zmniejszenie plonu nawet o 30-50%. Ekonomiczny próg szkodliwości dla tego gatunku to występowanie 2-5 szt./m2 |
 |
Maruna bezwonna (Matricaria inodora) Rodzina astrowate Trwałość roślina jednoroczna, jara lub ozima Występowanie gleby piaszczyste i gliniaste, świeżo uprawione bogate w składniki pokarmowe Produktywność roślin jedna roślina może wytworzyć nawet do 5000 nasion kiełkujących w szerokim zakresie temperatur (od 5 do 35°C), które zachowują żywotność do 6 lat Szkodliwość ekonomiczny próg szkodliwości w zbożach dla tego gatunku to 2-5 roślin na m2. Przy dużym nasileniu silnie zacienia łan, powoduje wyleganie roślin i utrudnia zbiór mechaniczny. Występowanie tego gatunku w ilości 50 szt./m2 powoduje obniżenie plonu pszenicy ozimej o 30% |
 |
Jasnota purpurowa (Lamium purpureum) Rodzina jasnotowate Trwałość roślina jednoroczna, jara lub ozima Występowanie gleby piaszczyste i piaszczysto- gliniaste, bogate w składniki pokarmowe, próchnicę i wapń Produktywność roślin jedna roślina może wytworzyć od 60 do 300 nasion kiełkujących w szerokim zakresie temperatur (od 7 do 35°C), które zachowują żywotność przez 8-9 lat Szkodliwość chwast o dużej sile konkurencyjnej, szczególnie w początkowym okresie wegetacji. W zbożach ozimych próg ekonomicznej szkodliwości tego gatunku to występowanie 10-15 roślin/m² |
 |
Przetacznik perski (Veronica persica) Rodzina babkowate Trwałość roślina jednoroczna, jara lub ozima Występowanie wilgotne gleby gliniaste próchniczne, bogate w składniki pokarmowe Produktywność roślin jedna roślina może wytworzyć od 50 do 100 nasion zachowujących zdolność kiełkowania przez ponad 50 lat Szkodliwość próg ekonomicznej szkodliwości to występowanie 10-15 roślin/m² |
Silna konkurencja roślin segetalnych o podstawowe czynniki niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju rośliny uprawnej wymusza konieczność ochrony jej przed chwastami. Jest to proces bardzo trudny i związany z zalegającymi zasobami zdolnych do życia nasion chwastów znajdujących się w glebie. Z tego powodu całkowita eliminacja chwastów jest niemożliwa. Dlatego celem ochrony rośliny uprawnej przed chwastami nie jest całkowite ich niszczenie, ale regulowanie zachwaszczenia w taki sposób, aby zminimalizować ujemne skutki wywoła- ne ich obecnością. Herbicydy właściwie dobrane i zastosowane w odpowiednim czasie pozwalają na wyeliminowanie konkurencyjnego oddziaływania chwastów w roślinach uprawnych. Do jesiennego zwalczania chwastów w zasiewach zbóż ozimych zalecane są dwa terminy: przed wschodami (herbicydy doglebowe) i po wschodach zbóż (herbicydy dolistne). Zabiegi przedwschodowe przeprowadza się najpóźniej do 3-5 dni po siewie, a ich wykonanie możliwe jest, gdy znamy potencjalne zagrożenie konkretnymi gatunkami chwastów. Herbicydy te wymagają odpowiednich warunków wilgotnościowych, co w przypadku długotrwałego braku opadów powoduje ograniczenia w skuteczności ich działania. Herbicydy powschodowe stosowane są na chwasty po ich wschodach, często również po wschodach rośliny uprawnej. W tej grupie herbicydów znajdują się środki typowo dolistne, jak również preparaty dolistno-doglebowe. Te ostatnie pozwalają nie tylko na zniszczenie pojawiających się jesienią chwastów, lecz również przez pewien czas zabezpieczają plantację przed kolejnymi wschodami i wystąpieniem zachwaszczenia wtórnego. Związane jest to ze sposobem wnikania herbicydu do rośliny. Środki dolistno-doglebowe pobierane są zarówno przez części nadziemne, jak i podziemne, a ilość substancji pobranej odpowiednią drogą przez roślinę zależy od wielu czynników (np. od właściwości chemicznych substancji aktywnych, jej podatności na adsorpcję glebową czy na ulatnianie itp.).
dr Katarzyna Marczewska-Kolasa
mgr Marcin Bortniak
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy
Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu
Fot. Katarzyna Marczewska-Kolasa
