1 lipca 2021 roku zakończyły się przedłużone ze względu na pandemię obchody Międzynarodowego Roku Zdrowia Roślin 2020. Odbywały się pod wspólnym hasłem „Chroniąc rośliny, chronisz życie”.
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa zorganizowała 7 lipca seminarium podsumowujące działania promocyjne o zasięgu krajowym oraz prowadzone regionalnie przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Dokonania zostały również zaprezentowane przedstawicielom mediów podczas konferencji prasowej.
To był rok dla zdrowych roślin!
Proklamowanie przez Organizację Narodów Zjednoczonych roku 2020 Międzynarodowym Rokiem Zdrowia Roślin (MRZR) sprawiło, że był to czas wyjątkowy, szczególnie dla ludzi i organizacji związanych z uprawą i ochroną roślin, a także wszystkich osób wrażliwych na problemy ochrony środowiska naturalnego i przyszłości naszej planety.
To całoroczne święto, obchodzone pod hasłem „Chroniąc rośliny, chronisz życie”, pozwoliło przypomnieć ludziom na całym świecie, że rośliny mają ogromne znaczenie dla gospodarki, rolnictwa i środowiska, są niezbędne do życia ludzi i zwierząt. Można śmiało stwierdzić, że powietrze, którym oddychamy i ponad 80 procent pokarmu, który spożywamy, zawdzięczamy roślinom.
Choroby i szkodniki roślin zagrażają ludzkości
Od początku świata dzieje ludzi i roślin ściśle się ze sobą splatają. Na kartach historii jest wiele dowodów na to, że zdrowie roślin lub ich choroby mają wpływ na losy ludzi, a nawet całych narodów. Warto wymienić choćby kilka przykładów. Zaraza ziemniaczana spowodowała wielki głód, a w konsekwencji śmierć i emigrację znacznej części narodu dziewiętnastowiecznej Irlandii. Tajemniczy „ogień Świętego Antoniego” przez wieki nękał ludzi w różnych krajach świata; dopiero w dziewiętnastym stuleciu ustalono, że wywołuje go sporysz - przetrwalnik buławinki czerwonej, pasożytniczego grzyba zbóż. Plagi szarańczy od tysięcy lat, także obecnie, są powodem głodu milionów ludzi w krajach tropikalnych, szczególnie Afryki i Azji. Największe roje szarańczy pożerają nawet 100 tys. ton plonów w ciągu jednego dnia tj. ilość wystarczającą do nakarmienia dziesiątków tysięcy ludzi przez cały rok.
Zdrowe rośliny dają większe plony, o wysokich walorach jakościowych, zapewniając bezpieczeństwo żywnościowe. Jednak, jak każdy organizm żywy, rośliny mogą chorować. Pomimo rozwoju metod ochrony, choroby i szkodniki roślin ciągle wyrządzają ogromne szkody: co roku niszczą aż 40 procent światowych plonów o wartości szacowanej przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO na 220 mld dolarów. W Polsce wartość tych strat sięga 27 mld zł rocznie. Ale skutkiem porażenia upraw przez organizmy szkodliwe są nie tylko straty ekonomiczne dla producentów czy eksporterów roślin. Do poszkodowanych należą także konsumenci. Już wkrótce mogą oni boleśnie odczuć znaczny wzrost cen ulubionych oliwek, bananów, kakao czy kawy, a w drastycznych przypadkach - nawet brak tych produktów na rynku. Warto uświadomić sobie, że zdrowie, a tym samym przyszłość tych upraw jest zagrożona przez nowe organizmy szkodliwe, niepoddające się konwencjonalnym metodom zwalczania.
Po pierwsze - profilaktyka
Rośliny chorują, zupełnie tak jak ludzie, a choroby czy szkodniki mogą przenosić się z rośliny na roślinę, co w konsekwencji powoduje chorobę całej uprawy. I podobnie jak w przypadku zdrowia ludzi - o wiele bardziej skuteczne i opłacalne jest zapobieganie chorobom roślin, niż zwalczanie ich skutków. Właśnie przede wszystkim profilaktyką zdrowotną roślin na całym świecie zajmują się urzędowe organizacje ochrony roślin. W Polsce na straży zdrowia roślin stoi Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN), która pełni nadzór nad zdrowiem roślin, zapobieganiem zagrożeniom związanym ze stosowaniem środków ochrony roślin, wytwarzaniem, oceną, obrotem i stosowaniem materiału siewnego oraz kontrolą upraw GMO.
Ogłaszając Międzynarodowy Rok Zdrowia Roślin, Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało, że ochrona i profilaktyka zdrowia roślin zasługuje na popularyzację, bo jest ważna dla gospodarki, rolnictwa i środowiska, a tym samym wszystkich ludzi. Przyroda pozostaje w ciągłej wzajemnej interakcji z człowiekiem, a zdrowie roślin w znacznym stopniu zależy od człowieka.
Trzeba wziąć pod uwagę, że w warunkach odczuwalnych zmian klimatu, na całym świecie drastycznie wzrasta zagrożenie rozprzestrzeniania się szkodników i chorób roślin. Wzrost temperatur oznacza, że więcej organizmów szkodliwych dla roślin pojawi się w miejscach, gdzie dotychczas nigdy wcześniej nie występowały. A niekontrolowane przemieszczanie się agrofagów jest bezpośrednio związane z globalizacją, wzrostem liczby podróży międzynarodowych i dynamicznym rozwojem handlu (w ostatnim dziesięcioleciu, roczna wartość handlu produktami rolnymi wzrosła prawie trzykrotnie, głównie w gospodarkach wschodzących i krajach rozwijających się, osiągając 1,7 biliona dolarów amerykańskich).
Każdy z nas może wnieść swój mały wkład w ochronę roślin – np. powstrzymując się od przywożenia roślin, ich części czy egzotycznych owoców z zagranicznych wakacji (wraz z „pasażerami na gapę” tj. ukrytymi groźnymi szkodnikami czy chorobami), dokonując wyborów konsumenckich czy dając szansę bytowania pożytecznym owadom w swoim ogrodzie.
Najważniejsze wydarzenia obchodów w Polsce
Wraz z początkiem ubiegłego roku, w ramach obchodów MRZR, na całym świecie rozpoczęto organizację wielu wydarzeń. Ich celem było zwrócenie uwagi społeczeństw i decydentów na ogromne zagrożenie, jakie dla światowego bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego oraz rozwoju gospodarczego stwarzają szkodniki i choroby roślin.
Zgodnie z postanowieniami Rezolucji ONZ i wytycznymi FAO, w Polsce działania promujące Międzynarodowy Rok przygotowała i koordynowała Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Zapowiedzi wydarzeń były publikowane w kalendarzu, na specjalnie uruchomionej stronie internetowej www.RokRoslin.pl
Do współpracy i przyłączenia się do organizowanych w całym kraju okolicznościowych wydarzeń, Inspekcja zaprosiła nie tylko jednostki administracji państwowej i samorządowej, jednostki podległe resortowi rolnictwa, ale także jednostki naukowe, uczelnie, szkoły średnie o profilu rolniczym, szkoły podstawowe oraz rolników, pszczelarzy i firmy działające w obszarze szeroko pojętej ochrony zdrowia roślin.
Obchody Międzynarodowego Roku w Polsce zostały uroczyście zainaugurowane przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę już 7 stycznia 2020 r. w Rezydencji Belweder w Warszawie, podczas uroczystej konferencji pt. „Zdrowie roślin w dobie zmian klimatu”. Głównym celem współorganizatora konferencji, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa było podkreślenie znaczenia roślin, jako kluczowych sprzymierzeńców ludzi w walce z niekorzystnymi zmianami klimatu, deficytem wody i erozją gruntów. Ważnym akcentem konferencji była zapowiedź ogólnopolskiej „Akcji SadziMY las”, organizowanej przez Lasy Państwowe i Kancelarię Prezydenta RP, przy współudziale Inspekcji, jako wyraz wsparcia świata roślin na rzecz lepszego klimatu.
Szczególnym wydarzeniem Konferencji była prezentacja maskotki zwanej Szkodniczkiem lub Paskudą (ang. Beastie the Bug) i przekazanie jej przez Francoise Petter, Zastępcę Dyrektora Europejsko-Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO) Andrzejowi Chodkowskiemu, Głównemu Inspektorowi Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Szkodniczek był symbolem organizmu szkodliwego dla roślin, który rozprzestrzenia się po świecie, atakując rośliny. Maskotka, zaopatrzona w lokalizator GPS, w Polsce rozpoczęła swoją drogę w Warszawie, w miejscu organizacji Konferencji, a następnie była przekazywana do kolejnych instytucji, urzędów, firm itp. związanych ze zdrowiem roślin. Celem tych „wizyt” w różnych miejscach kraju było podnoszenie świadomości na temat zdrowia roślin w trakcie trwania Międzynarodowego Roku Zdrowia Roślin. Drogę maskotki można było śledzić w mediach społecznościowych.
Dzięki bardzo aktualnej i urozmaiconej tematyce prezentowanej przez znakomitych prelegentów, Konferencja odbiła się szerokim echem w mediach.
Artykuły:
https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wystapienia/art,924,zdrowe-drzewa.html
https://www.gov.pl/web/rolnictwo/zdrowie-roslin-w-dobie-zmian-klimatu
https://agronews.com.pl/artykul/prezydent-zainaugurowal-miedzynarodowy-rok-zdrowia-roslin/
https://www.agropolska.pl/uprawa/ochrona-roslin/chroniac-rosliny-chronisz-zycie,297.html
https://www.farmer.pl/fakty/zdrowie-roslin-to-zrownowazony-rozwoj,90979.html
Film z Konferencji: https://www.tvpparlament.pl/retransmisje-vod/inne/konferencja-zdrowie-roslin-w-dobie-zmian-klimatu-z-udzialem-prezydenta-andrzeja-dudy/46082297)
Do najważniejszych wydarzeń MRZR trzeba też zaliczyć 60. Sesję Naukową Instytutu Ochrony Roślin – PIB pt. „Zmiany klimatu, nowe zagrożenia i wyzwania związane z ochroną roślin”, która odbyła się w Poznaniu, w lutym 2020 r. Objęty programem Sesji, Panel pn. „Współdziałanie nauki i praktyki w Międzynarodowym Roku Zdrowia Roślin 2020”, został przeprowadzony z aktywnym udziałem pracowników Inspekcji oraz jednostek badawczo-rozwojowych. Wiele uwagi poświęcono nowym zagrożeniom dla zdrowia roślin w sytuacji zmieniających się warunków klimatycznych, bowiem monitorowanie zmian i zapobiegania zagrożeniom wymaga ścisłej współpracy służb zdrowia roślin i nauki.
W trakcie 60. Sesji Naukowej IOR - PIB uroczyście wprowadzono do obrotu okolicznościową kartkę pocztową „Międzynarodowy Rok Zdrowia Roślin 2020 w Polsce”, której wydanie przez Pocztę Polską we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi było doskonałym sposobem upamiętnienia obchodów.
Na początku 2020 roku odbyło się też kilka innych wydarzeń ogólnopolskich takich, jak konferencja „Chroniąc rośliny - chronisz życie” zorganizowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, dwie konferencje pn. „Międzynarodowy Rok Zdrowia Roślin 2020” przygotowane przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych oraz szereg znaczących spotkań regionalnych, np. „Podlaski Festiwal Zdrowia Roślin”, których tematem wiodącym było zdrowie roślin i obchody MRZR. Głównym przesłaniem tych wydarzeń było znaczenie roślin oraz ich zdrowia dla ludzi i środowiska. Prezentowano różne aspekty zagadnień uświadamiając uczestnikom, że każdy człowiek może dobrze przysłużyć się zachowaniu zdrowia przez rośliny - prawidłowo stosując środki ochrony roślin, z troską o życie pszczół i innych pożytecznych organizmów, dbając o zachowanie bioróżnorodności na naszych polach czy w ogrodach, nie sadząc inwazyjnych gatunków roślin i nie przywożąc do kraju obcych gatunków roślin.
W trosce o wspólną przyszłość
Zagrożenia dla zdrowia roślin, profilaktyka i ochrona roślin były też tematem licznych prelekcji, zajęć warsztatowych, konkursów wiedzy i konkursów plastycznych oraz wystaw fotografii i pokazów, organizowanych przez szesnaś
cie wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa oraz ich jednostki terenowe w całym kraju. Adresatami tych wydarzeń byli rolnicy, przedsiębiorcy, przedstawiciele organizacji branżowych i pozarządowych, naukowcy, a przede wszystkim dzieci, młodzież oraz studenci.
W obecnych, szczególnych czasach truizmem jest stwierdzenie, że świadomość ekologiczna społeczeństwa, szczególnie młodych ludzi, daje nadzieję na ocalenie naszego środowiska i klimatu. A zdrowe rośliny są przecież ważną ich częścią. Od wiedzy i zaangażowania młodych ludzi dzisiaj, a już wkrótce – od ich decyzji i działań, będzie zależeć przyszłość naszej planety.
Dlatego odpowiadając na zapotrzebowanie przedszkoli, szkół i uczelni, inspektorzy organizowali pogadanki i zajęcia edukacyjne w formie „Dni otwartych drzwi” w jednostkach Inspekcji. Przedszkolaki z ogromną radością uczestniczyły w spotkaniach, sadząc nasiona i poznając fazy rozwoju roślin, rozwiązując rebusy, krzyżówki i quizy, a także tworząc prace plastyczne o tematyce związanej z przyrodą, zdrowiem roślin i organizmami pożytecznymi dla roślin. Dzieci bawiąc się, zdobywały wiedzę o roślinach i środowisku, o wpływie, korzyściach i zagrożeniach ich rozwoju. Rozbudzały swoją ciekawość świata i wrażliwość na piękno przyrody, a także aktywnie włączały się w działania na rzecz ochrony roślin dla wspólnego dobra.
Na spotkaniach i warsztatach tematycznych pracownicy Inspekcji z pełnym zaangażowaniem dzielili się swoją wiedzą, doświadczeniem i pasją, prezentując tajniki życia i zdrowia roślin oraz ciekawostki warsztatu pracy.
Atrakcyjne laboratoria
Spośród szerokiego zakresu zagadnień realizowanych przez Inspekcję, szczególnym zainteresowaniem młodzieży i studentów, niezmiennie od lat, cieszy się diagnostyka laboratoryjna. Może w części dlatego, że poszukiwanie sprawców porażenia roślin jest tak intrygujące i przypomina nieco typowanie winnych przestępstw, w oparciu o wyniki analiz kryminalistycznych?
Atrakcyjność tematów laboratoryjnych podnosi fakt, że obok klasycznych metod morfologicznych w diagnostyce chorób roślin, coraz szersze zastosowanie znajdują nowoczesne techniki biologii molekularnej. Możliwość pozyskiwania informacji wprost od diagnostów oraz obserwacji pasjonujących pokazów pracy z wykorzystaniem nowoczesnego sprzętu badawczego, zachęcają młodzież do wymiany poglądów i weryfikacji wiedzy zdobytej w szkole, a niekiedy nawet do decyzji o związaniu swojego życia zawodowego ze zdrowiem roślin.
Obchody MRZR w czasach pandemii
Nieoczekiwanie dla nas wszystkich, pod wieloma względami ubiegły rok był wyjątkowy i szczególnie trudny, bo został zdominowany przez pandemię koronawirusa. Zmieniła ona nasze życie i pokrzyżowała wiele planów, w tym niestety także ambitne zamierzenia działań popularyzujących idee Międzynarodowego Roku Zdrowia Roślin.
Mimo że koniecznym było odwołanie lub przełożenie większości zaplanowanych wydarzeń, Inspekcja nie zrezygnowała z obchodów, lecz szereg przedsięwzięć przeniosła do sfery wirtualnej. Przy współpracy z innymi instytucjami, szczególnie instytutami naukowo-badawczymi i ośrodkami doradztwa rolniczego, organizowano konferencje szkoleniowe online dla studentów oraz konkursy i quizy dla dzieci. Prowadzono też ciekawe akcje prozdrowotne, promując dietę opartą na warzywach i owocach. Pracownicy Inspekcji udzielali specjalistycznych porad dla przedsiębiorców, wywiadów w mediach, publikowali artykuły w prasie, zapewniając szeroką promocję zdrowia roślin, a jednocześnie znakomitą reprezentację Inspekcji w terenie.
Doskonałą platformą informacyjną, szczególnie w tych trudnych czasach, okazała się strona internetowa www.RokRoslin.pl. Zamieszczano tam cykl niezmiernie interesujących wywiadów pt. „Dzień z życia specjalisty do spraw zdrowia roślin” z pasjonatami świata roślin, prowadzącymi prace badawcze nad zdrowiem roślin, uprawą, ochroną ich zdrowia i zaangażowanych w doskonalenie metod kontroli zdrowia roślin. Dzieląc się swoimi bogatymi doświadczeniami, rozmówcy ujawnili wiele tajników warsztatu pracy i swoje hobbystyczne zamiłowania, najczęściej także związane ze światem roślin.
Na portalu publikowano też warte lektury artykuły, nie tylko poświęcone tematom zagrożeń dla zdrowia roślin i ich bezpiecznej, racjonalnej ochrony. Prezentowano wielorakie zastosowanie roślin i produktów roślinnych (np. „Konopie – dar od Ziemi – pod specjalnym nadzorem”, „Hortiterapia – ogrody odprężające ciało i ducha”), piękno roślin („Rozmowa z właścicielem Ogrodu Pełnego Lawendy”), a także nieocenione znaczenie pszczół i innych zapylaczy roślin („Znaczenie owadów zapylających dla przyrody i rolnictwa”, „Chrońmy pszczoły i inne zapylacze!”). W tekstach poruszono nawet intymne, rzadko omawiane tematy z życia roślin („Seksualne życie roślin”).
Pandemia a zdrowie roślin
Rozprzestrzenianie się wysoce zakaźnych chorób transgranicznych, takich jak koronawirus, jest ściśle związane ze zdrowiem roślin. Niszczenie naturalnych siedlisk i ekosystemów naraża zarówno życie roślin, jak i życie ludzi. Rośliny są ważnym źródłem naszego pożywienia, niezbędnego do życia i zwiększającego odporność naszego organizmu, a w wielu krajach, rośliny są także ważnym źródłem dochodu wielu drobnych rolników. Dlatego, nawet podczas pandemii COVID-19, pomimo trudnych warunków pracy w reżimie sanitarnym rolnicy, pracownicy urzędów działających w obszarze zdrowia roślin, doradcy rolni, inspektorzy terenowi oraz eksperci ds. monitorowania i sygnalizacji występowania agrofagów, nieprzerwanie prowadzą działania w celu zapobiegania i zwalczania organizmów szkodliwych dla roślin. Od nich wszystkich zależy zdrowie naszych roślin. Inni pomagają dostarczać i wprowadzać na rynek zdrowe produkty roślinne, aby konsumenci mieli wystarczająco dużo żywności, a producenci i sprzedawcy mogli uzyskiwać dochody ze swojej działalności.Pandemia koronawirusa spowodowała, że wszyscy przeszliśmy przyspieszony kurs z zakresu epidemiologii. Z pewnością znacznie wzrósł zasób naszej wiedzy nt. chorób zakaźnych i znajomość takich terminów, jak: zagrożenie epidemiczne, reżim sanitarny, kwarantanna, izolacja czy testy molekularne. A trzeba zaznaczyć, że te same pojęcia mają zastosowanie w praktyce ochrony zdrowia roślin. Analogiczne są też stosowane metody badań. Do wykrywania i identyfikacji materiału genetycznego, zarówno COVID-19, jak i organizmów szkodliwych dla roślin, wykorzystywane są nowoczesne, bardzo czułe techniki biologii molekularnej, w tym reakcja łańcuchowa polimerazy PCR (ang. Polymerase Chain Reaction).Pandemia koronawirusa stanowi potwierdzenie konieczności prowadzenie stałej i rzetelnej analizy zagrożeń. I to jest kolejna analogia – prognozowanie i szacowanie ryzyka przyszłych zagrożeń ma duże znaczenie zarówno dla zdrowia publicznego, jak i dla zdrowia roślin. Mając na uwadze rosnące zagrożenie wystąpienia nowych agrofagów w warunkach zmian klimatycznych, w interesie rozwoju produkcji roślinnej na całym świecie jest położenie większego nacisku na rozwój prac na oceną i analizą ryzyka dla zdrowia roślin.
Spodziewane rezultaty obchodów
Obchody MRZR były niepowtarzalną okazją zwrócenia uwagi społeczeństw i decydentów całego świata na poważne zagrożenie, jakie stanowią szkodniki i choroby roślin dla światowego bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego oraz rozwoju gospodarczego. Wyraźniej dostrzeżono potrzebę zacieśnienia wspólnych działań nauki i praktyki, na rzecz zapobiegania rozprzestrzeniania się organizmów szkodliwych dla roślin i ich zwalczania oraz współpracy w tym zakresie wielu organizacji branżowych na poziomie międzynarodowym.
Dla urzędowych organizacji zdrowia roślin, takich jak PIORiN, szczególny wydźwięk ma apel Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO wystosowany do rządów, o wzmocnienie kadrowego i finansowego wsparcia dla krajowych i regionalnych organizacji ochrony roślin. Bowiem to one stanowią pierwszą linię obrony zdrowia roślin.
Program światowych wydarzeń Międzynarodowego Roku przewidywał, że kulminacyjnym wydarzeniem będzie Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Zdrowia Roślin, planowana latem 2021 r. Ze względu na obostrzenia, w tym ograniczenia w podróżowaniu osób, nowe warianty COVID-19 i opóźnione plany szczepień, wydarzenie to zostało przełożone na 2022 r.
Pomimo rosnącego znaczenia organizmów szkodliwych dla roślin, wciąż brakuje środków na rozwiązanie tego problemu. Dlatego w celu kontynuacji tej problematyki, w grudniu 2020, Rada FAO przyjęła propozycję ustanowienia dnia 12 maja Międzynarodowym Dniem Zdrowia Roślin. Wniosek ten zostanie przedłożony do przyjęcia na 42. sesji Konferencji FAO w lipcu 2021 r., a następnie przewidywane jest ogłoszenie Dnia Zdrowia Roślin przez Konferencję FAO i Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. To coroczne święto zdrowia roślin będzie doskonałym utrwalenie idei Międzynarodowego Roku Zdrowia Roślin i kontynuacją uzyskanych efektów.
Materiały prezentowane podczas konferencji można pobrać ze strony PIORiN – zakładka DLA MEDIÓW http://piorin.gov.pl/media/
Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). GIORiN wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.piorin.gov.pl.
Źródło
Państwowa Inspekcja Ochrony
Roślin i Nasiennictwa
http://piorin.gov.pl/
