Pszenica jest gatunkiem o podstawowym znaczeniu dla bezpieczeństwa żywnościowego naszego kraju. Powierzchnia uprawy pszenicy ozimej w Polsce wynosi około 2 mln ha, co stanowi 1/4 ogólnej powierzchni zbóż. Z uwagi na ogromne znaczenie gospodarcze, najwyższy ze wszystkich zbóż potencjał plonowania oraz wszechstronność wykorzystania ziarna, pszenica jest uprawą o kolosalnym znaczeniu. Wartość gospodarcza tego gatunku determinowana jest przez bardzo wiele cech, jednak najistotniejszymi są wielkość i jakość plonu. Jej wysokie plonowanie, dobra jakość handlowa, a także odporność na stresy biotyczne i abiotyczne to podstawowe kierunki hodowli wybierane przez większość firm nasiennych.
Limitowanie powierzchni uprawy zbóż sprawia, iż producenci poszukują odmian dobrze plonujących o wysokiej tolerancji na różne czynniki, przede wszystkim zaś takich, które sprawdzają się na gorszych stanowiskach, bez uszczerbku dla jakości handlowej. Tylko ziarno o bardzo dobrych parametrach jest w stanie znaleźć nabywcę, który zapłaci za surowiec satysfakcjonującą rolnika cenę.
Główne kierunki hodowli pszenicy ozimej są niezmienne od wielu lat. Zmianom jednak ulegają brane pod uwagę priorytety. Obecnie hodowcy koncentrują się na podwyższaniu jakości plonu oraz zwiększaniu odporności na stresy i patogeny przy równoczesnym zachowaniu wysokiej plenności. Kierunki prac są bowiem definiowane potrzebami rynku oraz przemysłu przetwórczego. Niewątpliwym sukcesem w hodowli pszenicy ozimej było stworzenie mieszańców i prace nad ich udoskonalaniem. Wieloletnie badania odmianowe mieszańców wykazują, że w ostatnim czasie nastąpił ogromny postęp w tym kierunku hodowli. I choć wciąż jeszcze tego typu odmiany stanowią jedynie niewielki procent wybieranych przez rolników, to jest pewne, że w perspektywie kilku czy kilkunastu lat wyprą one odmiany populacyjne.
Mieszańce charakteryzują się wyższą plennością i większą odpornością na choroby, a ich jakość nie odbiega od jakości odmian konwencjonalnych. Zmienność plonowania, w zależności od warunków, u obu typów odmian jest dość podobna, jednak hybrydy są zdecydowanie stabilniejsze. Liczne badania potwierdziły przewagę mieszańców uprawianych na słabszych stanowiskach. Ich plon na glebach lekkich jest o kilka, a nawet kilkanaście procent wyższy niż odmian populacyjnych. Mieszańce są bardziej tolerancyjne na trudne warunki siedliskowe. Generalnie są bardziej odporne na różnego typu stresy, nie tylko związane z niesprzyjającymi warunkami glebowymi, wynikającymi chociażby z mozaikowatości gleb czy korzystania z płodozmianu zbożowego, ale także tymi związanymi i z suszą i chłodami.
Efekt heterozji skutkuje przede wszystkim wyższą produktywnością ziarna w porównaniu do linii rodzicielskich (i innych odmian konwencjonalnych), a co się z tym bezpośrednio wiąże – większym zaziarnienem kłosa i wyższą MTZ. Poza tym mieszańce lepiej się krzewią i posiadają bardziej rozwinięty system korzeniowy, dzięki czemu lepiej penetrują glebę. Rośliny mogą więc w maksymalny sposób wykorzystywać składniki pokarmowe zawarte w glebie, nawet te trudniej dostępne. Jeżeli roślina nie otrzyma wystarczającej ilości azotu przed fazą „1 cm kłosa”, system korzeniowy odmian mieszańcowych reaguje znacznie wzmożonym rozrostem – mieszańce reagują na ten czynnik stresowy odwrotnie niż odmiany konwencjonalne. Mocniejszy system korzeniowy mieszańców pszenicy nie tylko przyczynia się do uzyskiwania lepszego plonu, ale również dużo lepiej wykorzystuje azot zawarty w glebie, który został wprowadzony poprzez nawożenie mineralne lub przez mineralizację materii organicznej Połączenie genów rodzicielskich skutkuje także zwiększeniem biomasy (większa ilość słomy) i wpływa na większą tolerancję na choroby, w szczególności na Fusarium. Mieszańce pszenicy z zasady wykazują zdrowszy pokrój i niewielkie różnice pomiędzy sposobem przechodzenia choroby w okresie ochrony lub poza nim. Mieszańce pszenicy ułatwiają zintegrowane stosowanie fungicydów w dawkach możliwie jak najmniejszych, a jednocześnie pozwalających na utrzymanie kontroli inwestycji i na ograniczenie przenikania substancji czynnych do środowiska.
Z roku na rok zwiększa się udział mieszańców pszenicy w uprawie. Hodowcy wciąż udoskonalają odmiany, które trafiają na rynek. Kierunki ich prac są dyktowane przez przemysł przetwórczy, dla którego rolnicy dostarczają surowce. Stale zmieniające się i unowocześniane technologie produkcji zmuszają hodowców do tworzenia nowych, bądź też korekty istniejących programów hodowlanych. W ciągu najbliższych lat ich zadaniem będzie zwiększenie odporności na choroby i szkodniki, zwłaszcza w momencie, gdy Europa ogranicza stosowanie skutecznych, a przez to i szkodliwych dla środowiska preparatów. Także w kontekście dbałości o środowisko należy wyhodować odmiany efektywnie wykorzystujące azot, aby ograniczać nawożenie mineralne. Kolejnym ważnym kierunkiem hodowli jest nieustanne poprawienie plonotwórczości odmian w relacji do oczekiwanej przez przemysł przetwórczy jakości, czyli hodowanie odmian jakościowych w klasie E i A. Dla odmian uprawianych w środkowej i wschodniej Europie istotne jest również poprawienie zimotrwałości pszenic.
Anna Rogowska
Agencja Prasowa Jatrejon
