Plon, niesiemy plon
W gospodarza dom!
Aby dobrze plonowało,
Po sto korcy z kopy dało!
Otwieraj, panie, szeroko wrota
Niesiem ci wieniec ze szczerego złota.
Zaściełaj, panie, stoły i ławy,
Idzie do ciebie gość niebywały.
Plon niesiemy plon...
Żniwa trwają w pełni, a w niektórych regionach Polski są na ukończeniu. Zbliża się czas Dożynek. Być może w tym roku Dożynki będą organizowane na mniejszą niż zwykle skalę. Pomimo pandemii, tam gdzie dożynki się odbędą, nie może zabraknąć tradycyjnych elementów. Niewątpliwie, najważniejszym elementem Święta Plonów jest chleb, bo to za niego właśnie w ten dzień, składane jest Dziękczynienie Panu Bogu. Drugim bardzo ważnym elementem Święta Plonów, mającym wieloletnią tradycję, są niewątpliwie wieńce dożynkowe. Ich tradycja sięga XVI wieku. Wtedy to, na naszych ziemiach przeżywała swój rozwój gospodarka folwarczna. Niektóre źródła podają, że obchody dożynkowe zawierają ślady najstarszych obrzędów i ofiar składanych bóstwom urodzaju, mowa tutaj o zwyczaju związanym z ostatnią garścią niezżętego zboża, które po żniwach pozostawiano na pustym polu. Miało to symbolizować ciągłość wegetacji i urodzaju. Te ostatnie pozostawione na polu kłosy w Wielkopolsce zwane były pępem lub pępkiem. Ścinał je bardzo uroczyście najlepszy żniwiarz, po czym wręczał je żniwiarkom przodownicom, aby uplotły z nich wieniec. Wieniec niosła w dom dziedzica lub włościanina najlepsza żniwiarka, czasem z pomocą innych żniwiarzy. Dziedzic, z szacunkiem przyjmował wieniec, osobiście wnosił go do domu i ustawiał na stole, po czym zapraszał do tańca przodownicę, od której odebrał wieniec. Następnie częstował wszystkich jadłem ustawionym na stołach na podjeździe dworskim lub w stodole. Po uczcie rozpoczynały się tańce trwające do późnych godzin nocnych. Wieniec dożynkowy przechowywano w stodole lub na spichrzu, aż do następnego roku, do nowego siewu, a wykruszone z niego ziarna wsypywano do worków z ziarnem siewnym.
Przypomnienie historii wieńca dożynkowego, ma duże znaczenie, gdyż obecne Dożynki są kontynuacją tej tradycji, a organizowane przy tej okazji konkursy wieńców mają za główny cel podtrzymywanie pięknych, polskich obyczajów. Jako członek Komisji Konkursowej oceniającej wieńce dożynkowe podczas Diecezjalno–Powiatowo–Gminnych Dożynek w Kramsku w 2018 roku, z wielkim żalem patrzyłam na przepiękne, wykonane z wielką starannością wieńce, które były „odrzucane”, gdyż nie spełniały kryterium zgodności z tradycją. Przygotowując wieńce dożynkowe zwróćmy zatem uwagę na zgodność z tradycją w zakresie kompozycji, formy, materiału i techniki wykonania i różnorodność użytych do ich wykonania naturalnych materiałów. Oczywiście nie bez znaczenia są także walory estetyczne, w tym kompozycja, dobór barw i ogólny wyraz artystyczny.
Wieniec, aby spełnić te warunek zgodności z tradycją, musi być wykonany w kształcie proporcjonalnej korony, złożonej z czterech, sześciu bądź ośmiu ramion. Podstawowy budulec to cztery gatunki zbóż: żyto, pszenica, jęczmień i owies. Do dekoracji należy użyć tylko i wyłącznie naturalnych materiałów: polnych i ogrodowych kwiatów oraz owoców np. jabłka i orzechy, które symbolizują dobrobyt i bogactwo. Zwieńczeniem wieńca jest krzyż wykonany również ze zboża.
Komisje konkursowe przy natłoku różnych nowych form, powinny zwracać uwagę na detale i szczegóły, które sprawią, że wieniec będzie zgodny z wielowiekową tradycją. Niedopuszczalne jest, aby w takich wieńcach umieszczać kwiaty zakupione w kwiaciarni, owoce południowe, dekoracje wykonane z pestek, nasion ryżu czy innych, które nie występowały w tradycyjnych wieńcach dożynkowych. Brak nawiązania formy do tradycji wieńców dożynkowych lub jego sztuczna i nienaturalna zawartość, spowoduje, że nawet najpiękniejszy i najbardziej pracochłonny wieniec nie zostanie doceniony przez oceniających. Dodajmy, że niemal zawsze w skład komisji wchodzi etnograf, którego zadaniem jest właśnie dbałość o zachowanie tradycji.
Elżbieta Bryl
Na fotografiach znajdują się wieńce zgłoszone do Konkursu na Dożynkach Diecezjalno–Powiatowo–Gminnych w Kramsku 2018.
Źródło
Wielkopolska Izba Rolnicza
http://www.wir.org.pl/
