Sierpień w historii narodu polskiego obfituje w liczne zrywy wolnościowe, insurekcje, powstania i strajki oraz wystąpienia przeciwko niesprawiedliwości sprawujących władzę.
- W nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. wybuchło I powstanie śląskie. Było to wystąpienie zbrojne zorganizowane przez Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska mające na celu przyłączenie Górnego Śląska do Polski Objęło ono tereny powiatu rybnickiego i pszczyńskiego oraz część okręgu przemysłowego. Na jego czele powstańców występujących przeciwko terrorowi i represjom niemieckim stanął śląski działacz polityczny Alfons Zgrzebniok. Powstanie objęło powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, tarnogórski oraz część raciborskiego. Zaangażowanie militarne w wojnę z Rosją sowiecką na wschodzie Polski uniemożliwiło rządowi poparcie tego powstania. Dlatego zakończyło się ono 24 sierpnia przegraną i ucieczką powstańców przed represjami na teren Polski.
- W nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. wybuchło II powstanie śląskie. To wystąpienie zbrojne miało na celu usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu.
Po wezwaniu do walki wygłoszonym przez Wojciecha Korfantego w poparciu dla działań powstańców rozpoczął się na Górnym Śląsku strajk generalny. Dowództwo Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, na czele którego stał Alfons Zgrzebniok, nakazało niezwłoczne rozpoczęcie działań bojowych w 5 okręgach wojskowych. Rząd polski w Warszawie nie wspomógł powstania, ponieważ w tym czasie w pełnym toku znajdowała się kontrofensywa polska przeciw nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej. W związku z tym, że 24 sierpnia Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku nakazała rozwiązać niemiecką Sicherheitspolizei, uznano, że należy zakończyć działania powstańcze, co nastąpiło w dniu 25 sierpnia 1920 r. W ten sposób podstawowy postulat strony polskiej został spełniony.
- W dniach 13-25 sierpnia 1920 roku stoczona została Bitwa Warszawska, zwyczajowo nazywana „Cudem nad Wisłą”, która zdecydowała o dalszych losach wojny polsko-bolszewickiej. Bitwa rozpoczęła się 13 sierpnia 1920 r., kiedy wojska Armii Czerwonej, dowodzone przez Michaiła Tuchaczewskiego, zbliżyły się do Warszawy. Walki toczyły się na obszarze sięgającym na południe po Włodawę nad Bugiem, na północ po Działdowo. Decydujący cios armiom radzieckim zadała grupa uderzeniowa Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, wyprowadzając 16 sierpnia kontruderzenie znad Wieprza, przełamując front pod Kockiem i Cycowem, a następnie wychodząc na tyły wojsk radzieckich, które atakowały Warszawę. Działania wojsk polskich zmusiły Armię Czerwoną do stopniowego wycofywania się na wschód. Od tego momentu przez kolejne tygodnie Wojsko Polskie pozostawało w permanentnej ofensywie. Siły polskie przeszły do działań pościgowych, odnosząc kolejne zwycięstwa. Zdaniem brytyjskiego polityka i dyplomaty Edgara D’Abernon Bitwa Warszawska była jedną z osiemnastu przełomowych bitew w historii świata. Przywódca bolszewików Włodzimierz Lenin nazwał ją „ogromną porażką” swoich sił.
Szerzej o Bitwie Warszawskiej piszemy tutaj
- W dniach 2-14 sierpnia 1922 roku w Wielkopolsce przeprowadzono Powszechny strajk rolny. Strajk zorganizowany został przez Klasowy Związek Zawodowy Robotników Rolnych i Leśnych, wcześniej nastawiony ugodowo wobec rządu. Protest miał podłoże płacowe i objął prawie 1.200 majątków ziemskich oraz ok. 100 tysięcy osób, czyli ponad ¾ robotników kontraktowych zatrudnionych w rolnictwie, zwłaszcza w wielkich majątkach.
Strajk robotników rolnych napotkał zmasowaną akcję antystrajkową zorganizowaną przez rząd, wspierany przez oficjalną prasę, właścicieli ziemskich i kler. Podjęto zdecydowane, często siłowe działania. Ostatecznie strajk zakończył się niepowodzeniem robotników rolnych. Powrócili oni do pracy bez osiągnięcia celów płacowych.
Szerzej o Powszechnym strajku rolnym piszemy tutaj
Dla upamiętnienia tego wydarzenia, co 5 lat w Górznie odbywają się uroczystości upamiętniające.
Zapowiedź tegorocznego wydarzenia znajduje się na załączonym plakacie:
- 15 sierpnia 1937 r. rozpoczął się Wielki Strajk Chłopski. Masowe manifestacje rolników, koordynowane przez Stronnictwo Ludowe, potrwały do 25 sierpnia.
Datę rozpoczęcia strajku wybrano, by upamiętnić wydarzenia z 15 sierpnia 1936 r., kiedy to podczas pierwszego Święta Czynu Chłopskiego doszło do walk z policją, w trakcie których zginęło 19 osób. Już wcześniej do krwawych starć dochodziło w Krakowie i we Lwowie. Planowano zorganizować święto po raz kolejny, a po nim ogłosić dziesięciodniowy strajk.
Manifestacje organizowano pod hasłem poprawy losu chłopów, ale także przywrócenia w Polsce porządku, symbolizowanego między innymi przez konstytucję marcową z 1921 roku. Zwracały się tym samym przeciwko władzy sanacji.
Wystąpienia, w których wzięło udział kilka milionów osób, w wielu miejscach doprowadziły do konfrontacji z siłami porządkowymi. W ich trakcie łącznie zginęło 44 chłopów, kilkuset zostało rannych, ok. 5 tysięcy osób aresztowano, a 617 uwięziono na mocy wyroków sądowych. Brutalnie spacyfikowano także 700 gospodarstw.
Szerzej o Wielkim Strajku Chłopskim piszemy tutaj
- 1 sierpnia 1944 r. o godzinie 17:00 wybuchło powstanie warszawskie. Rozkaz rozpoczęcia akcji „Burza” w Warszawie wydał dzień wcześniej generał Tadeusz Komorowski „Bór”.
Decyzja o konieczności stoczenia bitwy o stolicę została podjęta w ostatniej dekadzie lipca 1944 roku. 22 lipca zaakceptował ją Jan Stanisław Jankowski, Delegat Rządu na Kraj. Rozstrzygnięcie, kiedy dokładnie wybuchnie powstanie, pozostawiono władzom krajowym. Zamierzano je rozpocząć co najmniej 12 godzin przed wkroczeniem do miasta Armii Czerwonej.
Rozkaz wydany przez „Bora” był następstwem wiadomości otrzymanej przez niego 31 lipca od dowódcy okręgu warszawskiego, pułkownika Antoniego Chruściela „Montera”. Doniósł on, że czołgi radzieckie przełamały już obronę Pragi. W rzeczywistości 1. Front Białoruski wstrzymał natarcie 1 sierpnia nad ranem, przechodząc do obrony. Przerwana ofensywa nie została wznowiona aż do połowy września.
Powstanie, przewidziane początkowo na kilka dni, trwało do 2 października 1944 roku. W ciągu 63 dni poległo lub zaginęło około 18 tysięcy powstańców, kolejne 25 tysięcy odniosło rany, a około 15-16 tysięcy dostało się do niewoli. Powstanie przyniosło także ogromne straty wśród ludności cywilnej Warszawy. Szacuje się je na od 100 do nawet 250 tysięcy ofiar.
- Sierpień 1980 – to jeden z kilku miesięcy, które odcisnęły największe piętno na historii PRL. Przeszedł do historii z powodu strajków trwających od 14 do 31 sierpnia tego roku. Według raportu MSW w 28 województwach strajkowało 700 zakładów i ponad 700 tysięcy pracowników, m.in. komunikacja miejska w 13 miastach. Ostatecznie władza ugięła się pod wpływem masowych strajków. Porozumienia zawarte przez rząd PRL z czterema komitetami strajkowymi zakończyły wydarzenia Sierpnia 1980.
W pierwszym punkcie porozumień stwierdzano, że działalność związków zawodowych nie spełniła nadziei i oczekiwań pracowników, dlatego uznaje się za celowe powołanie nowych, samorządnych związków zawodowych, które byłyby autentycznym reprezentantem pracowników. Na podstawie tego punktu dopuszczono do rejestracji NSZZ „Solidarność”. W dalszej części rząd zobowiązał się m.in. do wniesienia do Sejmu ustawy o ograniczeniu cenzury. Władze zobowiązały się także do ponownego zatrudnienia osób zwolnionych z pracy po wydarzeniach 1970 i 1976. W kwestii gospodarczej władze zobowiązały się do opublikowania podstawowych założeń reformy i umożliwienia nad nią publicznej dyskusji. Reforma miała opierać się na zwiększonej samodzielności przedsiębiorstw i udziale samorządu robotniczego w zarządzaniu.
W sierpniu 1980 roku narodził się, trwający 15 miesięcy okres względnej wolności w komunistycznym państwie i powstał ruch robotniczy, ruch społeczny, który wkrótce przeistoczył się w 10-milionowy NSZZ Solidarność. Okres wolności Polaków zakończony został stanem wojennym w latach 1981-1983. Sierpień 1980 był impulsem do przemian systemowych, które w ostateczności doprowadziły do upadku PRL i innych krajów demokracji ludowej z bloku wschodniego, odzyskania suwerenności przez Polskę i powstania III Rzeczypospolitej.
Opracowanie: Grzegorz Wysocki
Źródło: Wikipedia, wycinki prasowe, materiały własne.
