Agrotechnika jęczmienia jarego na paszę

04-09-2012

prof. dr hab. Kazimierz Noworolnik
Zakład Uprawy Roślin Zbożowych
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB w Puławach

W Polsce zarejestrowanych jest 19 odmian jęczmienia pastewnego. Również kilka odmian browarnych można uprawiać z przeznaczeniem na paszę.

Jęczmień jest dominującym gatunkiem zbóż jarych w Polsce (areał jego uprawy wynosi ok. 1 mln ha). Ponad dwie trzecie produkcji przeznacza się na paszę. Ziarno jest doskonałą paszą dla wszystkich zwierząt gospodarskich: świń, drobiu, bydła, owiec i koni. Znajduje zastosowanie głównie w żywieniu świń, bardziej tolerancyjnych na wyższą zawartość włókna (w ziarnie oplewionym) niż drób. Ziarno jęczmienia wyróżnia się wśród zbóż mniejszą zawartością substancji antyżywieniowych. Dzięki stosunkowo dużej ilości kwasu palmitynowego i stearynowego wywiera korzystny wpływ na smakowitość i trwałość produktów zwierzęcych: mięsa, słoniny, mleka i masła. Ze względu na wyższą zawartość białka i mniejsze porażenie przez choroby, słoma jęczmienna ma wyższą wartość paszową niż inne zboża, z wyjątkiem owsa.

W porównaniu z innymi zbożami jęczmień wyróżnia się większą tolerancją na opóźniony siew, lepiej znosi suszę glebową i wysoką temperaturę, ma lepszą zdolność do plonotwórczego wykorzystywania składników mineralnych. Wadą jęczmienia jest wrażliwość na kwaśny odczyn gleby i gorsze stosunki wodno-powietrzne gleby oraz słaba odporność na wyleganie.

W Krajowym Rejestrze znajduje się 19 pastewnych odmian jęczmienia jarego. Ponadto niektóre odmiany browarne (Beatrix, Nadek, Stratus, Poldek i Binal) można zalecać do uprawy na cele pastewne, z uwagi na ich wysokie plonowanie i słabą jakość browarną. Najnowsze odmiany pastewne: Basic, Iron i Natasia są obecnie rozmnażane na plantacjach nasiennych i trudno dostępne w sprzedaży nasion. Niedawno wycofane odmiany: Bies, Orthega, Rodos, Rastik, Rataj, Rabel, Start i Refren mogą być jeszcze w obrocie nasiennym przez dwa lata. Aktualnie największa dostępność na rynku nasiennym dotyczy odmian: Skarb, Nagradowicki, Antek, Stratus, Mercada i Justina.

Na podstawie badań COBORU do grupy najwyżej plonujących zalicza się nowsze odmiany: KWS Olof, Suweren, Frontier, Rubinek, Atico, Skald, Mercada i Tocada. Przy uprawie jęczmienia w gorszych warunkach glebowych (na kompleksie żytnim słabym lub żytnim dobrym z kwaśnym odczynem) zaleca się wysiewać bardziej tolerancyjne w tym zakresie odmiany: Poldek, Bryl, Antek, Frontier i Justina.

Dla odmian pastewnych ważna jest zawartość białka w ziarnie. Spośród odmian, najwyższą zawartością białka cechują się: Bryl, Rubinek, Bies, Boss, Rataj, Nagradowicki i Antek. Większą dorodnością (masą) ziaren wyróżniają się odmiany: Atico, Basic, Mercada, Rubinek, Skarb, Tocada, Bies i Stratus. Uprawiając jęczmień na dobrych glebach i przy wysokich dawkach azotu, należy uwzględnić odmiany odporniejsze na wyleganie: Frontier, Poldek, Tocada, Iron, Skald i Rataj. Do odporniejszych na choroby zalicza się odmiany: Nagradowicki, Mercada, Basic, Iron, Natasia, Frontier, KWS Olof i Bryl. Małą odporność na choroby wykazują: Rodos, Rastik, Suweren, Rataj i Antek.

Jęczmień pastewny może być uprawiany po różnych przedplonach, w odróżnieniu od browarnego – także po przedplonach słabszych. W praktyce umieszcza się go przeważnie w stanowisku po pszenicy lub po późno zbieranych okopowych. Wśród zbóż jęczmień ma szczególne wymagania co do pulchności i przewietrzenia gleby, dlatego wymaga bardzo starannej uprawy roli: orki przedzimowej, wiosną bronowania i kultywatorowania lub zastosowania agregatu uprawowego.

Wrażliwy na niedobór potasu

W porównaniu z innymi roślinami uprawnymi jęczmień wykazuje bardzo dużą wrażliwość na niedobór fosforu i średnią wrażliwość na niedobór potasu w glebie. Wysokość zalecanych pod jęczmień dawek tych składników zależy głównie od zasobności gleby i przewidywanego plonu, z którym związana jest wielkość ich pobrania. Zasobność gleby zależy od poziomu nawożenia tymi składnikami kolejnych roślin przedplonowych w płodozmianie i ich plonowania. Bardzo niskiej zasobności gleby w fosfor i potas można się spodziewać w przypadku stosowania małych dawek nawozów pod rośliny przedplonowe, które plonowały jednak średnio lub dobrze (wykorzystując sprzyjający przebieg pogody). Zawartość fosforu, potasu i magnezu w glebie można oznaczyć na podstawie pobranych próbek gleby w okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej.

Nawożenie tymi składnikami (tab. 1) należy zastosować pod kultywator w terminie kilku dni (w zależności od szybkości przesychania gleby) po bronowaniu. Zalecane dawki magnezu przy niskiej jego zawartości w glebie to 20-40 kg Mg/ha. Głębokość wymieszania nawozów z glebą powinna wynosić co najmniej 10 cm.

Wielkość dawek nawozów azotowych zależy od potrzeb nawożenia tym składnikiem, ocenianych na podstawie wielu czynników siedliskowych i agrotechnicznych. Zalecane dawki azotu pod jęczmień pastewny wahają się w granicach 60-70 kg/ha przy dużych; 40-50 kg/ha przy średnich, 30-40 kg/ha przy małych potrzebach nawożenia. Duże potrzeby nawożenia N występują w warunkach gleb średnich, gdy opady w okresie zimy znacznie przekroczyły normę, przedplon był nawożony małą dawką azotu, odczyn gleby jest optymalny i gleba jest w dobrej kulturze. Małe potrzeby nawożenia N występują na glebach żyznych, gdy opady zimowe były poniżej normy, po przedplonach motylkowych lub innych nawożonych obficie obornikiem, przy kwaśnym odczynie gleby i przy ograniczonej ochronie roślin.

Dawki azotu powyżej 50 kg/ha na glebach kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego, a powyżej 40 kg/ha na glebach słabszych należy dzielić na 2 części, w celu uniknięcia strat wskutek wymywania w głąb. 60% dawki stosujemy przedsiewnie, a 40% pogłównie na początku fazy strzelania w źdźbło. W stanowisku po strączkowych można zastosować przedsiewnie tylko 30% ogólnej dawki N.

Siew po pszenicy i owsie

Ważnym czynnikiem wpływającym na plon jest optymalny termin siewu (1-5 kwietnia). Wczesny termin siewu w warunkach krótszego dnia i niższej temperatury wczesną wiosną przedłuża okres wegetacji (szczególnie fazę krzewienia), co sprzyja zwiększeniu krzewistości produkcyjnej, systemu korzeniowego, ogólnej powierzchni asymilacyjnej, a w efekcie wzrostowi plonu ziarna. Jednak jęczmień charakteryzuje się największą tolerancyjnością wśród zbóż jarych na opóźnienie siewu, dlatego należy wysiewać go w następnej kolejności po pszenicy i owsie. W przypadku opóźnienia siewu zaleca się wysiewać odmiany: Suweren, Natasia, Nagradowicki, Rataj, Kirsty, Justina, Rufus i Rabel, a wykluczyć odmiany reagujące największym spadkiem plonu w tych warunkach: Start, Rodos, KWS Olof ¤¤¤¤i Tocada.

Właściwa gęstość siewu warunkuje uzyskanie optymalnej obsady roślin i kłosów w łanie jęczmienia. Zależy ona od jakości gleby, terminu siewu i właściwości odmian (tab. 2). Odmiany różnie reagują na gęstość siewu, ze względu na różną krzewistość i odporność na wyleganie. W gospodarstwach utrzymujących od lat prawidłowe zasady agrotechniki wpływające na wysoką kulturę i sprawność gleby można zmniejszyć podane w tabeli normy wysiewu o 5-12%, bowiem w warunkach sprzyjających lepszym wschodom i silniejszemu rozkrzewieniu roślin powinno się siać rzadziej. Zaleca się rozstawę rzędów co 12-14 cm i głębokość siewu wynoszącą 3 cm. Materiał siewny powinien być wymieszany z zaprawą nasienną, w celu zapobiegania niektórym chorobom, takim jak: głownie, mączniak, pasiastość liści, rynchosporioza, zgorzel siewek, w pierwszym okresie rozwoju jęczmienia.

Pielęgnacja mechaniczna polega na bronowaniu zasiewów w fazie krzewienia jęczmienia, które obok niszczenia kiełkujących siewek chwastów poprawiają stosunki wodno-powietrzne w glebie i pobudzają rośliny do lepszego krzewienia. Bronowanie powinno się wykonać w kierunku poprzecznym lub ukośnym do rzędów roślin.

Pielęgnacja chemiczna obejmuje zwalczanie chwastów, chorób i szkodników jęczmienia za pomocą opryskiwania odpowiednimi środkami ochrony roślin zalecanymi przez Instytut Ochrony Roślin – PIB. Zasady stosowania herbicydów, fungicydów i insektycydów są podane na opakowaniach preparatów.

Optymalna wilgotność ziarna podczas zbioru kombajnem wynosi 15-17%. W przypadku zbioru zbyt suchego ziarna, zaleca się zmniejszenie obrotów młocarni. Zebrane ziarno po oczyszczeniu należy stopniowo dosuszać poprzez szuflowanie lub wymuszony obieg powietrza w pryzmach podczas magazynowania.

Tabela 1. Dawki fosforu i potasu w kg/ha.

* - górne granice przedziałów należy stosować w warunkach sprzyjających uzyskaniu wysokiego plonu (na żyznych glebach, po dobrym przedplonie), a dolne – przy spodziewanych niskich plonach (w gorszych warunkach siedliska).

Tabela 2. Normy wysiewu nasion odmian jęczmienia w kg/ha.

*górne granice przedziałów należy stosować w przypadku dużej masy 1000 ziaren (ponad 45 g) i zmniejszonej zdolności kiełkowania (poniżej 90%).