Miesiąc ten nazwę swą zawdzięcza budzącej się w tym czasie do życia przyrodzie, kiedy łąki i drzewa pokrywają się pierwszym po zimowej przerwie kwieciem. To czas powtórnych narodzin przyrody, ale również zmartwychwstania Chrystusa, obchodzonego w czasie ruchomych świąt Wielkanocnych, przypadających zazwyczaj na ten właśnie miesiąc. Obrzędy związane z celebrowaniem świąt okresu wiosennego mają różnorakie źródła. Znaczna ich część pochodzi z czasów przedchrześcijańskich. Przenikają się tu rytuały, ceremonie, obrzędy chrześcijańskie z elementami ludowego celebrowania nadejścia wiosny. Przez wzgląd na analogie między archaicznym świętowaniem wiosennej rezurekcji świata przyrody i zmartwychwstaniem Chrystusa, elementy pogańskie i chrześcijańskie w procesie dziejowym zrosły się w formę znaną nam współcześnie.
Wielkanoc w Polsce, jak i w innych krajach o tradycjach chrześcijańskich jest najważniejszym świętem dorocznym, a co za tym idzie – najuroczyściej celebrowanym w całym wiosennym cyklu świątecznym. Cykl obejmuje okres od Środy Popielcowej, otwierającej Wielki Post, do święta Zesłania Ducha Świętego – zwanego powszechnie Zielonymi Świątkami.
W polu
Prowadzimy wysiew zbóż jarych, gdyż w kwietniu mijają optymalne terminy siewu – w pierwszej kolejności owsa i pszenicy jarej, a następnie jęczmienia i mieszanek zbóż. Nie zapominamy o możliwości wykonania wsiewek seradeli, koniczyny, traw i mieszanek traw z koniczyną w zboża. Ilość wysiewu zbóż w mieszankach obniżamy o 30-40% w porównaniu do siewu czystego i dodajemy nasiona grochu lub peluszki 50-60% mniej niż w siewie czystym. Pamiętamy o zaprawianiu nasion siewnych - to pierwszy krok do uzyskania wysokich i dobrych jakościowo plonów. Po wysiewie można dokonać oprysku na chwasty. W zależności od przebiegu pogody mogą wystąpić pierwsze uszkodzenia roślin przez oprzędziki. Największe szkody wyrządza oprzędzik pręgowany na plantacjach grochów, począwszy od kiełkujących nasion, liściem i liści. Jeśli stwierdzimy występowanie więcej niż dwóch chrząszczy na 1 m2, powinniśmy dokonać oprysku odpowiednim insektycydem.
Zboża ozime. Na plantacjach pszenic ozimych, które siane były w optymalnych terminach i dobrze przezimowały, należy rozważyć już możliwość zastosowania herbicydów. Stosunkowo najdłużej będziemy musieli poczekać z zabiegami herbicydowymi na pszenicach późno sianych i o słabej kondycji po zimie. Na tych polach musimy poczekać do wyraźnych oznak regeneracji pszenicy - intensywne zazielenienie, minimum 4-5 liści, faza krzewienia. Zabiegi najlepiej należy wykonać w okresie bez spodziewanych przymrozków.
Rzepak. Plantacje zwarte, które dobrze przezimowały, nie wymagają pielęgnacji uprawowej, natomiast na plantacjach uszkodzonych przez mróz, bronowanie jest zabiegiem pożądanym, gdyż usuwa uszkodzone części roślin, spulchnia glebę i przyspiesza regenerację roślin. Jeżeli na plantacji występują chwasty rumianowate, przytulia czepna, gwiazdnica, miotła zbożowa, perz, samosiewy zbóż, wówczas niezbędne jest zastosowanie herbicydów wiosną.
Jednym z najgroźniejszych szkodników w rzepaku jest chowacz brukwiaczek, który swoją aktywność i jednocześnie największą szkodliwość przejawia w marcu i kwietniu. Dobór preparatów do jego zwalczania jest bardzo szeroki (większość pyretroidów). Najważniejsze jednak jest sprawdzenie, czy występuje szkodnik i jakie jest jego nasilenie. Próg ekonomicznej szkodliwości dla tego szkodnika wg IOR w marcu, to 10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni, natomiast na początku kwietnia – 6 chrząszczy na 25 roślinach. Jeśli stwierdzimy taką ilość szkodników, należy niezwłocznie wykonać zabieg. Żółte naczynie z wodą na plantacji jest w tym przypadku najlepszym wskaźnikiem pojawienia się szkodników rzepaku.
Trwa sadzenie ziemniaków oraz usypanie kopców/wałów w uprawach szparag.
Sad przydomowy
Kwiecień to dobry termin na sadzenie roślin z tzw. "gołym korzeniem", gdyż wymagają one bardzo dobrych warunków wilgotnościowych, w przeciwieństwie do roślin w doniczkach, które można praktycznie sadzić w dowolnym czasie. Przed posadzeniem namaczamy korzenie w wiadrze z wodą i ziemią, a w dołek nasypujemy świeżej ziemi kompostowej. Następnie formujemy misę wokół rośliny i obficie podlewamy.
Wykonujemy również przeszczepianie drzew owocowych zrazami przygotowanymi w okresie zimowym. W przypadku uszkodzenia części nadziemnych młodych drzew (ogryzienie, przymarznięcie) przycinamy drzewko poniżej miejsca uszkodzenia i wprowadzamy nową koronę. Gdy zostanie uszkodzony cały pień, aż do miejsca uszlachetnienia, wówczas drzewko musimy wykopać i zastąpić nowym. Wysiewamy nawozy mineralne w sadach i jagodnikach, jeśli nie zostały zastosowane wcześniej. Najbardziej zalecane są nawozy wieloskładnikowe. Przy obfitym ściółkowaniu kompostem lub obornikiem nawożenie mineralne można ograniczyć. Kończy się czas cięcia prześwietlającego drzew i krzewów owocowych. Wiosenne bielenie pni drzew ma jedynie estetyczne znaczenie, gdyż zabieg ten nie niszczy szkodników drzew i zarodników grzybów.
W momencie pękania pąków wykonujemy pierwsze zabiegi przeciwko parchowi i chorobom grzybowym.
Ogród
Choć w kwietniu zdarzają się jeszcze nocne spadki temperatur, to możemy już zdejmować zimowe osłony z roślin. Odkrywamy krzewy zimozielone i rozkopujemy kopczyki usypane wokół róż. Usuwamy wszystkie chore, przemarznięte i uschnięte pędy róż. Zdrowe pędy mocno skracamy, pozostawiając maksymalnie 5-6 pąków, a cieńsze tniemy nawet na 2-3 oczka. Żywopłoty z zimozielonych roślin iglastych i liściastych starajmy się uformować zanim zaczną się rozwijać pąki. W drugiej połowie miesiąca możemy przyciąć krzewy, które już przekwitły, np. forsycja, wierzba.
Byliny, które zdobią nasz ogród latem i jesienią możemy jeszcze rozsadzać i przesadzać. Zapewni to odmłodzenie rośliny i jej dalszy lepszy rozwój. Rabaty podsypujemy dobrze przerobionym kompostem lub wieloskładnikowymi nawozami mineralnymi.
W kwietniu warto rozpocząć zasilanie większości roślin w ogrodzie. Zapewni im to lepszy start na wiosnę, a tym samym poprawi kwitnienie i owocowanie. Rośliny cebulowe kwitnące na wiosnę zaczynają magazynować substancje pokarmowe na przyszły sezon. Dlatego warto je dokarmiać nawozem dolistnym lub wieloskładnikowym. Jeśli rośliny te rosną na trawnikach postarajmy się ściąć ich liście wraz z pierwszym koszeniem trawnika, gdyż inaczej ich cebulki staną się słabe i mogą nie zakwitnąć za rok.
Kwiecień to dobra pora na przeprowadzenie wertykulacji trawnika. Po tym zabiegu nawozimy murawę wieloskładnikowym nawozem do trawników, a łyse miejsca lekko spulchniamy i podsypujemy nasionami traw. Jeżeli pogoda dopisuje, a temperatura utrzymuje się na stosunkowo wysokim poziomie możemy przystąpić do wystawiania na zewnątrz roślin tarasowych zimujących w naszych piwnicach i oranżeriach. Na początku wystawiamy je na kilka godzin dziennie, stopniowo wydłużając ten czas. Dzięki temu rośliny te nie staną się zbyt wybujałe, a pod koniec miesiąca będziemy mogli je już na stałe zostawić w ogrodzie. Jeżeli nie zapomnimy o regularnym nawożeniu i podlewaniu zakwitną znacznie szybciej.
Warzywnik
Przez cały miesiąc wysiewa się do gruntu pietruszkę, marchew średnio-wczesną, koper, rzodkiew, rzodkiewkę. Do połowy kwietnia należy zakończyć siew bobu, grochu i cebuli.
Buraki ćwikłowe na wczesny zbiór najlepiej siać do gruntu po ogrzaniu się gleby.
Na rozsadnik wysiewa się nasiona kapusty głowiastej białej i czerwonej, brukselki, sałaty kruchej.
Sadzi się na miejsce stałe wyprodukowane rozsady kapusty wczesnej, kalarepy i sałaty po ich uprzednim zahartowaniu.
W drugiej połowie kwietnia można rozpocząć produkcję rozsady warzyw dyniowatych (ogórek, kabaczek, cukinia, patison, melon) w doniczkach, gdyż rośliny dyniowate źle znoszą pikowanie i przesadzanie.
Wszystkie zasiewy oraz zagony z wysadzonymi warzywami zaleca się okryć włókniną lub folią perforowaną na czas przyjęcia się rozsady lub dla zapewnienia dobrych wschodów.
Uwaga na pH gleby
Każda gleba zawiera pokarm przydatny roślinom, jednak gdy podłoże jest zbyt kwaśne lub zasadowe, składniki odżywcze mogą być dla roślin niedostępne. Kwasowość lub zasadowość gleby określa się terminem pH. Większość gleb plasuje się między 4 pH (kwaśna), a 8 pH (zasadowa). Zanim więc wysiejemy lub posadzimy rośliny, warto zbadać pH ziemi w ogródku, by roślinom odpowiednio dobrać stanowisko. Test pH łatwo przeprowadzić przy pomocy prostego zestawu, dostępnego w każdym sklepie ogrodniczym.
Aby zwiększyć zasadowość gleby o 1 pH, należy dostarczyć 300 g wapna gaszonego na 1 m2 gleby (jesienią). Można stosować również nawozy wapniowo-magnezowe lub mieloną kredę.
Aby zwiększyć kwasowość gleby o 1 pH, należy dodać 70 g siarczanu amonu na 1 m2 gleby (efekt wystąpi po 2 miesiącach). Podłoże można również zakwaszać torfem.
Zalecenia przy uprawach roślin metodami ekologicznymi
Stare kalendarze zawsze zalecały rozpoczynanie siewów w Wielkim Tygodniu przed Wielką Nocą. Sadzenie ziemniaków należy rozpocząć, gdy kwitną mniszki lekarskie (mlecze), to wskazuje, że gleba ma +8°C, wcześniej lepiej ziemniaki naświetlić ok. 2 tygodnie, to prędzej wzejdą. Ziemniaki podkiełkowane można wsadzić w glebę o temperaturze +3°C. Ziemniaki powinno się sadzić, gdy gleba jest sucha, wtedy są odporne na choroby. W sadzie możemy zrobić oprysk na pękające pąki mieszaniną siarczanu miedzi 0,3% i szkła wodnego 0,2%. Zamiast siarczanu miedzi można użyć siarkę zwilżoną 0,3%.
Jak zrobić dobre zsiadłe mleko?
Zsiadłe mleko robi się w temperaturze 22-25°C, w ciągu 5-6 godzin, wtedy jest smaczne, ale przedtem trzeba je zakwasić. Jeśli mleko zsiądzie się w temperaturze poniżej 20°C, wtedy jest mniej smaczne i szkodzi na wątrobę. Jak sprawdzić, czy mamy dobre mleko, to znaczy czy dobrze żywimy krowy? Po pierwsze krowy nie mogą mieć biegunki. Po drugie bierzemy próbkę ok. 100 ml mleka z udoju i wkładamy do lodówki, gdy po 5 dniach mleko się skwasi lub ma brzydki zapach, to jest złe - gdy po 7 dniach, to jest średnie, gdy po 14 dniach, to jest dobre, a po 21 dniach jest najlepsze.
Towarzyskie warzywa
Rośliny, również te uprawne, w określonych warunkach tworzą środowiska przystosowane do ich wzrostu i rozwoju. Niektóre gatunki odstraszają szkodniki i chronią przed chorobami. Dzięki współżyciu z bakteriami rośliny bobowate wzbogacają glebę w składniki pokarmowe, w tym głównie w azot. Znana z literatury i praktyki producentów jest „przyjaźń” marchwi z cebulą – każdy z gatunków odstrasza szkodniki atakujące drugą roślinę.
Wysadzenie selerów w pobliżu kapusty głowiastej obniży zagrożenie potencjalnego porażenia ich przez rdzę, a także zaatakowania kapusty przez larwy bielinków. Towarzystwo sałaty odstrasza pchełki z upraw rzodkiewek, a truskawki rosnące obok porów i cebuli nie powinny być atakowane przez nicienie. Wrogów kapusty i kalafiora skutecznie „odstrasza” posadzenie w pobliżu pomidorów.
Przyjaźń marchwi z cebulą, towarzystwo sałaty dla rzodkiewek, czy pomidory wśród kapust i kalafiorów – wzajemne oddziaływanie roślin na siebie może przynieść wymierne efekty w uprawie i ochronie.
Pasieka
W kwietniu pszczoły zwykle zaczynają regularne loty w pole. Przeprowadza się w pasiece szczegółowy przegląd wiosenny wszystkich pni. Stan zapasów w ulach powinien być utrzymywany na poziomie ok. 5-6 kg. Rodziny z przeciętnym stanem zapasów wiosną można podkarmiać ciastem miodowo-cukrowym lub syropem cukrowym. Do wychowu czerwia pszczoły zużywają bardzo dużo wody, dlatego ważne jest, aby poidło było zawsze czynne. W II połowie kwietnia może zajść potrzeba poszerzania gniazd. Jeśli na jesieni nie zostały przeprowadzone zabiegi warrozobójcze, należy teraz jak najszybciej je przeprowadzić. Kwiecień jest również najlepszą porą do nabywania pszczół.
W lesie
Jak wskazuje nazwa – kwiecień to okres kwitnienia wielu roślin. Liście drzew leśnych zaczynają się dopiero rozwijać. Można spotkać już pierwsze wiosenne grzyby – chronione smardze i niejadalną piestrzenicę.
Powraca większość ptaków zimujących na południu. Jelenie i sarny zmieniają "suknię" z płowej zimowej na bardziej brunatną letnią. W końcu miesiąca rodzą się młode dziki.
W kwietniu kontynuujemy sadzenie lasu i cięcia pielęgnacyjne. Jest to właściwa pora na wykonanie poprawek w zeszłorocznych uprawach leśnych, czyli dosadzenia sadzonek w miejsca po wypadłych drzewkach. Jeśli nasz las jest monokulturą sosnową w wieku min. 30 lat, możemy pokusić się o wprowadzenie podszytu - czyli wprowadzenia cienioznośnych gatunków, np. buka, pod okapem sosen. Na żyznym siedlisku stworzy on w przyszłości drugie piętro lasu.
Wiosna, ze względu na sprzyjające warunki pogodowe, jest najlepszą porą do smarowania pniaków po usuniętych drzewach preparatem grzybowym. Zabezpiecza on przed zakażeniem korzeni drzew przez hubę korzeni i opieńkę. Szczególnie duże zagrożenie występuje w lasach rosnących na gruntach wcześniej użytkowanych rolniczo. Preparat grzybowy najlepiej stosować zaraz po ścięciu drzewa.
Przysłowia na kwiecień:
Na świętego Franciszka (2) przylatuje pliszka.
Na świętego Justyna (14) siew się w polu zaczyna.
Gdy na Wojciecha (23) rano plucha, do połowy lata będzie ziemia sucha.
Ilekroć przed św. Wojciechem zagrzmi na polach, tylekroć po św. Wojciechu zabieli się rola.
Kiedy grzmi na świętego Wojciecha, rośnie rolnika pociecha.
Święty Marek (25) wrzuca do wody ogarek.
Gdy Marek z deszczem przychodzi, posuchę w lecie rodzi.
Jak deszcz w świętego Marka, będzie ziemniaków tylko miarka, a gdy w Marka pogoda, na ziemniaki uroda.
Kiedy Marek przypieka, człek jeszcze na ziąb ponarzeka.
W kwietniu po brzegach lody, niosą jęczmienia urody.
Gdy mokro w kwietniową niedzielę, rok się sucho ściele.
Śnieg kwietniowy trawie i konikowi zdrowy.
Gdy kwiecień chmurny, a maj z wiatrami, rok żyzny przed nami.
Kwiecień co deszczem rosi, wiele owoców przynosi.
Kwiecień, gdy deszczem plecie, maj wystroi kwieciem.
Kwiecień plecień, bo przeplata trochę zimy, trochę lata.
Suchy kwiecień, mokry maj – będzie żyto niby gaj.
Kwiecień ciepły, chłodny maj, mokry czerwiec, Boże daj.
Choć i w kwietniu słonko grzeje, nieraz pole śnieg zawieje.
Gdy w końcu kwietnia deszcz rosi, błogosławieństwo polom przynosi.
Grzmot w kwietniu dobra nowina, już szron liści nie pościna.
Jeśli pszczoły w kwietniu nie latają, to długie chłody zapowiadają.
Kto na wiosnę pracuje, w zimie wozy ładuje.
Na kwiecień lada z czego wianek spleciem.
Ciepły kwiecień i też suchy, chłopa pozbawiają otuchy.
Nie lubi chłop kwietnia suchego, lecz woli się obyć bez niego.
Kto nie ma miedzi, ten w domu siedzi (o biedzie na przednówku).
Przysłowia na Wielkanoc:
Postem Pana Boga nie przekupisz.
Suchy post – dobry rok.
Gdy w Palmową Niedzielę słońce świeci, będą pełne stodoły, beczki i sieci.
Pogoda na Kwietną Niedzielę, wróży urodzaju wiele.
Jeżeli Kwietnia Niedziela sucha, rok cały mokry, jeżeli mokra, rok suchy.
W Niedzielę Kwietnia dzień jasny, jest to dla lata znak krasny.
Kwietnia Niedziela zimna – i listopad zimny.
Jeśli w Wielki Piątek deszcz kropi, radujcie się chłopi.
Kiedy w Wielki Piątek pada, suche lato deszczyk ten nam przepowiada.
W Wielki Piątek, gdy deszcz hojnie doliny zleje, że dużo mleka będzie, są pewne nadzieje.
W Wielką Niedzielę pogoda, duża w polu uroda.
Gdy na dzwony wielkanocne pada, suchość nam przez całe lato włada.
Gdy na Zmartwychwstanie dżdżysto i chłody, do Zielonych Świątek więcej deszczu niż pogody.
Zielone Boże Narodzenie, a Wielkanoc biała, w polu uciecha mała.
Boże Narodzenie po wodzie, Wielkanoc po lodzie.
Kto dzień i noc gości, to w Wielką Niedzielę pości.
Nie każdej niedzieli Wielkanoc.
Opracowanie: Grzegorz Wysocki
Źródło: Kalendarz Rolników, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników; Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi; wycinki prasowe; materiały własne.
