Problem zachwaszczenia wtórnego
W zbiorowisku chwastów segetalnych, towarzyszącemu uprawie kukurydzy, stale obserwuje się stopniowe zanikanie pewnych gatunków chwastów, przy równoczesnym pojawianiu się innych. Różnicowanie się tych zbiorowisk związane jest głównie z jednostronną koncentracją roślin zbożowych w zmianowaniu, lecz również z powszechnym stosowaniem selektywnych herbicydów, wysokim poziomem nawożenia (zwłaszcza azotowego) oraz wprowadzaniem technologii bezpłużnych.
W ostatnich latach na skład gatunkowy tych zbiorowisk duży wpływ wywierają zmiany klimatyczne: wyższe temperatury w porównaniu ze średnimi wieloletnimi, wzrost usłonecznienia, zwłaszcza w miesiącach maj i czerwiec, co w konsekwencji doprowadziło do wcześniejszej o 10 dni wegetacji roślin, głównie w rejonie południowo-zachodnim. Łagodne zimy i wczesne przedwiośnie pobudzają rozwój wielu gatunków chwastów, narażając kukurydzę w pierwszym okresie swojego rozwoju na silniejszą konkurencję z ich strony. Przyspieszona wegetacja skłania do wcześniejszych zabiegów herbicydowych zarówno przed-, jak i powschodowych.
Obecnie w programach ochrony kukurydzy właściwy dobór herbicydów przed zachwaszczeniem jest znacznie zawężony, a dokonanie jednego efektywnego zabiegu herbicydowego z użyciem jednej substancji aktywnej, zapewniającej utrzymanie plantacji w stanie wolnym od chwastów przez cały sezon wegetacyjny, jest znacznie ograniczone. Wycofywanie herbicydów triazynowych o długim okresie działania i zwiększony asortyment środków krótkodziałających (5-6 tygodni) wpływa na zwiększający się udział gatunków ciepłolubnych, często pojawiających się jako zachwaszczenie wtórne. Herbicydy o krótkim okresie działania, szybko rozkładające się, sprzyjają pojawianiu się tych gatunków
Negatywne skutki występowania i oddziaływania zachwaszczenia wtórnego na roślinę uprawną są dostrzegane i często opisywane jako zjawisko występudr Hanna Gołębiowska Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa- -Państwowy Instytut Badawczy Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli Wzrost zagrożenia ciepłolubnymi gatunkami chwastów na plantacjach kukurydzy Problem zachwaszczenia wtórnego W zbiorowisku chwastów segetalnych, towarzyszącemu uprawie kukurydzy, stale obserwuje się stopniowe zanikanie pewnych gatunków chwastów, przy równoczesnym pojawianiu się innych. Różnicowanie się tych zbiorowisk związane jest głównie z jednostronną koncentracją roślin zbożowych w zmianowaniu, lecz również z powszechnym stosowaniem selektywnych herbicydów, wysokim poziomem nawożenia (zwłaszcza azotowego) oraz wprowadzaniem technologii bezpłużnych. jące w drugiej połowie wegetacji kukurydzy po ustaniu działania odchwaszczającego wcześniej stosowanych herbicydów lub innych metod chwastobójczych i poprzez zacienianie stanowiska prowadzi do opóźnienia dojrzewania kukurydzy oraz pogarszania parametrów jakościowych ziarna. Oprócz ujemnego wpływu na czystość, wysokość i jakość plonu, powoduje również utrudnienia w późniejszej uprawie roli, pogarsza stanowisko pod rośliny następcze, a także zwiększa zapas nasion chwastów w glebie, zaś zbyt duży udział chwastów grubołodygowych na plantacji powoduje utrudnienia w sprzęcie kukurydzy. Szeroko zakrojone badania nad oceną występowania zachwaszczenia wtórnego w roślinach uprawnych prowadzone przez pracowników IUNG w rejonie Dolnego Śląska wykazały, że w kukurydzy problem ten występował na 45% plantacji. Największy udział w zachwaszczeniu wtórnym tej uprawy stanowiły: chwastnica jednostronna, włośnica sina i zielona, palusznik krwawy – z gatunków jednoliściennych, oraz: szarłat szorstki, psianka czarna, blekot pospolity, lulek czarny – z gatunków dwuliściennych.
Chwastnica jednostronna
– gatunek z rodziny traw wiechowatych, jednoroczny, jary o dużej sile konkurencyjnej. Zachowuje zdolność kiełkowania do 5 lat ze znacznych głębokości, a jedna roślina można wydać nawet około 5 tys. nasion. Gatunek ten preferuje gleby próchniczne, bogate w składniki mineralne, piaszczyste i gliniaste, w miarę wilgotne, ale też bytuje na terenach ruderalnych. Siewki chwastnicy jednostronnej rozwijają się w drugiej połowie wiosny i na początku lata, przy minimalnej temperaturze 10-15°C. Kwiatostanem jest kłos rzekomy z kłoskami ułożonymi wiechowato lub gronowo. Rozwój chwastnicy zależy od długości dnia, siewki wcześnie wschodzące rosną długo i bujnie, silnie osłabiając gatunek uprawny, natomiast późnym latem szybko się rozwijają, ale nie stanowią już dużej konkurencji. W przypadku masowego występowania w łanie, przyczynia się do spadku plonowania nawet o 70%. Wykazuje dużą skłonność do przystosowania się do różnych warunków klimatycznych, glebowych i uprawowych. Palusznik krwawy – gatunek z rodziny traw wiechowatych, jednoroczny, jary, najczęściej o zabarwieniu czerwonym do fioletowego, z kwiatostanem – kłosem rzekomym posiadającym delikatne palczaste odgałęzienia. Zachowuje zdolność kiełkowania do 3 lat, a jedna roślina może wydać od 250 do około 2500 nasion, kiełkuje od lipca do końca sierpnia. Dobrze znosi gleby lekkie, próchniczne, bogate w składniki mineralne, suche, często niskowapienne. Siewki rozwijają się późną wiosną aż do sierpnia, przy minimalnej temperaturze od 15-20°C. Występuje dość pospolicie na niżu, lokalnie może pojawiać się masowo w uprawie kukurydzy i przy sprzyjających warunkach wykazywać wysoką siłę konkurencji poprzez jej zagłuszanie.
Włośnica sina i zielona
– gatunki z rodziny traw wiechowatych, jednoroczne, jare, wyróżniają się kłosokształtną wiechą z żółtobrunatnymi lub czerwonawymi szczecinkami. Zachowują zdolność kiełkowania do 3 lat, a z jednej rośliny można uzyskać 400-500 ziaren. Pospolicie występują na glebach gliniastych i piaszczystych różnych typów, z wyjątkiem zasadowych rędzin, gdzie dominuje włośnica zielona. Oba gatunki często spotykane są też na ścierniskach i ugorach. Siewki obu włośnic pojawiają się pod koniec wiosny, ponieważ do kiełkowania potrzebują temperatury od 15 do 20°C, a przy dostatecznej wilgotności nawet w późniejszym okresie lata aż do września. Włośnica sina różni się od zielonej gładką pochwą liściową z długimi włoskami na blaszce liściowej w strefie języczka. Oba gatunki charakteryzują się wysoką siłą konkurencji, w zbiorowisku chwastów tworzą zwarte kępy. Gatunki te występują głównie w województwach środkowych Polski (60-80% pól) i zachodnich – na 40-60% pól. W innych rejonach kraju występują w niskim nasileniu.
Szarłat szorstki
– gatunekz rodziny szarłatowatych, jednoroczny, jary. Roślina ruderalna światłolubna i azotolubna. Najczęściej spotykany na glebach luźnych przepuszczalnych, bogatych w składniki mineralne, próchnicznych i dobrze uprawianych. Siewki pojawiają się w drugiej połowie wiosny i z początkiem lata, kwitnie od lipca do października. Optymalna temperatura do kiełkowania to 20-30°C. Zachowuje zdolność kiełkowania do 40 lat ze znacznych głębokości gleby, nawet do 25 cm. W sprzyjających warunkach klimatycznych jest chwastem silnie konkurencyjnym ze względu na głęboki wrzecionowaty system korzeniowy (1-1,5 m), co czyni go niewrażliwym na suszę. Łodyga wzniesiona i rozgałęziona osiąga wysokość do 120 cm, zabarwiona od jasnozielonego do czerwonego. Zachwaszczeniu ulegają przede wszystkim uprawy kukurydzy w województwach zachodnich i południowo-wschodnich. Jeśli szarłat szorstki występuje w dużym nasileniu, w znacznym stopniu utrudnia zbiór i przyczynia się do spadku plonów nawet o 70%. Nasiona zachowują przez wiele lat żywotność w glebie.
Psianka czarna
– gatunek z rodziny psiankowatych, jednoroczny jary. Siewki pojawiają się w drugiej połowie maja i na początku czerwca. Chwast o właściwościach trujących, zwłaszcza owoce, ze względu na zawartość glukozydu solaniny (do 0,7%). Gatunek zróżnicowany morfologicznie z krótkim wrzecionowatym, stożkowatym korzeniem. Kwiatostanem jest podbaldaszek, a jedna roślina wydaje około 500 jagód, które mogą natychmiast kiełkować. Preferuje przewiewne, próchniczne, do lekko kwaśnych, bogate w składniki pokarmowe (zwłaszcza azot) gleby piaszczyste do gliniastych, niezbyt wilgotnych. Jest rośliną kosmopolityczną, spotykaną zarówno na stanowiskach ruderalnych, jak i w towarzystwie roślin uprawianych w szerokie międzyrzędzia. Nie znosi niskich temperatur, na pola najczęściej przedostaje się z obornikiem i kompostem. Żywiciel chorób i szkodników atakujących rośliny z rodziny psiankowatych oraz mątwika ziemniaczanego. Blekot pospolity – gatunek z rodziny baldaszkowatych, jednoroczny, jary, czasem dwuletni. Szybko rozprzestrzeniający się chwast, rosnący masowo na lekkich i przewiewnych, bogatych w składniki mineralne, często zawierających wapń glebach gliniastych. Rozmnaża się z rozłupek rozsiewanych na miejscu. Każda roślina może wytwarzać około 500 nasion zachowujących zdolność kiełkowania przez wiele lat, w sprzyjających warunkach rozwoju stanowi duże zagrożenie dla rośliny uprawnej. Siewki pojawiają się w połowie maja i w czerwcu oraz jesienią. Roślina trująca. Wcześniej chwast ten nie był spotykany w uprawach polowych – w ostatnich 15 latach pojawia się masowo w niektórych rejonach. Młode rośliny blekotu podobne są do pietruszki i wydzielają delikatny zapach podobny do czosnku.
Lulek czarny
– gatunek z rodziny psiankowatych, jednoroczny, jary, występujący zarówno jako chwast ruderalny, jak i w uprawie roślin okopowych, dość pospolity zwłaszcza w strefie klimatu umiarkowanego. W polskiej florze występuje jako gatunek obcego pochodzenia, głównie na niżu i w rejonach południowych. Rośnie na glebach lekkich silnie nawożonych. Lulek czarny kwitnie od czerwca do końca sierpnia, najlepiej w zakresie temperatur od 15 do 25°C. Siewki pojawiają się pod koniec maja. Ze względu na zawartość licznych alkaloidów, jest rośliną silnie trującą. W rejonach południowo- zachodniej Polski lokalnie może pojawiać się masowo w uprawie kukurydzy, wykazując wysoką siłę konkurencji o składniki pokarmowe i światło poprzez jej zaciemnienie
dr Hanna Gołębiowska
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa-
-Państwowy Instytut Badawczy
Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli
Fot. Hanna Gołębiowska
