We współczesnym rolnictwie nawozy mineralne obok środków ochrony roślin należą do ważnej grupy przemysłowych środków produkcji.
Jak podkreśla Arkadiusz Zalewski z Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, nawożenie jest podstawowym czynnikiem plonotwórczym, a także jednym z głównych wskaźników intensywności i efektywności produkcji w rolnictwie. Nawozy mineralne stosowane w procesie produkcji wywierają istotny wpływ na wzrost i rozwój roślin, wzbogacając glebę w niezbędne składniki mineralne. Wpływ nawożenia na kształtowanie wielkości osiąganych plonów jest ogromny, nawet 50% przyrostu plonowania jest osiągana dzięki nawożeniu. Nawożenie stosowano już w starożytności do użyźniania gleb używano obornik, kompost, słomę, szlam rzeczny, nawozy zielone, ściółkę leśną. Rozwinęło się ono już w 19 wieku, aby osiągnąć kulminację w wieku 20.
Od początku wynalezienia i stosowania nawozów mineralnych ich zużycie w skali globalnej wykazuje tendencję rosnącą. Wiąże się to z koniecznością wyżywienia coraz to większej liczby ludności. Stale zwiększający się popyt na produkty rolnicze w warunkach ograniczonej
powierzchni użytków rolnych wymusza zwiększenie plonowania roślin i tym samym stosowanie większej ilości nawozów mineralnych.
Rynek nawozów mineralnych tworzą producenci nawozów, pośrednicy handlowi oraz rolnicy.
Jak pisze A. Zalewski: Polska należy w skali globalnej do grupy średnich producentów nawozów mineralnych. Poziom eksportu i importu wskazuje, że polski rynek nawozów jest silnie powiązany z rynkiem międzynarodowym, można więc oczekiwać, że ceny tych nawozów w Polsce będą wykazywały silne powiązanie z cenami na rynku międzynarodowym.
Surowce
Podstawowymi surowcami wykorzystywanymi w procesie produkcji nawozów mineralnych są: gaz ziemny, fosforyty oraz sól potasowa.
Gaz ziemny to najważniejszy surowiec stosowany do wytwarzania nawozów azotowych.
W ostatnich latach największymi producentami gazu są USA (około 20% światowego wydobycia ) oraz Rosja ( 17%), ponadto Iran, Kanada, Norwegia, Katar oraz Chiny. Gaz ten transportowany jest za pomocą systemu rurociągów – około 65%, oraz w postaci gazu skroplonego LNG - 35%.
W wydobyciu fosforytów, podstawowych surowców do produkcji nawozów mineralnych zawierających w swoim składzie fosfor dominuje region Azji Wschodniej oraz Afryki. Międzynarodowy handel fosforytami jest stosunkowo niewielki, coraz bardziej powszechny i opłacalny stał się bowiem przerób fosforytów blisko miejsca ich wydobycia.
Nawozy potasowe oparte są na soli potasowej. Dominującą rolę w jej wydobyciu odgrywają kraje z regionu Europy Wschodniej i Azji Środkowej oraz Ameryki Północnej, ich łączny udział w światowej produkcji wynosi około 67%.
Producenci
W ostatnich latach udział pięciu krajów będących największymi producentami nawozów mineralnych raczej się nie zmienia i wynosi około 62% całkowitej światowej produkcji. Największym producentem nawozów mineralnych na świecie od 1992r. są Chiny z 28% udziałem w produkcji globalnej. Pozostali producenci to Rosja z trzykrotnie mniejszą produkcją , Indie, USA, Kanada, Białoruś. W ramach Unii Europejskiej najwięcej nawozów mineralnych produkuje się w Niemczech, jednak udział tego kraju nie przekracza 2% produkcji światowej.
Polski rynek nawozowy jest odpowiedzialny za wytwarzanie blisko 1,4% światowego wolumenu produkcji.
Zdecydowanie największy udział w produkcji mają nawozy azotowe, (59% wszystkich nawozów), potem fosforowe (22%) i potasowe (19%). (Dane dla lat 2005-2016, za A. Zalewski).
W większości krajów, w których wytwarzano nawozy mineralne produkowano nawozy azotowe. Nie we wszystkich jednak krajach produkowano równeż nawozy fosforowe albo potasowe, lub wytwarzano je tylko w niewielkich ilościach, gdyż do tego konieczny jest import surowców - fosforytów i soli potasowej.
W strukturze produkcji nawozów azotowych dominują nawozy jednoskładnikowe. Zdecydowanie najważniejszym nawozem w tej grupie jest mocznik, następnie saletra amonowa, siarczan amonu, saletrzaki oraz roztwór saletrzano-mocznikowy.
Obecnie zdecydowana większość oferty nawozów zawierających fosfor i potas to nawozy wieloskładnikowe.
Wśród nawozów fosforowych dominują 40% superfosfat wzbogacony oraz superfosfaty proste. Nawozy potasowe to przede wszystkim sól potasowa i siarczan potasu.
Zużycie
Jak zauważa dr Tadeusz Plichta z Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego jedną z najważniejszych tendencji obserwowanych obecnie na europejskim rynku nawozów mineralnych jest ich zróżnicowane zużycie w poszczególnych krajach. W większości krajów Europy Środkowo-Wschodniej zwiększa się zużycie składników odżywczych, takich jak azot, potas i fosfor, natomiast w Europie Zachodniej, a zwłaszcza w Niemczech, przewidywany jest spadek zużycia tychże składników, głównie ze względu na zaostrzenie krajowych przepisów w zakresie stosowania nawozów mineralnych. W Niemczech zużycie nawozów w perspektywie najbliższych 10 lat może zmniejszyć się nawet o 50% w przypadku nawozów fosforowych i ponad 30%, jeżeli chodzi o nawozy azotowe i potasowe, 15-procentowy spadek zużycia azotu może wystąpić także w Holandii.
Kierunek ten dostrzega również Arkadiusz Zalewski pisząc, że w ostatnich latach tempo wzrostu zużycia nawozów mineralnych w ujęciu globalnym wyraźnie się zmniejszyło.
Spadkową tendencję dla Polski potwierdzają dane GUS, wg których zużycie nawozów mineralnych w sezonie 2018/19 przekroczyło nieznacznie 1,9 mln ton w przeliczeniu na czysty składnik. Oznacza to, że było o 8,2 proc. mniejsze niż w poprzednim sezonie, tym samym osiągnęło poziom z sezonu 2015/16. Zużycie poszczególnych grup nawozów mineralnych wyglądało następująco
- azotowych – zużycie spadło o 15,7 proc. do 1,0 mln ton czystego składnika. Zużycie nawozów azotowych w Polsce w sez. 2018/2019 było najsłabsze od co najmniej 10 lat,
- fosforowych – nieznacznie wzrosło (+1,4 proc.) do 344 tys. ton w przeliczeniu na czysty składnik,
- potasowych – również nieznacznie się zwiększyło (+1,6 proc.) do poziomu 568 tys. ton.
Zdaniem A. Zalewskiego, na zmniejszone zużycie miał wpływ znaczny wzrost cen nawozów mineralnych, jaki widoczny był pod koniec 2018 roku oraz w pierwszym kwartale 2019 roku. Przyczynić się do tego mogły również niesprzyjające warunki agrometeorologiczne, przede wszystkim susza. Na 1 ha UR w Polsce rolnicy zastosowali niemal 130 kg nawozów mineralnych w przeliczeniu na czysty składnik, czyli o 8,4 proc. mniej niż w sezonie 2017/18.
Ceny
Wg analiz A. Zalewskiego, w latach 2013-2017 obserwowany był stopniowy spadek cen nawozów do czego przyczyniła się m.in. pogarszająca się koniunktura na rynkach rolnych, ceny nawozów zależą od cen między innymi zbóż. Należy jednak podkreślić, że w 2017 r. tempo spadku cen wyraźnie spowolniło.
Analiza cen wybranych nawozów mineralnych , prowadzona od ponad 10 lat przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, potwierdza te prawidłowości. Spadające ceny nawozów azotowych, fosforowych, potasowych a także wieloskładnikowych zauważaliśmy przez wiele lat a w ostatnich kilku latach ceny te spadają wolniej. Na próbie 176 notowań cen, w ostatnim okresie widoczne jest, że około 40% cen badanych nawozów wzrosło w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego, a około 60% wykazuje stagnację lub spadek. Należy zwrócić uwagę na dużą sezonowość cen nawozów mineralnych, co zauważa Arkadiusz Zalewski, a potwierdzają analizy cen nawozów prowadzone przez Centrum Doradztwa Rolniczego.
Z reguły nawozy drożeją w pierwszych miesiącach roku, by w maju osiągnąć kulminację. Potem, zwłaszcza nawozy azotowe, tanieją.
Na ceny nawozów wpływa wiele czynników, a najistotniejsze z nich to:
- ceny surowców (gaz ziemny, amoniak – dla nawozów azotowych; sól potasowa, fosforyty, siarka – dla nawozów wieloskładnikowych). Duży udział kosztów surowców w kosztach produkcji nawozów powoduje, że krajowe ceny nawozów są silnie powiązane z cenami surowców,
- ceny nawozów na największych rynkach europejskich (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Ukraina, Rosja) i światowych (Egipt, Maroko, Stany Zjednoczone, Brazylia, Chiny, Indie),
- zachowania importerów na rynku krajowym,
- ceny podstawowych płodów rolnych w stosunku do cen nawozów. Zmiany krajowych cen nawozów reagowały z rocznym opóźnieniem na zmiany cen zbóż.
Są też inne uwarunkowania, np. na światowy rynek nawozów powracają z konkurencyjnym mocznikiem Chiny. Może to wywołać presję na światowe ceny. W skali światowej coraz więcej rolników stosuje nawozy mineralne, stąd popyt na nie wzrasta i to w krajach o wielkiej powierzchni użytków rolnych (w tym również w Brazylii, Indiach czy Chinach). Drożeją więc w bardzo szybkim tempie surowce i komponenty do produkcji, a w konsekwencji nawozy mineralne.
Beata Filipiak – ZROW, CDR Brwinów
Źródła:
- Raport „Rynek środków produkcji dla rolnictwa” opracowany przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie.
- Główny Urząd Statystyczny.
- Światowy rynek nawozów mineralnych z uwzględnieniem zmian cen surowców i bezpośrednich nośników energii Arkadiusz Zalewski Arkadiusz Piwowar.
Źródło
Centrum Doradztwa Rolniczego
http://cdr.gov.pl/
