100 lat temu, 31 lipca 1923 r., Sejm RP I kadencji uchwalił ustawę o scalaniu gruntów. Ustawa scaleniowa była w niepodległej od 1918 r. Polsce pierwszym aktem prawnym w randze ustawy, regulującym kompleksowo scalenia gruntów, tj. prace geodezyjno-urządzeniowo-rolne, mające na celu poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Ustawa ta, pomimo zmieniających się warunków politycznych i ekonomicznych polskiej wsi, obowiązywała prawie pół wieku. Na jej podstawie dokonano scaleń gruntów rolnych na powierzchni ponad 5,4 mln ha, co miało znaczący wpływ na poprawę struktury gospodarstw rolnych.
Początki
Skomplikowana struktura agrarna, wynikająca z odmiennej polityki prowadzonej w tym zakresie przez trzech zaborców, spowodowała konieczność pilnych działań prowadzących do naprawy niekorzystnej struktury agrarnej powstającego państwa. Wypełnieniem wspomnianej konieczności prowadzenia pilnych prac zmierzających do poprawy warunków gospodarowania było właśnie uchwalenie ustawy z 31 lipca 1923 r. o scalaniu gruntów.
Już kilka lat wcześniej, u zarania niepodległej Polski, Rada Regencyjna 11 października 1918 r. wydała dekret dotyczący przepisów tymczasowych o Urzędach Ziemskich, który wskazywał na konieczność przeprowadzenia w odradzającej się Polsce realizacji zadań obejmujących szeroko pojętą reformę rolną. Mówił on m.in. o sprawach z zakresu regulowania struktury gospodarstw rolnych, scalania gruntów, układu służebności, podziału gruntów wspólnych, melioracji rolnych i regulowania obrotu ziemią.
Ustawa
Scalenia gruntów realizowane w trybie tej ustawy były klasycznym zabiegiem urządzeniowo-rolnym, zmierzającym do poprawy wadliwej struktury przestrzennej gruntów gospodarstw rolnych, polegającym na wydzieleniu nowych działek (parcel gruntowych), o innym ukształtowaniu w stosunku do pierwotnych, w celu doprowadzenia do zmniejszenia ilości małych, rozproszonych działek składających się na gospodarstwo oraz do powiększenia ich średniej wielkości.
Jednocześnie w ramach scalania gruntów przeprowadzano z urzędu likwidację wszelkich służebności, podziałów wspólnot gruntowych, prostowano granice poszczególnych jednostek administracyjnych, wydzielano grunty na cele miejscowej użyteczności publicznej, wykonywano niezbędne melioracje oraz zbiorowe urządzenia wodociągowe, regulowano drogi i dojazdy oraz ustalano ogólny plan rozbudowy scalanej wsi.
Ponadto w ramach prac scaleniowych dokonywano parcelacji niezbędnych obszarów zgodnie z postanowieniami ustawy o reformie rolnej.
W ocenie ówczesnego Premiera Władysława Grabskiego sytuacja dochodowa i finansowa budżetu państwa w latach 1918-1924 wskazywała na stały wzrost tempa wykonywanych scaleń gruntów.
I tak w 1924 r. zgłoszono do przeprowadzenia 444 064 ha scaleń gruntów rolnych.
W okresie międzywojennym prace scaleniowe przeprowadzono na powierzchni 5,4 mln ha.
Obecnie obowiązujące przepisy oparte na ustawie z 1923 r.
Aktualnie prace scaleniowe prowadzone są w trybie przepisów ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów, a ich współczesny model oparty o doświadczenia ustawy z dnia 31 lipca 1923 r. o scalaniu gruntów spotyka się z aprobatą zarówno rolników, jak i innych mieszkańców wsi.
W ramach obecnie wdrażanego Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 scalenia gruntów są współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Zakłada się, że w ramach tego programu projektami scaleniowymi objętych zostanie około 50 tys. ha gruntów wraz z zagospodarowaniem poscaleniowym, umożliwiającym m. in. budowę nowoczesnej sieci dróg transportu rolnego oraz urządzeń wodnych retencjonujących wodę.
Konferencja
Z okazji obchodzonego w tym roku 100-lecia uchwalenia przez Sejm II Rzeczypospolitej Polskiej ustawy o scalaniu gruntów 20-21 czerwca 2023 r. odbyła się konferencja „Rola Jednostek Geodezji Urządzeniowo-Rolnej w Polsce i ich wpływ na rozwój rolnictwa przez realizację scaleń gruntów”.
Źródło
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
https://www.gov.pl/rolnictwo/
