1. Wystąpienie Anoploplophora chinensis (Forster) na plantacji borówki amerykańskiej w Chorwacji
Kózka cytrusowa (Anoplophora chinensis) jest chrząszczem z rodziny kózkowatych (Cerambycidae) porażającym różne gatunki drzew i krzewów liściastych, wliczając w to cytrusy (Citrus spp.). W krajach Unii Europejskiej podlega ona obowiązkowi zwalczania. Gatunek ten jest notowany w Azji (Chiny, Filipiny, Indonezja, Japonia, Korea, Malezja, Myanmar (Birma), Tajwan, Wietnam) i Ameryce Północnej (USA). W Europie stwierdzono szkodnika w kilku krajach. W większości z nich ogniska szkodnika zostały wyniszczone, lecz nadal są odnotowywane przede wszystkim we Włoszech, a ponadto w Chorwacji, Francji, Szwajcarii i Turcji. W Europie zidentyfikowano szkodnika na kasztanowcu (Aesculus hippocastanum), klonach (Acer spp.), brzozach (Betula spp.), buku zwyczajnym (Fagus sylvatica), leszczynie (Corylus spp.), grabie pospolitym (Carpinus betulus), głogach (Crataegus spp.), irgach (Cotoneaster spp.), legerstremii (Lagerstroemia spp.), jabłoniach (Malus spp.), melii pospolitej (Melia azedarach), laurowiśni wschodniej (Prunus laurocerasus), platanach (Platanus spp,), topolach (Populus spp.), różach (Rosa spp.), dębie szypułkowym (Quercus robur)
i wiązach (Ulmus spp.).
Interesujący jest przypadek wykrycia tego gatunku w Chorwacji w 2019 r. na plantacji owocującej borówki wysokiej (amerykańskiej) (Vaccinium corymbosum). Borówki (Vaccinium spp.) są wymieniane wśród żywicieli A.chinensis, lecz uważane są za żywicieli drugorzędnych. Należy przy tym nadmienić, że na wspomnianej plantacji stwierdzono obecność tylko owadów dorosłych a nie odnotowano obecności larw żerujących w pędach roślin. Porażonych zostały 24 rośliny. Pierwsze ognisko szkodnika w Chorwacji odnotowano w 2007 r., a w latach 2014-2018 stwierdzono jego obecność na obszarach sąsiadujących ze wspomnianą szkółką borówek
2. Meloidogyne luci (Cameiro et. al.) – zagrożeniem dla upraw warzyw, ziemniaków, roślin ozdobnych i kukurydzy w Europie
Meloidogyne luci jest nicieniem z rodziny guzakowatych (Nematoda: Meloidogynidae). W krajach Unii Europejskiej nie podlega on obowiązkowi zwalczania, lecz znajduje się na Liście Alertowej EPPO. Szkodnika tego stwierdzono w Brazylii, Chile, Gwatemali i Iranie, a z krajów Europejskich w Słowenii (w szklarniowych uprawach pomidora), Grecji (w gruntowych uprawach kukurydzy i kiwi), Portugalii (na ziemniakach oraz kordylinie australijskiej i szczawiku rożkowatym) oraz Turcji (szklarniowe uprawy pomidora i ogórka). Początkowo nicienie stwierdzone w Słowenii, Grecji i Turcji zidentyfikowano do gatunku M. ethiopica, lecz badania oparte na analizie mitochondrialnego DNA wskazały na ich przynależność do gatunku M. luci.
Żywicielami M. luci są: Abelmoschus esculentus (okra), Actinidia deliciosa (kiwi), Antirrhinum majus, Brassica oleracea var. italica (brokuł), Cordyline australis (kordylina australijska), Cucumis sativus (ogórek), Daucus carota (marchew), Glycine max (soja), Hylotelephium spectabile, Lactuca sativa (sałata), Lavandula angustifolia (lawenda), Oxalis corniculata (szczwik rożkowaty), Phaseolus vulgaris (fasola), Polymnia sonchifolia, Rosa spp. (róża), Solanum lycopersicum (pomidor), Solanum tuberosum (ziemniak), Vitis vinifera (winorośl) i Zea mays (kukurydza). Podczas badań naukowych stwierdzono, że gatunek ten rozwija się także na innych gatunkach roślin uprawnych, wliczając w to Allium cepa (cebulę), Apium graveolens (seler), Fagopyrum esculentum (grykę), Helianthus annuus (słonecznik), Hordeum vulgare (jęczmień), Medicago sativa (lucernę), Oryza sativa (ryż), Pisum sativum (groch), Prunus persica (brzoskwinię), Solanum melongena (oberżynę) i Spinacia oleracea (szpinak).
Na korzeniach roślin porażonych przez M.luci pojawiają się charakterystyczne wyrośla. Na korzeniach porażonych pomidorów, stwierdzonych w Słowenii, wyrośla te były zróżnicowanych rozmiarów, od stosunkowo drobnych (kilka milimetrów średnicy) do znacznie większych (kilka centymetrów średnicy). W wyniku porażenia systemu korzeniowego dochodziło do więdnięcia i zahamowania wzrostu nadziemnych części roślin. W Portugalii na powierzchni porażonych bulw ziemniaka stwierdzono obecność niewielkich, płaskich wyrośli, podobnych do wytwarzanych przez inne gatunki guzaków.
Do Polski gatunek M.luci mógłby przeniknąć wraz z porażonym materiałem roślinnym (rośliny do sadzenia, bulwy ziemniaka). Najbardziej prawdopodobny jest rozwój szkodnika
w uprawach szklarniowych ogórka i pomidora. Nie można wykluczyć też rozwoju nicienia na roślinach uprawianych w gruncie, chociaż trudno przewidzieć, czy byłby on w stanie przezimować w naszych warunkach klimatycznych.
3. Agrillus bilineatus (Weber) – zagrożeniem dla kasztana i dębów w Europie
Agrillus bilineatus jest chrząszczem z rodziny bogatkowatych (Buprestidae), który w krajach Unii Europejskiej nie podlega obowiązkowi zwalczania, lecz znajduje się na Liście Alertowej EPPO. Gatunek ten jak dotąd był notowany na kasztanie amerykańskim (Castanea dentata), kasztanie jadalnym (C.sativa) oraz na różnych gatunkach dębu (Quercus spp.): dębie białym (Q.alba), dębie Hilla (Q.ellipsoidalis), Q. fusiformis, dębie lirolistnym (Q.lyrata), dębie wielkoowocowym (Q.macrocarpa), Q. marilandica, dębie Michaux (Q. michauxii), dębie żółtym (Q.muehlenbergii), dębie wodnym (Q.nigra), dęb błotnym (Q.palustris), Q.prinus, dębie szypułkowym (Q.robur), dębie czerwonym (Q.rubra), Q.seallata, dębie teksańskim(Q.texana) i dębie barwierskim (Q.velutina).
Gatunek ten występuje w Ameryce Północnej (Kanada i USA). W 2013 r. i ponownie w 2016 r. został on stwierdzony w Turcji na kasztanie jadalnym (Castanea sativa) i dębie szypułkowym (Q.robur). Uważany jest on za gatunek prawdopodobnie zadomowiony w tym kraju.
Podobnie jak u innych opiętków, larwy drążą długie serpentynowate korytarze w kambium i bielu, wypełnione trocinkami i odchodami, natomiast chrząszcze żerują na liściach. W Ameryce Północnej A.bilineatus jest głównie szkodnikiem wtórnym atakującym osłabione kasztany i dęby. Jakkolwiek, gdy populacja szkodnika jest duża liczebnie, co ma miejsce zwłaszcza w następstwie suszy, mogą być porażane drzewa zdrowe. Zaatakowane drzewa w ciągu kilku lat mogą obumrzeć.
Pojawienie szkodnika w Turcji wskazuje na możliwość jego przenikania do Europy, najprawdopodobniej z materiałem szkółkarskim i drewnem gatunków żywicielskich.
W Polsce kasztany (Castanea spp.) rosną głównie na Pomorzu Zachodnim i Dolnym Śląsku, natomiast znacznie częściej spotyka się dęby. W przypadku przeniknięcia do naszego kraju szkodnik ten mógłby rozwijać się przede wszystkim na dębach. Trudno jednak przewidzieć, czy byłby w stanie wywoływać szkody o znaczeniu gospodarczym.
4. Naupactus xanthographus Germar – zagrożeniem dla winorośli i drzew owocowych w Europie
Naupactus xanthographus jest chrząszczem z rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae), który w krajach Unii Europejskiej nie podlega obowiązkowi zwalczania, lecz znajduje się na Liście Alertowej EPPO. Gatunek ten jest polifagiem rozwijającym się na roślinach zdrewniałych i zielnych. Do gospodarczo ważnych żywicieli zalicza się winorośl właściwą (Vitis vinifera) oraz różne drzewa i krzewy owocowe: jabłoń domową (Malus domestica), drzewa owocowe pestkowe (Prunus spp.), cytrynę i pomarańczę (Citrus lemon i C. sinensis), gruszę pospolitą (Pyrus communis), kiwi (Actinidia spp.), awokado (Persea americana), orzech włoski (Juglans regia) i borowkę (Vaccinium spp.). Porażane są też niektóre rośliny zielne, takie jak soja (Glycine max), lucerną (Medicago sativa), fasolą (Phaseolus vulgaris), pomidor (Solanum lycopersicum) i ziemniak (Solanum tuberosum).
Gatunek ten występuje jak dotąd tylko w Ameryce Południowej (Argentyna, Brazylia, Chile, Paragwaj i Urugwa)j. Znane są przypadki przechwycenia szkodnika w przesyłkach świeżych winogron importowanych z Chile do USA oraz jabłek importowanych z Urugwaju do Francji.
Larwy szkodnika uszkadzają korzenie roślin żywicielskich, podczas gdy chrząszcze żerują na liściach i owocach. W Chile gatunek ten zaliczany jest do szkodników o znaczeniu gospodarczym dla winorośli, cytrusów i drzew owocowych pestkowych. Do Europy może być przeniesiony wraz z materiałem szkółkarskim i owocami gatunków żywicielskich.
Na rynku polskim spotyka się świeże owoce (winogrona, jabłka) pochodzące z krajów występowania szkodnika. Mogą być one źródłem przenikania tego gatunku do naszego kraju. Trudno jednak przewidzieć, czy Naupactus xanthographus byłby w stanie przezimować w warunkach klimatycznych Polski.
5. Tomato leaf curl New Delhi virus – zagrożeniem dla upraw roślin psiankowatych i dyniowatych w Europie
Tomato leaf curl New Delhi virus w krajach Unii Europejskiej nie podlega obowiązkowi zwalczania, lecz znajduje się na Liście Alertowej EPPO. Jego głównymi żywicielami są rośliny z rodziny psiankowatych (Solanaceae), w tym oberżyna (Solanum melongena), papryka (Capsicum annuum), pomidor (Solanum lycopersicum) i ziemniak (Solanum tuberosum) oraz rośliny z rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae), wliczając w to arbuz (Citrullus lanatus), beninkazę szorstką (Benincasa hispida), cukinię (Cucurbita pepo var. giromontiina), dynię piżmową (Cucurbita moschata), dynię zwyczajną (Cucurbita pepo), melon (Cucumis melo), ogórek melonowy (Cucumis melo var. flexuosus), ogórek (Cucumis sativus), przepęklę ogórkowatą (Momordica charantia). tykwę pospolitą (Lagenaria siceraria) oraz trukwę (Luffa cylindrica). Do żywicieli zalicza się też rośliny uprawne i dziko rosnące z innych rodzin, w tym bawełnę (Gossypium hirsutum), hibiskus (Hibiscus cannabinus) i soję (Glycine max).
Gatunek ten występuje w Azji (Bangladesz, Filipiny, Indie, Indonezja, Iran, Pakistan, Sri Lanka, Tajwan i Tajlandia) oraz Afryce (Maroko, Seszele, Tunezja). W Europie został on stwierdzony w 2012 r. na terytorium Hiszpanii, w prowincji Murcja, a następnie w prowincjach Almeria, Kastylia-La Mancha, Walencja i na Balearach. Wirusa wykryto na roślinach dyniowatych: melonie, ogórku (pod osłonami) i cukinii. We Włoszech patogen został po raz pierwszy wykryty w 2015 r. na wyspie Sycylia w uprawie dyni. W 2016 r. został wykryty na Sardynii (na cukinii) oraz w kontynentalnej części kraju (Kampania oraz Lazio) na dyni piżmowej i cukinii. W 2018 r. wirusa po raz pierwszy stwierdzono w Grecji (region Elias) na dyni.
Wirus wywołuje na roślinach objawy chorobowe takie jak żółte mozaiki, zwijanie i deformacja liści, uwypuklanie i przejaśnienia nerwów liści, karłowatość roślin, a w przypadku pomidorów znaczną redukcję plonowania. Na owocach roślin z rodziny dyniowatych obserwuje się chropowatość oraz podłużne spękania.
Z rośliny na roślinę wirus przenoszony jest przez owada – mączlika ostroskrzydłego (Bemisia tabaci), który występuje na południu Europy w uprawach gruntowych, a w strefie klimatu umiarkowanego w uprawach pod osłonami. Na większy dystans wirus jest przenoszony z porażonymi roślinami.
W przypadku przeniknięcia do Polski wirus mógłby rozwijać się w uprawach pod osłonami, zwłaszcza ogórków, cukinii, pomidorów i oberżyny. Mączlik ostroskrzydły, który jest wektorem wirusa, notowany jest w Polsce w uprawach pod osłonami. Mógłby on przyczyniać się do rozprzestrzeniania się tego patogena w naszym kraju.
6. Urocerus albicornis (Fabricius) – szkodnik drzew iglastych zawlekany do Europy
Urocerus albicornis jest błonkówką z rodziny trzpiennikowatych (Siricidae), która w krajach Unii Europejskiej nie podlega obowiązkowi zwalczania. Jego żywicielami są drzewa iglaste, w tym jodły (Abies spp.), modrzewie (Larix spp.), sosny (Pinus spp.), świerki (Picea spp.), daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii) i tuja olbrzymia (Thuja plicata).
Gatunek ten pochodzi z Ameryki Północnej (Kanada, USA). W Europie odnotowany w XIX w. w Wielkiej Brytanii i Polsce (1 okaz odłowiony w okolicy Goleniowa), a w XX w Holandii i na Islandii. Odłowione błonkówki, zostały zawleczone z drewnem z Ameryki Północnej i nie uległy w wymienionych krajach zadomowieniu. Na początku XXI w. U. albocornis został zawleczony do Hiszpanii, gdzie zadomowił się w północnej części kraju. W 2018 r. jednego samca odłowiono w Czechach, na terenie zakładu przerobu drewna, stąd prawdopodobne jest, że został on zawleczony z importowanym drewnem.
W Ameryce Północnej U.albicornis jest szkodnikiem wtórnym, porażającym drzewa świeżo obumarłe i osłabione. Larwy tego gatunku żerują w drewnie drążąc w nim chodniki, wywołując jego uszkodzenia techniczne. Jak dotąd brak danych o wywoływaniu przez niego szkód w Europie. Szkodnik ten znalazł się jednak na Liście Obcych Gatunków Inwazyjnych w Europie, jako gatunek, który może wywoływać szkody w drzewostanach iglastych. Przykład wykrycia szkodnika w XIX w. w Polsce sugeruje, że jest on w stanie ponownie przeniknąć do naszego kraju, trudno jednak przewidzieć, czy mógłby on u nas wywoływać szkody gospodarcze.
7. Wykrycie Ceroplastes japonicus Green na Słowacji
Ceroplastes japonicus jest misecznikiem (Hemiptera:Coccidae), który w krajach Unii Europejskiej podlega obowiązkowi zwalczania. Gatunek ten jest polifagiem rozwijającym się na ponad 120 gatunkach zdrewniałych roślin liściastych, owocowych i ozdobnych. Do preferowanych przez szkodnika gatunków żywicielskich zaliczany jest wawrzyn szlachetny (Laurus nobilis), hurma wschodnia (Diospyros kaki), herbata chińska (Camellia sinensis) i morwa (Morus spp). Innymi żywicielami są m.in laurowiśnia wschodnia (Prunus laurocerasus), mandarynka (Citrus reticulata), mandarynka Satsuma (Citrus unshiu) i niektóre inne cytrusy (Citrus spp.), jabłonie (Malus spp.), magnolie (Magnolia spp.), pomarańcza trójlistkowa (Poncirus trifoliata), kamelie (Camellia spp.), pospornice (Pittosporum spp,), głogi (Crataegus spp.)
Gatunek ten pochodzi z Dalekiego Wschodu (Chiny, Japonia, Korea), a spośród krajów azjatyckich notowany jest też w Nepalu. Jego występowanie stwierdzono w kilku krajach europejskich, gdzie został on zawleczony na importowanym materiale roślinnym. W największym nasileniu szkodnik ten występuje we Włoszech. Ponadto obecność tego gatunku została stwierdzona w Armenii, Azerbejdżanie, Chorwacji, Francji, Grecji, Gruzji, Macedonii, na południu Rosji, w Słowenii, Turcji i na Węgrzech. Został on stwierdzony także w Wielkiej Brytanii, lecz obecnie uznawany jest on w tym kraju za wyniszczony. W kwietniu 2019 r. stwierdzono występowanie szkodnika na Słowacji (niedaleko Koszyc) w szklarni centrum ogrodniczego na roślinach ostrokrzewu (Ilex spp.). Osobniki owada były martwe, gdyż pracownicy centrum wykonali oprysk z zastosowaniem insektycydów.
Miseczniki spotyka się na gałęziach i liściach żywicieli. Gatunek ten ma duże znaczenie gospodarcze na wielu obszarach swojego występowania. Szczególnie duże szkody wywołuje on na drzewach owocowych, wliczając w to cytrusy, gdzie obniża plon i jakość owoców. Na wytwarzanej przez owady rosie miodowej rozwijają się tzw. grzyby czernidłowe, które przyczyniają się do dalszego uszkadzania roślin.
Wykrycie szkodnika na Słowacji wskazuje na możliwość jego pojawienia się w Polsce. Szczególnie prawdopodobne wydaje się jego pojawienie na krzewach ozdobnych pod osłonami, wliczając w to rośliny oferowane na sprzedaż w centrach ogrodniczych. Natomiast przezimowanie C. japonicus na roślinach uprawianych w naszym kraju w otwartym gruncie jest mało prawdopodobne, gdyż jest to gatunek ciepłolubny (rozwój szkodnika ustaje w temperaturze poniżej +12ºC).
Źródło Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa http://piorin.gov.pl/
