Powierzchnia ekologicznych upraw w Polsce zwiększyła się w 2024 r. o 8,7 proc. IJHARS prezentuje najnowsze dane dotyczące sektora rolnictwa ekologicznego w Polsce.

Raport IJHARS

Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych po raz dwunasty opublikował raport przedstawiający: skalę, strukturę, system kontroli oraz podstawy prawne rolnictwa ekologicznego w Polsce. Inspektorat sprawuje nadzór nad produkcją ekologiczną oraz nad jednostkami certyfikującymi tego rodzaju działalność. To gwarantuje konsumentom, że produkty oznakowane na półkach sklepowych jako ekologiczne, zostały wyprodukowane zgodnie
z obowiązującymi przepisami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego. 

Przemysław Rzodkiewicz, Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, podkreśla, że Polska ma potencjał dalszego rozwoju rolnictwa ekologicznego.

- Warto wspierać i wzmacniać ten sektor, ponieważ jest to sposób produkcji, w którym liczą się dbałość o odpowiedzialne wykorzystanie energii i zasobów naturalnych, zdrowie i dobrostan zwierząt hodowlanych, ochrona bioróżnorodności, utrzymanie żyzności gleby, a także wytwarzanie żywności
o wyjątkowych walorach i jakości – mówi Przemysław Rzodkiewicz.

Konsekwentny rozwój ekologicznych producentów i upraw

Raport wskazuje na dynamiczny i konsekwentny rozwój sektora rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2023-2024. Sektor zanotował wzrost zarówno liczby producentów ekologicznych, jak i powierzchni użytków rolnych objętych ekologicznymi metodami produkcji.

W Polsce, wg stanu na 31 grudnia 2023 r., rolnictwem ekologicznym zajmowało się 23 995 producentów. Najliczniejszą grupę (ok. 93 proc.)  stanowili producenci rolni. Pozostali prowadzili działalność w zakresie: przygotowania, wprowadzania na rynek produktów ekologicznych z wyłączeniem importowanych z państw trzecich, przechowywania, importu, eksportu i akwakultury.

Rok później (31 grudnia 2024 r.) w Polsce było już 24 793 producentów ekologicznych (wzrost o 3,3 proc.). Największy przyrost był w województwach: pomorskim (o 16,6 proc.) i wielkopolskim (o 15,6 proc.).

Łączna powierzchnia użytków rolnych, na których stosowana była ekologiczna metoda produkcji, wykazuje od 2019 r. tendencję wzrostową: w 2023 r. zwiększyła się do 636 021,4 ha, natomiast w 2024 r. do 691 471,1 ha. Oznacza to wzrost odpowiednio o 14,7 i 8,7 proc.

Autorzy raportu podkreślają, że od wejścia Polski do UE w 2004 r. liczba producentów ekologicznych, jak również powierzchnia ekologicznych użytków rolnych wzrosła wielokrotnie.

Struktura polskiego rolnictwa ekologicznego jest zdominowana przez produkcję roślinną, przy czym największy udział w powierzchni upraw mają zboża oraz rośliny paszowe. Jednocześnie odnotowano wzrost pogłowia drobiu i bydła mięsnego. W sektorze przetwórstwa dominują podmioty zajmujące się owocami i warzywami.

W 2024 r. 93,1 proc. ekologicznych producentów prowadziło gospodarstwa zajmujące się wyłącznie produkcją roślinną; jedynie w 6,9 proc. gospodarstw utrzymywany był inwentarz ekologiczny (37 proc. gospodarstw ekologicznych prowadziło równocześnie produkcję nieekologiczną).

W latach 2023 i 2024 największą powierzchnię upraw zajmowały zboża (ok. 30 proc.) oraz rośliny na paszę (ponad 20 proc.). Najmniejszy udział w strukturze upraw miały ziemniaki (0,4 i 0,3 proc.).  Jeśli chodzi o ekologiczny inwentarz, w 2024 r. w porównaniu do 2023 r. wzrost liczby zwierząt zanotowano w przypadku drobiu i bydła na mięso.

Z raportu wynika, że największy udział w strukturze gospodarstw miały gospodarstwa o powierzchni od 10 do 20 ha oraz od 20 do 50 ha, natomiast najmniejszy – gospodarstwa o powierzchni powyżej 100 ha.

Kontrole gwarantują utrzymanie jakości systemu rolnictwa ekologicznego

Aktem regulującym rozwój rolnictwa ekologicznego jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych. Na gruncie krajowym głównym dokumentem jest Ustawa z dnia 23 czerwca 2022 r.o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej.

W Polsce, podobnie jak w większości państw UE, zadania kontrolne zostały przekazane jednostkom certyfikującym, upoważnionym i nadzorowanym przez wyznaczony organ. Zgodnie z ustawą z dnia 23 czerwca 2022 r. o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej, właściwym organem oraz organem kontrolnym w sprawach dotyczących produkcji ekologicznej jest Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

System kontroli i nadzoru, koordynowany przez GIJHARS, realizowany we współpracy z jednostkami certyfikującymi, zapewnia wiarygodność ekologicznej metody  produkcji.

Jednostki certyfikujące prowadzą regularne kontrole w celu weryfikacji, czy producenci ekologiczni spełnianą wymagania dot. produkcji ekologicznej, określone w przepisach UE. Po pozytywnej kontroli producent otrzymuje certyfikat, potwierdzający spełnienie wymagań i na jego podstawie może wprowadzać do obrotu produkty oznakowane jako ekologiczne.

Działania nadzorcze obejmują m.in. coroczne audyty jednostek certyfikujących, kontrole sprawdzające u producentów ekologicznych. IJHARS prowadzi także kontrole graniczne produktów ekologicznych importowanych z państw trzecich.

W ramach nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i nad produkcją ekologiczną GIJHARS współpracuje z następującymi instytucjami: Inspekcją Weterynaryjną, Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Współpraca prowadzona jest także z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Polskim Centrum Akredytacji, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz z Jednostkami Certyfikującymi.

W 2024 r. inspektorzy z wojewódzkich inspektoratów IJHARS przeprowadzili łącznie 232 kontrole sprawdzające u producentów ekologicznych, w tym: 177 kontroli w gospodarstwach rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi; 55 kontroli w podmiotach ekologicznych prowadzących działalność w zakresie przygotowania i przechowywania produktów ekologicznych a także obrotu, importu i eksportu produktów oraz prowadzących sprzedaż produktów ekologicznych w sklepie stacjonarnym.

Celem kontroli u producentów ekologicznych, w ramach sprawowanego przez IJHARS nadzoru w rolnictwie ekologicznym, jest sprawdzenie prawidłowości kontroli urzędowych przeprowadzanych przez jednostki certyfikujące oraz tego, czy prowadzona przez tych producentów działalność jest zgodna z przepisami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego. 

Ponadto, w ramach nadzoru nad produkcją ekologiczną prowadzone są kontrole weryfikujące prawidłowość stosowania ekologicznych metod produkcji oraz sposobu znakowania produktów, które mają na celu m.in. wyeliminowanie z obrotu konwencjonalnych artykułów rolno-spożywczych, których oznakowanie może sugerować, że zostały one wytworzone ekologiczną metodą produkcji.

Należy podkreślić, że stosowanie terminów sugerujących, że produkt jest wytworzony zgodnie z ekologiczną metodą produkcji (np. ekologiczny, organic) oraz ich pochodnych i wersji skróconych, jak np. „bio” i „eko”, jest zastrzeżone wyłącznie dla produktów spełniających wymogi określone w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego.

Kontrole w ramach nadzoru nad produkcją ekologiczną mogą być prowadzone u producentów ekologicznych, a także u producentów nieekologicznych, podczas realizacji zadań IJHARS w ramach kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. W przypadku stwierdzenia niezgodności IJHARS podejmuje działania określone w przepisach prawa.

7 proc. powierzchni użytków rolnych z produkcją ekologiczną do 2030 r.

Kluczową rolę w zakresie rolnictwa ekologicznego pełni Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW). Działania resortu obejmują wsparcie finansowe dla producentów ekologicznych poprzez realizację interwencji w ramach Planu Strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej. Ponadto resort odpowiada za tworzenie polityki rolnej, nadzorowanie programów wsparcia, a także koordynację działań promocyjnych i informacyjnych.

Jan Golba, dyrektor Departamentu Rolnictwa Ekologicznego i Jakości Żywności w MRiRW podkreślił, że celem resortu w zakresie rolnictwa ekologicznego jest takie projektowanie wsparcia, aby w sposób harmonijny rozwijać stronę podażową i popytową sektora żywności ekologicznej.

- Mam tu na myśli odpowiednie ukierunkowanie wsparcia finansowego dla producentów ekologicznych oraz zachęcanie konsumentów do wybierania produktów ekologicznych. Te zachęty dla konsumentów to np. kampania promocyjna #KUPUJŚWIADOMIE, gdzie mówimy, jak ważne jest podejmowanie świadomych decyzji zakupowych.  Ponadto prowadzimy prace nad ustawą o ekologicznym żywieniu zbiorowym, umożliwiającą stołówkom i restauracjom oferowanie produktów ekologicznych w swoim menu. W wrześniu br. projekt ustawy został wpisany do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Rozpoczęcie konsultacji publicznych planowane jest na październik br. Już wkrótce projekt ustawy zostanie upubliczniony i udostępniony do szerokich konsultacji – wskazał Jan Golba.

Rządowym dokumentem, który określa rozwój produkcji ekologicznej i powiększenie rynku produktów ekologicznych w Polsce, jest „Ramowy Plan Działań dla Żywności i Rolnictwa Ekologicznego w Polsce na lata 2021– 2030”. Dokument stanowi plan działań, którego celem  jest m.in. przeznaczenie do 2030 r. co najmniej 7 proc. powierzchni użytków rolnych objętych systemem produkcji ekologicznej. Cel ten oznacza podwojenie do 2030 r. powierzchni użytków rolnych objętych tym systemem w stosunku do roku 2019 oraz dążenie do osiągnięcia ponad miliona hektarów powierzchni.

Dokument jasno wskazuje, że to rolnicy ekologiczni są pionierami przyszłego rolnictwa zrównoważonego. Stwarzają oni możliwości ekologizacji rolnictwa i stosowania innowacyjnych technik produkcji, które są przyjazne dla środowiska, sprzyjają zamkniętemu obiegowi oraz mają korzystny wpływ na dobrostan zwierząt.

Wsparcie sektora rolnictwa ekologicznego zaplanowano dla wszystkich uczestników łańcucha żywnościowego od pola do stołu, począwszy od wsparcia rolników w obszarze produkcji rolnej surowców i przetwórstwa, poprzez działania wspierające inwestycje i potencjał rynkowy, w tym małych i średnich gospodarstw, skracanie łańcuchów dostaw, działania kształtujące popyt i zaufanie konsumentów do produktów ekologicznych i produkcji ekologicznej, aż po wsparcie integracji branży oraz krajowego doradztwa rolniczego.

Optymistyczne prognozy dla ekologicznego rolnictwa w Polsce

Małgorzata Waszewska, dyrektor Biura Rolnictwa Ekologicznego i Produktów Regionalnych Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, spodziewa się dalszego wzrostu liczby producentów ekologicznych w Polsce.

 - Oczekujemy, że w 2025 r. liczba producentów „eko” będzie wyższa niż w 2024 r., i powinna przekroczyć 25 tysięcy – podkreśla Małgorzata Waszewska.

Jej zdaniem dla dalszego rozwoju sektora istotne są  edukacja, a także instrumenty wsparcia finansowego, w ramach zreformowanej Wspólnej Polityki Rolnej (PS WPR), realizowanego przez ARiMR.

- Aby utrzymać trend wzrostowy w tym zakresie, istotne jest m.in. utrzymywanie i zwiększanie zaufania konsumentów do żywności ekologicznej, poprzez zapewnianie odpowiedniego nadzoru i podejmowanie adekwatnych działań interwencyjnych w przypadku wykrycia jakichkolwiek potencjalnych nieprawidłowości – wskazuje Małgorzata Waszewska.

I dodaje, że istotną rolę we wspieraniu dalszego rozwoju rolnictwa ekologicznego pełni doradztwo rolnicze, m.in. poprzez podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności rolników ekologicznych.

- Doradztwo rolnicze obejmuje szereg działań, takich jak: prowadzenie szkoleń dla rolników, promowanie dobrych praktyk i innowacyjnych rozwiązań w gospodarstwach ekologicznych, organizacja seminariów i konferencji oraz kompleksowa obsługa rolników ekologicznych – wylicza dyrektor Biura Rolnictwa Ekologicznego i Produktów Regionalnych IJHARS.

Rolnictwo ekologiczne w Polsce jest wspierane finansowo poprzez dopłaty dla producentów realizujących działanie Rolnictwo ekologiczne w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) 2014-2020 oraz w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej (PS WPR) na lata 2023-2027.

Według danych Eurostat w 2023 r. w Unii Europejskiej działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego prowadziło ponad 284 tys. producentów rolnych i ponad 100 tys. przetwórców produktów ekologicznych. W 2023 r. najwięcej gospodarstw ekologicznych było we Włoszech, Francji oraz w Niemczech. Najwięcej przetwórni ekologicznych było we Francji, Włoszech i w Niemczech. Powierzchnia użytków rolnych, na których stosowane były ekologiczne metody produkcji, wynosiła w 2023 r. ok. 13 mln ha.

Pełną wersję raportu znajdą Państwo na naszej stronie internetowej w Zakładce Aktualności  / Publikacje: https://www.gov.pl/web/ijhars/raport-o-stanie-rolnictwa-ekologicznego-w-polsce