Wysokość i jakość uzyskiwanych plonów zależy zarówno od warunków glebowo-klimatycznych, w których prowadzona jest produkcja rolna, jak i wszelkich działań podejmowanych przez rolnika. Obecnie coraz bardziej oczywiste staje się, iż staranna agrotechnika może mieć równie istotny wpływ na końcowy wynik produkcyjny, jak wybór samej odmiany. Poprawiając zatem jakość wykonywanych zabiegów uprawowych oraz dokonując lepszych decyzji w tym zakresie można zwiększyć poziom plonowania dotychczas wybieranych odmian.
W przypadku kukurydzy jednym z najważniejszych czynników technologii produkcji decydującym o wysokości plonowania jest właściwie dobrana ilość wysiewu nasion oraz związana z nią optymalna obsada roślin. Niestety, wielu rolników nie przykłada należytej uwagi do tego aspektu agrotechniki. A jest to bardzo ważne, ponieważ przy nieodpowiednim zagęszczeniu roślin nawet najlepsza odmiana nie ujawni pełni swoich możliwości. Nie ma niestety jednej uniwersalnej obsady roślin kukurydzy gwarantującej uzyskanie maksymalnie wysokiego plonu w każdych warunkach, a zastosowanie niewłaściwej ilości wysiewu może spowodować pogorszenie kondycji roślin i istotne obniżenie wysokości plonu.
Przy zbyt niskiej obsadzie roślin, czyli w warunkach braku lub niskiej konkurencji o światło, wodę i składniki pokarmowe, kukurydza wykształca kolby o dużych rozmiarach, lecz w związku z ograniczoną ich liczbą na jednostce powierzchni plon zwykle nie jest wysoki. Rośliny nie osiągają dużych rozmiarów i często wytwarzają po dwie kolby. Warunki fitosanitarne w łanie są najczęściej dobre, co ma bezpośredni związek z dobrym jego przewietrzeniem. Wraz ze wzrostem zagęszczenia roślin obserwuje się redukcję liczby rzędów w kolbie, redukcję liczby ziaren w rzędzie oraz obniżenie masy tysiąca ziaren. Większa ilość roślin na tej samej powierzchni oznacza większy poziom stresu dla roślin, jednakże różne odmiany mogą reagować na warunki stresowe w różny sposób – niektóre tolerują je lepiej, inne gorzej. W stosunku do zbyt niskiej obsady, zwiększa się poziom plonowania. Zmianie ulegają również niektóre cechy morfologiczne i jakościowe kukurydzy, takie jak wysokość roślin i wysokość osadzenia kolby, efekt Stay-Green i inne. Przy zbyt wysokiej obsadzie roślin obserwuje się załamanie krzywej plonowania i jego widoczny spadek. Kolby są mniejsze i słabiej zaziarnione. Wprawdzie liczba kolb na jednostce powierzchni jest wysoka, ale nie rekompensuje to mniejszego ich rozmiaru i słabszego zaziarnienia. Z reguły pojawiają się też problemy niezauważalne przy mniejszym zagęszczeniu roślin, takie jak zwiększone wyleganie łodygowe i korzeniowe. Często następuje również pogorszenie warunków fitosanitarnych w łanie i zwiększone porażenie patogenami wywołującymi choroby grzybowe. Poziom stresu dla roślin jest wówczas zbyt wysoki.
Optymalna obsada roślin kukurydzy, przy której uzyskują one maksymalny poziom plonowania zależy od wielu różnych czynników. Jednym z nich jest zróżnicowanie odmianowe. Każda odmiana jest na swój sposób inna i niepowtarzalna. Mieszańce różniące się wczesnością, budową morfologiczną i kierunkiem użytkowania często różnią się także tolerancją na zagęszczenie roślin. Odmiany wczesne, które z reguły posiadają mniejszą biomasę niż odmiany późniejsze, uzyskują najwyższe plony ziarna przy wysokich obsadach (około 90 tys. roślin/ha), podczas gdy mieszańce późniejsze osiągają najwyższe wydajności już przy 80-85 tys. roślin/ha. Odmiany o kolbach typu flex utrzymują wysoki poziom plonowania w dosyć szerokim zakresie zagęszczenia roślin (±10-20% w stosunku do optymalnej obsady). Charakteryzują się one znacznymi zdolnościami kompensacyjnymi, co oznacza iż w razie wystąpienia niekorzystnych warunków uprawowych mieszańce te odpowiednio „dostosują” rozmiar kolby do danej sytuacji i mimo wszystko uzyskają wysoki, jak na te warunki plon. Przykładem takiej właśnie odmiany jest przeznaczony do uprawy na ziarno średniopóźny mieszaniec DKC3787 (FAO 270) o rekordowo wysokim poziomie i znakomitej stabilności plonowania na różnych typach gleb. Natomiast odmiany o kolbach typu fix są jakby „zaprogramowane” na względnie stały rozmiar niezależnie od warunków. Oznacza to, iż w ich przypadku obsada musi być dobrze dobrana. W sytuacji istotnie obniżonej liczby roślin osiągają one nieco niższe plony niż byłoby to możliwe w warunkach optymalnych. Z drugiej jednak strony w warunkach uprawy na dobrych stanowiskach można zwiększyć ich ilość wysiewu i przez to uzyskać większy plon.
Kolejnym ważnym czynnikiem decydującym o zalecanej ilości wysiewanych nasion jest kierunek użytkowania kukurydzy. Odmiany przeznaczone do zbioru na ziarno wysiewa się w mniejszym zagęszczeniu niż odmiany wykorzystywane do produkcji kiszonki. Dąży się w ten sposób do jak największego udziału kolb i ziarna w plonie całkowitym, plon świeżej masy jest nieistotny. Chodzi również o wczesne kwitnienie i dojrzewanie oraz niską wilgotność ziarna w czasie zbioru. Z kolei w przypadku odmian przeznaczonych do zbioru na kiszonkę najważniejszy jest plon ogólny świeżej masy. Wysoką produkcję biomasy uzyskuje się poprzez zwiększenie ilości wysiewu nasion oraz późniejszy termin siewu.
Jeszcze innym czynnikiem wpływającym na optymalną obsadę roślin kukurydzy jest zasobność gleby w składniki pokarmowe i wodę. Uprawiając daną odmianę na glebie żyznej o wysokiej zawartości próchnicy, składników pokarmowych i wysokiej pojemności wodnej możemy zastosować wyższe zagęszczenie roślin niż na glebie lekkiej, przepuszczalnej, mniej zasobnej i przesuszonej. Wynika to z faktu istotnie różnego potencjału plonotwórczego wspomnianych stanowisk. Na glebach słabszych nie ma sensu nadmiernie zagęszczać roślin, ponieważ ograniczone zasoby wody i składników pokarmowych nie będą wystarczające do uzyskania wysokiego plonu przez zwiększoną liczbę roślin na jednostce powierzchni. W tym przypadku obniżamy nieco gęstość (np. hodowca odmiany DKC3972 w tych warunkach zaleca dla niej 75 tys. roślin/ha). Natomiast na glebach lepszych zwiększenie obsady roślin prowadzi do bardziej racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych, czyli do maksymalizacji plonu, dlatego w tej sytuacji zwiększamy zagęszczenie. Aby więc w pełni wykorzystać potencjał plonotwórczy nowoczesnych odmian mieszańcowych należy przestrzegać optymalnych zaleceń agrotechnicznych opracowywanych przez hodowców i przedstawicieli firm nasiennych.
Najważniejszym zabiegiem uprawowym w kukurydzy jest siew nasion. Staranność ich rozmieszczenia w glebie i właściwa odsada roślin w dużym stopniu decydują o potencjale plonowania uprawy. Optymalne zagęszczenie zależy od wielu różnych czynników i dlatego nie zawsze podejmowane decyzje są trafione. Warto zaufać szczegółowym zaleceniom uprawowym pochodzącym od firm nasiennych i wybierać do uprawy te odmiany, które hodowcy testują w doświadczeniach agrotechnicznych.
Marcin Liszewski
