Komunikat IUNG odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2.477 gmin) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia suszą rolniczą.

W pierwszym okresie raportowania tj. od 21 marca do 20 maja 2024 r. średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW) dla kraju, na podstawie którego dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą, była ujemna, wynosiła -92 mm.

Największe niedobory wody notowano na terenach Niziny Śląskiej od -150 do-169 mm oraz na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Małopolskiej (we wschodniej części)a także we wschodniej części Niziny Wielkopolskiej od -120 do -149 mm. W północnych oraz w południowych obszarach kraju niedobory wody były najmniejsze od -50 do-59 mm. Na pozostałym obszarze Polski niedobory wody wynosiły -60 do -119 mm.

W wyniku występujących warunków wilgotnościowych w pierwszym okresie raportowania stwierdzono wystąpienie suszy rolniczej na terytorium Polski., powodujące straty w plonach monitorowanych upraw przynajmniej o 20% w stosunku do plonów uzyskanych w przeciętnych wieloletnich warunkach pogodowych.

Susza rolnicza występowała na terenie województw: lubelskiego, łódzkiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego, świętokrzyskiego, opolskiego, lubuskiego, mazowieckiego, kujawsko-pomorskiego, podkarpackiego, śląskiego, zachodniopomorskiego, warmińsko-mazurskiego i podlaskiego.

Susza występowała w czterech uprawach:

• zbóż jarych,
• zbóż ozimych,
• truskawek,
• krzewów owocowych.

W pierwszym okresie raportowania od 21 marca do 20 maja 2024 r. największy zasięg suszy rolniczej występował wśród upraw zbóż jarych. Suszę w tych uprawach notowano w 1025 gminach (41,38% gmin Polski). Suszę notowano na obszarze 8,27% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach zbóż jarych w województwach przedstawia tab. 1.

Tabela 1. Zasięg suszy w uprawach zbóż jarych

Suszę notowano również w uprawach zbóż ozimych. Notowano ją w 858 gminach (34,64% gmin Polski). Suszę notowano na obszarze 5,88% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach zbóż ozimych w województwach przedstawia tab. 2.

Tabela 2. Zasięg suszy w uprawach zbóż ozimych

Suszę rolniczą w tym okresie sześciodekadowym odnotowano również w uprawach truskawek. Notowano ją w 684 gminach (27,61% gmin Polski). Suszę notowano na obszarze 4,32% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach truskawek w województwach przedstawia tab. 3.

Tabela 3. Zasięg suszy w uprawach truskawek

Suszę rolniczą odnotowano również w uprawach krzewów owocowych. W tych uprawach notowano ją w 51 gminach (2,06% gmin Polski). Suszę notowano na obszarze 0,17% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach krzewów owocowych w województwach przedstawia tab. 4.

Tabela 4. Zasięg suszy w uprawach krzewów owocowych

Temperatura powietrza tegorocznego marca na terenie całego kraju była bardzo wysoka. Najcieplej było w zachodnich, południowo-zachodnich oraz w południowych obszarach kraju od 6 do aż 9°C, im bardziej w kierunku północno-wschodnim tym było nieco zimniej. Na północno-wschodnich krańcach Polski notowano od 4 do 5°C. W całym kraju notowano temperaturę wyższą od średniej wieloletniej (1991-2020). Na terenach zachodniej, południowo-zachodniej oraz południowej Polski temperatura powietrza była wyższa od normy aż od 3,5 do 4,5°C, a na pozostałym obszarze kraju była wyższa od 2,5 do 3,5°C.

Tegoroczny kwiecień pod względem temperatury powietrza, podobnie jak marzec, też był ciepły. Najwyższą temperaturę notowano w części południowej kraju od 11 do 12°C,a najniższą w części północnej od 7 do 9°C. Przy czym w stosunku do wielolecia część Polski zachodniej, północnej oraz północno-wschodniej była cieplejsza o 1,5-2,0°Ca wschodnia oraz południowo wschodnia część kraju była cieplejsza od normy od 2 do 2,5°C.

W pierwszej i drugiej dekadzie maja notowano od 12 do 14°C na północy kraju oraz w górach (1 dekada) i we wschodniej Polsce (2 dekada) oraz od 14-16°C na pozostałym obszarze Polski (1 dekada) i na zachodzie kraju (2 dekada).

Opady w marcu bieżącego roku były bardzo zróżnicowane. We wschodniej części kraju notowano opady od 30 do 40 mm a w południowo-wschodniej były jeszcze większe od 40 do 90 mm. Na tych terenach Polski opady stanowiły od 90 do 150% normy wieloletniej. Na pozostałym obszarze kraju opady były już mniejsze, wynosiły od 10 do 30 mm, stanowiące 20-90% normy.

Kwiecień pod względem opadowym na terenie kraju, podobnie jak marzec, również był bardzo zróżnicowany. Największe opady notowano w północnej i południowej części kraju wynoszące od 40 do 70 mm (tj. 100-180% normy wieloletniej|). Na pozostałej części Polski opady były już mniejsze od 10 do 40 mm, stanowiące od 40 do 100% normy.

W pierwszej dekadzie maja opady atmosferyczne na terenie całego kraju były małe, na północy i południu Polski wynosiły od 5 mm do 20 mm. Na pozostałym terytorium kraju notowano opady poniżej 5 mm W drugiej dekadzie tego miesiąca najniższe wystąpiły na wschodzie kraju (poniżej 5 mm), w pozostałej części Polski wynosiły od 5 do 15 mm. Lokalnie w górach opady wyniosły nawet 50 mm.

W okresie zimowym oraz wczesną wiosną zasoby wodne dla ozimin w całym kraju były dobre. Jednakże w kolejnych dniach warunki wilgotnościowe dla roślin uprawnych ulegały ustawicznemu pogorszeniu z uwagi na bardzo wysoką temperaturę marca, kwietnia a także maja oraz wysokie usłonecznienie. Natomiast występujące w tym czasie opady atmosferyczne były zbyt niskie aby zrekompensować wysoką ewapotranspirację gleb jak i roślin. Takie warunki pogodowe spowodowały, że w aż 14 województwach kraju odnotowano suszę rolniczą w uprawach zbóż jarych i ozimych, truskawek oraz krzewów owocowych.

Jednocześnie na stronie SMSR istnieje możliwość zgłaszania poprzez platformę dialogu z Rolnikiem rozbieżności między wynikami Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej (SMSR), a obserwacją strat w polu w formie wypełnionej ankiety. Zdarza się bowiem, że straty w plonach mogą być różne, nawet na sąsiadujących ze sobą polach. Dlatego, jeśli w naszym przeświadczeniu straty w uprawach są większe niż wskazują na to nasze raporty, to należy przekazać tę informacją przez wypełnienie krótkiej ankiety znajdującej się pod linkiem: https://susza.iung.pulawy.pl/straty-ankieta/a/

W ankiecie tej należy podać kluczowe informacje, na podstawie których IUNG-PIB będzie mógł doskonalić stosowane metody – w tym metody obserwacji satelitarnych. Kolejną korzyścią dla rolników będzie możliwość wykonania przez zespół IUNG-PIB weryfikacji zgłoszeń rolników i ew. korekt w systemie. Będzie to miało miejsce w przypadku kiedy zarejestrowanych zostanie wiele zgłoszeń w regionach, które system ocenia poniżej przekonania rolników-praktyków o istniejącej lub stale rozwijającej się suszy. Aby informacja z ankiet możliwa była do weryfikacji w terenie IUNG-PIB prosi o podanie przy każdym zgłoszeniu: numeru działki rolnej, rodzaju uprawy, numeru telefonu oraz o wyrażenie zgody na przeprowadzenie weryfikacji strat w polu przez zespół IUNG-PIB.

Opracowanie: Grzegorz Wysocki, na podstawie materiałów IUNG-PIB