Terytorium Polski leży w strefie klimatów umiarkowanych, w grupie klimatów ciepłych. Jest to konsekwencją położenia w średnich szerokościach geograficznych i związanych z tym znacznych zmian wysokości górowania Słońca nad horyzontem w ciągu roku. Klimat położonej w środkowej części kontynentu Polski jest określany jako umiarkowany ciepły przejściowy (między typem morskim a kontynentalnym).
Cechy charakterystyczne klimatu Polski:
- zróżnicowanie rocznej amplitudy temperatury powietrza – najniższa jest na zachodzie kraju, gdzie zaznacza się silniejszy wpływ powietrza oceanicznego; w miarę przesuwania się na wschód roczna amplituda temperatury powietrza rośnie, co z kolei świadczy o zwiększającym się wpływie kontynentalizmu;
- niewielkie opady, występujące głównie w półroczu letnim, często w postaci mżawki;
- występowanie dużego zachmurzenia, często przy niewielkich opadach;
- przewaga wiatrów wiejących z zachodu, latem z północnego zachodu;
- występowanie sześciu termicznych pór roku (przedwiośnie, wiosna, lato, jesień, przedzimie, zima);
- duża zmienność pogody z dnia na dzień, związana z wędrującymi frontami atmosferycznymi;
Na klimat ma bardzo duży wpływ gleba, jej jakość i możliwości pochłaniania węgla oraz magazynowania wody.
Według badań przeprowadzonych przez amerykańskich naukowców górna warstwa gleby to jest ok. 30 cm zawiera około dwukrotnie więcej węgla niż cała atmosfera. To gleba po oceanach jest drugim największym naturalnym pochłaniaczem dwutlenku węgla i przewyższa lasy i inną roślinność pod kątem zdolności do wychwytywania dwutlenku węgla z powietrza.
Fakty te przypominają nam, jak duże znaczenie mają zdrowe gleby – nie tylko dla produkcji żywności, ale również dla naszych wysiłków na rzecz zapobiegania najgorszym możliwym skutkom zmian klimatu.
Naukowcy dostrzegają już skutki zmian klimatu na całym świecie. Według najnowszego raportem EEA (Europejska Agencja Środowiska) dotyczącym zmian klimatu, ich skutków i podatności na zmiany, od lat 50 XX wieku wilgotność gleby zmniejszyła się znacząco w regionie śródziemnomorskim i wzrosła w części Europy północnej. Raport przewiduje wystąpienie podobnych skutków w nadchodzących dekadach, z uwagi na utrzymywanie się wzrostu średnich temperatur i zmieniający się rozkład opadów.
Ciągły spadek wilgotności gleby będzie generował większe potrzeby nawadniania w rolnictwie i większe koszty produkcji żywności i będzie to jedna z przyczyn obniżenia wysokości plonów. Niedostateczna wilgotność gleby w pierwszej kolejności może doprowadzić do stepowienia, a w dalekiej perspektywie nawet do pustynnienia ekosystemów rolniczych. Obecnie, z powodu niedoborów wody w glebie, 13 krajów Unii Europejskiej zaczyna obserwować zjawiska degradacji gruntów i dalsze etapy tj. procesy stepowienia i pustynnienia. Gleba w dużo większym stopniu przez ekstremalne zjawiska pogodowe takie jak intensywne deszcze czy fale upałów podlega erozji w znacznie szybszym stopniu.
Według danych zawartych w wyżej wspomnianym raporcie wynika, że około 75 mld ton węgla organicznego jest magazynowanych w glebie na obszarze Unii Europejskiej. Około połowa tych zasobów zgromadzonych w glebie znajduje się w Szwecji, Finlandii i w Zjednoczonym Królestwie. Taki stan rzeczy wynika z faktu, że na tych terenach występuje więcej niż w innych państwach gleb leśnych, w szczególności wilgotnych gleb organicznych, takich jak torf. Zmiany klimatyczne to jak kula śnieżna, która tocząc się staję się coraz większa.
Dlatego tak ważna jest odpowiednia wilgotność gleby i jej pH. Gleba zdrowa o optymalnym wskaźniku kwasowości może magazynować wodę, a tym samym wszelkie organizmy w niej żyjące mają warunki do rozwoju, tym samym pochłaniając i wbudowując węgiel w swoje struktury. Zapewnienie optymalnej wilgotności i prawidłowa uprawa roślin przyczynia się do pochłaniania dwutlenku węgla z atmosfery. Według FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa) odtworzenie obecnie zdegradowanych gleb może przyczynić się do usunięcia aż 63 mln ton węgla, co zrekompensuje mały ale istotny odsetek światowych emisji gazów cieplarnianych. Zdrowe gleby zatrzymują węgiel pod ziemią. Należy też podkreślić, że obszary naturalne i pół-naturalne są potężną bazą ochronną przed skutkami zmian klimatu.
W ramach europejskiego projektu badawczego „Caprese-soil; Carbon Preservation and Sequestration in Agricultoral Soils” w raporcie końcowym wykazano, że przekształcenie gruntów ornych w użytki zielone jest najszybszym sposobem na zwiększenie ilości węgla w glebie. Natomiast jeśli chodzi o grunty orne, to w tym przypadku korzystne dla klimatu jest zastosowanie upraw okrywowych – roślin, takich jak koniczyna, uprawianych w okresie między zbiorem plonów a siewem kolejnych upraw w celu zwiększenia żyzności gleby i uniknięcia erozji. Ta praktyka ma jeszcze jeden korzystny wpływ na klimat – jest bardzo skutecznym sposobem zwiększenia zasobów węgla w glebie.
Zmiana użytkowania gruntów może zmienić się z roli pochłaniacza na role emitora węgla. Przykładem takim jest osuszanie torfowisk, wypalanie torfu z bagien do celów grzewczych, czy zaorywanie użytków zielonych. Takie działania przyczyniają się do uwalniania uprzednio zmagazynowanego węgla. Podobnie jest także w przypadku lasów, które podobnie jak gleba, są zarówno zasobami węgla, jak i pochłaniaczami dwutlenku węgla, co oznacza, że magazynują one węgiel i wychwytują go z powietrza.
Zdrowsze gleby i ekosystemy lądowe mogą pochłaniać i magazynować więcej dwutlenku węgla z atmosfery niż obecnie. Zdrowa gleba sama zapewne naprawi klimatu Ziemi, ale może być bardzo istotnym czynnikiem przyczyniającym się do jego poprawy.
Marta Ceglarek
Kontakt z autorem: pirwir@wir.org.pl
Materiały źródłowe:
PAP, FAO, Europejska Agencja Środowiska, Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC),
Raporty UE, „Caprese-soil; Carbon Preservation and Sequestration in Agricultoral Soils”.
Źródło
Wielkopolska Izba Rolnicza
http://www.wir.org.pl/
