Zredukowanie składników smogu – w tym pyłów PM10 nawet o 40 proc. w skali całego kraju – jest to możliwe, ale tylko przy wykorzystaniu źródeł zeroemisyjnych w ramach realizacji programu „Czyste Powietrze”.
Jak wynika z najnowszego raportu „Wykorzystanie potencjału OZE w walce ze smogiem na terenach wiejskich” przygotowanego przez Institute for Security, Energy and Climate Studies (ISECS) Polska na zlecenie Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej (EFRWP), mieszkańcy obszarów wiejskich potrzebują impulsu finansowego do tego, aby zmienić sposób pozyskiwania ciepła, zrezygnować z ogrzewania swoich domów mułem węglowym czy ekogroszkiem i przejść na źródła zeroemisyjne. Zalicza się do nich wykorzystanie pompy ciepła wspartej instalacją OZE i działającej w systemie prosument.
– Rozwijając odnawialne źródła energii – a zwłaszcza energetykę prosumencką – na obszarach wiejskich w Polsce i całej Unii Europejskiej, mamy szansę zrealizować jednocześnie 3 niezwykle istotne cele. Po pierwsze, osiągnąć zaplanowany 32% udział OZE w unijnym koszyku energetycznym do roku 2030. Po drugie, wypełnić zobowiązania nałożone przez Porozumienie Paryskie. I po trzecie, najważniejsze: poskromić „cichego zabójcę”, grasującego po naszych wsiach i małych miasteczkach – smog. Co roku wywołane nim choroby zabijają 400 000 Europejczyków, w tym 45 000 Polek i Polaków. Problem jest szczególnie palący na terenach wiejskich, zamieszkanych w Polsce przez ponad 15 mln ludzi – mówi Jerzy Buzek, Przewodniczący Komisji ds. Przemysłu, Badań Naukowych i Energii Parlamentu Europejskiego, Przewodniczący Rady Programowej Fundacji EFRWP.
W Polsce blisko 90 proc. domów jednorodzinnych na wsi ogrzewanych jest paliwami stałymi
To właśnie najgorszej jakości paliwo odpowiada za fatalną jakość powietrza na polskiej wsi. Chociaż do tej pory nie zostały przeprowadzone kompleksowe badania poziomu zanieczyszczenia powietrza na terenach wiejskich to wiadomo, że Polska jest jedynym państwem UE, gdzie wykazywany jest trend wzrostowy udziału tzw. pyłu zawieszonego PM10, jednego ze składników smogu.
– Domy jednorodzinne, stanowią blisko 60 proc. wszystkich budynków na obszarach wiejskich. Większość z nich wyposażona jest w węglowe piece zasypowe o przestarzałej technologii generujące dziesięciokrotnie więcej pyłów niż piece najnowszej generacji. A smog to przede wszystkim konsekwencja tzw. niskiej emisji, która wynika głównie ze spalania opału w piecach, kominkach i podobnych paleniskach. Jeżeli do tego dodamy, że na wsiach wykorzystywany jest opał niskiej jakości, ale także, niestety, dalej śmieci i tworzywa sztuczne, to mamy czytelną diagnozę przyczyn smogu na terenach wiejskich – mówi Krzysztof Podhajski, Prezes Zarządu Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej.
Modernizacja budynków i jednoczesna wymiana źródła ciepła na zeroemisyjny zwiększy dynamikę redukcji poziomu zanieczyszczeń powietrza
Jak wynika z raportu „Wykorzystanie potencjału OZE w walce ze smogiem na terenach wiejskich” o ile dzięki wdrażanemu od września 2018 roku rządowemu programowi „Czyste Powietrze” i zakładanej w nim kompleksowej termomodernizacji budynków jednorodzinnych uda się zredukować emisję głównych składników smogu, to dopiero wymiana źródeł ciepła na zeroemisyjne pomoże zmniejszyć ten poziom prawie dwukrotnie, tj. benzo(a)piremu o 78%, pyłów PM2,5 o 41% i pyłów PM10 o 40%.
Potrzebny impuls finansowy
Do najistotniejszych barier związanych z rozwojem oraz wykorzystaniem potencjału odnawialnych źródeł energii w walce ze smogiem na obszarach wiejskich należy zaliczyć bariery finansowe1. Rządowy program „Czyste Powietrze”, który jest obecnie kluczowym instrumentem walki ze smogiem – jak wynika z raportu – poprzez brak wystarczających mechanizmów służących finansowaniu OZE nie przyczynia się do likwidacji tej bariery. Dlatego też potencjał ograniczania kosztów ogrzewania, wynikający z kompleksowej termomodernizacji budynków jednorodzinnych i dający przestrzeń na zmianę źródła ciepła na zeroemisyjne – oparte na OZE, może zostać zmarnowany. Ponadto wyniki badań wskazują, że o ile prosumencki model pozyskiwania ciepła może być atrakcyjny dla konsumentów przy obecnym systemie regulacyjnym, to wymaga on dodatkowych instrumentów polityki publicznej.
– Prezentowany raport jest kontynuacją badań w zakresie sposobów walki ze smogiem zawartych w „Strategii walki ze smogiem” z 2017 roku, który stał się podstawą polityki publicznej w tym zakresie. W 2017 roku wskazaliśmy, iż kompleksowa termomodernizacja budynków jednorodzinnych jest najlepszym sposobem na poprawę jakości powietrza i walkę ze smogiem. Aktualne badania wskazują natomiast, że kompleksowa modernizacja budynków jednorodzinnych daje przestrzeń do wymiany źródeł ciepła na zeroemisyjne. Wymaga to jednak zastosowania dodatkowych narzędzi polityki publicznej, które poprzez impuls finansowy, spowodują takie zachowania wśród konsumentów. Kompleksowa modernizacja budynków wraz z zastosowaniem pompy ciepła wspartej instalacją OZE i działającą w systemie prosument stanowi najtańsze źródło pozyskania ciepła. Powinien to być obecnie pożądany i modelowy sposób pozyskiwania ciepła z perspektyw administracji publicznej, której priorytetem jest walka ze smogiem. Obecnie tylko taki model technologiczny daje trwałe i odczuwalne ograniczenie zjawiska smogu – dodaje dr Krzysztof Księżopolski, Prezes ISECS, autor raportu.
Niewykorzystany potencjał OZE
Analiza rozwiązań zawartych w programie „Czyste Powietrze” pokazuje, że pomija on m.in. kwestię klastrów oraz spółdzielni energetycznych. W programie jako potencjalne źródło ciepła nie zostały również uwzględnione biogazownie, które mogłoby nie tylko zaspokajać zapotrzebowanie na energię mieszkańców obszarów wiejskich, ale także wpływać na rozwój tych terenów.
Zdaniem Fundacji EFRWP program „Czyste Powietrze” powinien zostać uzupełniony o wprowadzenie mechanizmów promujących przejście z paliw stałych na odnawialne źródła energii, określenie docelowego modelu pozyskiwania ciepła, tj. np. zastosowanie pomp ciepła wspartych instalacją OZE (np. fotowoltaiczną).
– Szczegółowe rozwiązania, wspierające rozwój energetyki prosumenckiej, wprowadza dyrektywa o odnawialnych źródłach energii, która weszła w życie pod koniec 2018 r. Byłem odpowiedzialny za prace nad nią i negocjowanie jej z państwami UE, przewodnicząc w PE od 5 lat Komisji ds. Przemysłu, Badań i Energii. Dyrektywa wprowadza definicję „prosumenta”, przyznając mu prawo do wytwarzania prądu na własne potrzeby, magazynowania i sprzedaży jego nadwyżki. Ogranicza ponadto wysokość dodatkowych opłat nakładanych na prosumentów, reguluje kwestię otrzymywanych przez nich wynagrodzeń za wyprodukowaną energię oraz wprowadza ułatwienia w podłączaniu ich do sieci. Wierzę, że te nowe przepisy pozwolą w pełni wykorzystać wielki potencjał OZE w walce ze smogiem na obszarach wiejskich – dodaje Jerzy Buzek.
– Energetyka prosumencka to nie tylko narzędzie do walki o czyste powietrze na polskiej wsi, ale także impuls do rozwoju obszarów wiejskich. Powstawanie klastrów i spółdzielni energetycznych, dostarczanie surowców wykorzystywanych do produkcji energii oraz zapewnienie jej stabilnych dostaw do gospodarstw rolnych to również szansa na rozwój przedsiębiorczości – małych i średnich firm, przetwórstwa czy innych form działalności, związanych nie tylko z rolnictwem – podsumowuje Krzysztof Podhajski, Prezes Zarządu Fundacji EFRWP.
Raport „Wykorzystanie potencjału OZE w walce ze smogiem na terenach wiejskich” to kolejna inicjatywa Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej na rzecz rozwoju odnawialnych źródeł energii. Od 2016 roku Fundacja jest również organizatorem cyklu międzynarodowych konferencji „Energia, Środowisko, Rolnictwo” poświęconego problematyce bezpieczeństwa energetycznego, środowiska i rolnictwa – fundamentom zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Ich celem jest wypracowanie rozwiązań służących zmniejszeniu ubóstwa energetycznego na terenach wiejskich, podnoszeniu stanu świadomości ekologicznej, aktywizacji lokalnych społeczności oraz ożywieniu gospodarczemu na polskiej wsi.
***
Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej jest organizacją pozarządową, działającą na rzecz rozwoju polskiej wsi. Od blisko 30 lat pomaga zmieniać jej wizerunek oraz aktywnie wspiera rozwój społeczno-gospodarczy lokalnych społeczności na terenach wiejskich. Działania EFRWP skupiają się przede wszystkim na wsparciu inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej, rozwoju lokalnych przedsiębiorstw oraz działaniach edukacyjnych i społecznych skierowanych do osób zamieszkujących obszary wiejskie.
