w związku z wystąpieniem Zarządu Krajowej Rady Izb Rolniczych z 12 października 2021 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przedstawiło następujące wyjaśnienia w sprawie interpretacji przepisów dotyczących zakazu stosowania od 1 sierpnia 2021 r. mocznika w formie granulowanej.
W celu ochrony powietrza, w tym poprzez ograniczenie emisji amoniaku w przypadku doglebowego stosowania mocznika, poprzez art. 20b ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu(1), od 1 sierpnia 2021 r., wprowadzony został zakaz stosowania mocznika w formie granulowanej (niezależnie od wielkości formy granulowanej) z wyłączeniem stosowania mocznika w formie granulowanej zawierającego inhibitor ureazy albo powłokę biodegradowalną. Zakaz dotyczy stosowania formy granulowanej mocznika i wprowadzanie do obrotu tej formy mocznika (informacje w karcie charakterystyki) powinny zostać dostosowane do obowiązujących przepisów. Należy podkreślić, że wśród nawozów mineralnych mocznik, zalicza się do nawozów azotowych charakteryzujących się najwyższym potencjałem uwalniania amoniaku. W moczniku zawarty jest azot amidowy który, aby mógł być pobrany przez system korzeniowy roślin, musi przejść poprzez hydrolizę do formy amonowej i poprzez nitryfikację do formy azotanowej (saletrzanej). Tempo przekształcania zależy od temperatury gleby oraz jej wilgotności. Zatrzymywanie azotu w glebie jest zatem istotne zarówno z punktu widzenia uzyskiwania plonów o odpowiedniej wielkości i jakości, oszczędności finansowych dla rolników, jak i zapewnienia odpowiedniego stanu środowiska. Natomiast nawozy (mocznik) zawierające inhibitor ureazy albo powłokę biodegradowalną działają dłużej w glebie, co wydłuża czas dostępności składników pokarmowych dla roślin, ogranicza koszty stosowania nawozów oraz liczbę wykonywanych zabiegów nawożenia tj. następuje optymalizacja kosztów produkcji, co przekłada się bezpośrednio na zysk w gospodarstwie.
W nawiązaniu do aktualnej sytuacji, kiedy nawóz mocznik bez inhibitora ureazy – znajduje się jeszcze w wielu gospodarstw rolnych na stanie magazynowym w związku z wcześniejszymi nadmiarowymi jego zakupami należy wyjaśnić, że przywołany zakaz stosowania mocznika wynikający z art. 20b ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu, dotyczy mocznika stosowanego w formie stałej granulowanej obecnego w nawozach sypkich, natomiast stosowanie mocznika w formie roztworu wodnego nie zostało objęte tą regulacją. Mocznik dotychczas był powszechnie wykorzystywany do oprysków jako dolistne źródło azotu w dokarmianiu drzew i krzewów owocowych, najczęściej w mieszaninie zbiornikowej z siarczanem magnezu.
W związku z powyższym, zdaniem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie ma prawnych przeszkód , aby rolnicy wykorzystali ww. mocznik w formie roztworu wodnego do dokarmiania dolistnego roślin z zachowaniem odpowiednich zasad bezpieczeństwa i dawkowania oraz technologii aplikacji, tak aby nie uszkodzić opryskiwanych roślin.
Zgodnie z analizą Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwo PIB w Puławach zabieg dolistnego nawożenia/dokarmiania roślin mocznikiem spełnia bardzo ważną rolę w zaopatrzeniu roślin w azot w warunkach występujących wiosną, i często przedłużających się, okresów suszy oraz do szybkiej poprawy kondycji roślin po ustąpieniu warunków stresowych pojawiających się w okresie wegetacji. Wynika to głównie z tego, że mocznik wykazuje najmniejsze właściwości parzące z pośród nawozów azotowych. Ponadto jest dobrze wchłaniany a obecna w roślinie ureaza jest w stanie sprawnie przeprowadzić proces hydrolizy, w wyniku czego powstaje jon amonowy. Jon ten jest niezbędny dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych w wyniku których powstaje chlorofil i związki organiczne warunkujące sprawny przebieg fotosyntezy i w efekcie – rozwój roślin oraz aminokwasy jako składowe białek mających wieloraki wpływ na ich funkcje życiowe i zapasowe. Należy dodać, że zaletą tradycyjnego mocznika stosowanego dolistnie jest możliwość jego łączenia z siarczanem magnezu, fungicydami i insektycydami. Dodatek mocznika do cieczy roboczej powoduje lepsze uwodnienie i przez to lepszą przepuszczalność kutikuli, co zwiększa pobieranie składników pokarmowych oraz poprawia działanie dolistnych nawozów mikroelementowych i środków ochrony roślin.
W związku z tym w przypadku zapobiegania niedoborom azotu (np. w warunkach suszy) możliwe jest stosowanie nalistne roztworu mocznika bez dodatków. Dolistnie nawóz ten może być stosowany praktycznie we wszystkich uprawach z zachowaniem zalecanych stężeń mocznika dostosowanych do gatunków i ich faz rozwojowych. W praktyce dla głównych roślin uprawnych zaleca się następujące dawki i fazy stosowania mocznika w aplikacji nalistnej:
- Burak cukrowy: 6 % wodny roztwór (tj. 6 kg nawozu w 100l) – stosowany od fazy 3-4 liści do zwarcia międzyrzędzi.
- Rzepak ozimy: 15 % roztwór –stosowany od początku ruszenia wegetacji, do 10 % -faza zielonego pąka i do 8 % faza zielonej łuszczyny.
- Zboża (pszenica ozima i jara, jęczmień ozimy jary, owies): 18-20 % – faza krzewienia, 10-12 % w początku fazy strzelania w źdźbło, 6-8 % w końcu fazy strzelania w źdźbło, 4-5 % w fazie kłoszenia i max. 4-5 % w fazie dojrzałości mlecznej ziarna.
- Kukurydza: 6 % – zabieg prowadzony od fazy 3 liści.
Warunkiem uzyskania korzystnych efektów zabiegu dolistnego stosowania mocznika (bez inhibitora ureazy i powłoki biodegradowalnej) jest zachowanie zasad dotyczących właściwego postępowania przy przygotowywaniu roztworów wodnych w opryskiwaczach i uwzględnieniu warunków pogodowych oraz dostosowania stężenia roztworu do gatunku, potrzeb pokarmowych rośliny i jej fazy rozwojowej. Największa efektywność tego zabiegu jest wtedy gdy zostanie on zastosowany w fazach największego zapotrzebowania roślin na składniki pokarmowe i w warunkach ograniczonego ich pobierania z gleby.
Zabieg stosowania dolistnego mocznika bez dodatków można przeprowadzać tylko w sytuacji spełnienia następujących warunków:
- temperatura powietrza wynosi maksymalnie 20 0C,
- względna wilgotność powietrza jest powyżej 60%,
- dzień jest pochmurny,
- rośliny są całkowicie osuszone z deszczu i rosy,
- rośliny mają dobry turgor,
- rośliny wytwarzające woskowy nalot są już nim pokryte,
- nie było przymrozków przed zabiegiem oraz nie są przewidywane po zabiegu,
- oprysk wykonano po zakończeniu oblotu roślin przez pszczoły.
Jeśli zabieg dolistnej aplikacji mocznika bez dodatków będzie połączony z ochroną chemiczną łanu to oprócz wymienionych powyżej warunków należy uwzględnić fakty:
- terminy zwalczania chorób, szkodników i terminy dolistnego dokarmiania roślin są ze sobą zbieżne,
- nasilenie choroby/szkodnika zbliża się do wartości progu szkodliwości,
Przygotowanie mieszaniny opryskowej powinno być wykonane w niedługiej odległości czasowej od zabiegu, aby uniknąć negatywnego wpływu procesów fizykochemicznych zachodzących w cieczy na skuteczność zabiegu. Przygotowanie takiej mieszaniny wymaga znajomości dodawania odpowiednich komponentów we właściwej kolejności przy włączonym mieszadle hydraulicznym.
Jeśli wykonujemy nawożenie dolistne samym mocznikiem postępujemy wg 3 opisanych poniżej etapów a jeśli do mocznika dodawane są środki ochrony roślin to kolejność działań jest opisana systemem 9 kroków:
- napełnienie opryskiwacza w 50% wymaganej ilości cieczy opryskowej,
- dodanie środków poprawiających właściwości wody,
- dodanie nawozów mikro- i makroelementowych (w kolejności: najpierw mocznik, potem siarczan magnezu a następnie mikroelementy)
- dodanie środków ochrony roślin w formie użytkowej tworzącej zawiesinę (WP,WG),
- dodanie środków ochrony roślin w formie użytkowej tworzącej zawiesinę (SC),
- dodanie środków ochrony roślin w formie koncentratów do emulgowania,
- dodanie środków ochrony roślin w formie użytkowej tworzącej roztwór,
- dodanie wody do pełnej wymaganej objętości,
- dodanie adiuwantów.
Do zabiegów nie powinno się używać wody zanieczyszczonej związkami organicznymi i nieorganicznymi, a także wody twardej i o niskiej temperaturze (pobranej bezpośrednio ze studni głębinowej).
Jednocześnie zgodnie z opinią Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach mocznik (bez inhibitorów ureazy) może być używany dolistnie późną jesienią w sadach jabłoniowych (choć można go stosować także w uprawie gruszy oraz w mniejszym zakresie w sadach drzew pestkowych) bez naruszania przepisów prawnych. Zabieg ten wykorzystywany jest celem polepszenia odżywiania drzew azotem we wczesnych fazach wzrostu w kolejnym roku. Najczęściej oprysk mocznikiem wykonuje się w dawce 10-20 kg/ha na liście znajdujące się na drzewie. Zabieg opryskowy mocznikiem powinien być wykonywany z użyciem opryskiwaczy sadowniczych, najlepiej z ukierunkowanym strumieniem powietrza aby całe korony drzew z liśćmi zostały opryskane. Zabieg wykonuje się około 4-6 tygodni przez rozpoczęciem naturalnego opadu liści.
