Uwagi Zarządu KRIR do projektu KE „Omnibus”

1 grudnia 2016 r. w związku z konsultacji projektu legislacyjnego Komisji Europejskiej „Omnibus” [COM(2016)605 final] Zarząd KRIR przekazał uwagi do przedmiotowego dokumentu. Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych z dużą uwagą przyjął kolejną propozycję uproszczeń i zwiększenia elastyczności WPR przedkładaną przez Komisję Europejską w ramach śródokresowego przeglądu Wieloletnich Ram Finansowych (WRF).

Przedłożony przez Komisję Europejską wniosek ustawodawczy zgodnie z jego założeniami ma na celu przyczynić się do realizacji dwóch z najważniejszych celów WRF: uproszczenia i zwiększenia elastyczności szeroko rozumianych procesów wdrażania polityk unijnych tak w wymiarze finansowym, jak i w sferze procedur administracyjnych.

Na szczególną uwagę w obszarze WPR zasługują propozycje dotyczące poszerzenia możliwości stosowania narzędzi stabilizacji dochodów w specyficznych sektorach produkcji rolniczej, jako lepiej zapewniających rolnikom wsparcie w okresach występowania zjawisk kryzysowych na rynkach rolnych.

Jako godną uwagi należy przyjąć propozycję rozszerzenia zakresu wsparcia z tzw. instrumentów finansowych, co ma zapewnić dopływ większego strumienia środków ukierunkowanych na realizację priorytetów PROW 2014-2020, jak również umożliwić finansowanie projektów i działań wykraczających poza obszar Zdefiniowany do Aneksu I do Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Zaproponowane zmiany zgodnie z założeniami mają prowadzić do usunięcia barier, zapewnienia synergii i wzajemnego uzupełniania się między europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi oraz pozostałymi funduszami UE, a także do poprawy wypełniania wymogów dotyczących wdrażania i kontroli. Uproszczone i bardziej elastyczne zasady finansowe powinny jednak przyczynić się do zwiększenia wydatków i będą stanowić jeden z kluczowych elementów inicjatywy Komisji zatytułowany „Budżet zorientowany na rezultaty” (BFOR).

Niestabilna sytuacja polityczna oraz i nasilające się konflikty o wojennym charakterze mające miejsce w wielu częściach świata, w szybkim tempie rosnące zadłużenie finansów publicznych w skali globalnej, wielce prawdopodobny Brexit oraz coraz silniej artykułowane tendencje protekcjonistyczne w krajach członkowskich UE, jak również dokonujący się w bezprecedensowym w historii ludzkości tempie (postęp geometryczny) wzrost poziomu innowacyjności produkcji rolniczej, w sferze techniki, technologii i organizacji (informatyzacja, robotyzacja, automatyzacja), determinują rosnącą skalę potrzeb inwestycyjnych unijnego rolnictwa.

Występujące na nieznaną dotychczas skalę nie tylko trudne sytuacje na europejskich (w tym polskich) rynkach rolnych, ale i nowe wyzwania dla Europy takie, jak np.: exodus migracyjny ludności do UE, czy też pogłębiający się proces liberalizacji handlu - finalizowane lub negocjowane umowy o wolnym handlu z potentatami dysponującymi dużym potencjałem wytwórczym w rolnictwie oraz nadwyżkami eksportowymi produktów rolno-spożywczych (CETA, TTIP, czy kraje MERCOSUR) oraz relacje gospodarcze z grupą państw BRICS wymagają zdaniem Zarządu KRIR zahamowania tendencji spadkowej udziału wydatków na WPR w budżecie Wspólnoty, jak również w relacji do łącznej wielkości PKB wytwarzanego we wszystkich państwach członkowskich.

W ciągu ostatnich 20 lat bowiem roczne wydatki na WPR w skali Wspólnoty wzrosły nominalnie o blisko 50% (z 42 do 60 mld euro), równocześnie liczba krajów członkowskich zwiększyła się prawie dwukrotnie (z 15 do 28), natomiast udział wydatków na WPR w PKB charakteryzował się stałym spadkiem w relacji do PKB wytwarzanego łącznie przez kraje członkowskie UE (z około 0,60% do 0,32%). Kontynuacja takiego trendu może się przyczynić do spadku konkurencyjności unijnego sektora rolno-spożywczego i utraty samowystarczalności żywnościowej UE.

Uwagi szczegółowe do Artykułu 267 projektu Omnibus

• Definicja młodego rolnika

Młody rolnik to osoba, która w momencie składania wniosku ma nie więcej niż 40 lat, posiada odpowiednie umiejętności i kwalifikacje zawodowe i po raz pierwszy rozpoczyna działalność w gospodarstwie rolnym jako kierujący tym gospodarstwem rolnym; rozpoczynanie działalności może odbywać się samodzielnie lub wspólnie z innymi rolnikami.

Uwaga: państwa członkowskie powinny mieć możliwość doprecyzowania kryteriów opisujących umiejętności i kwalifikacje zawodowe młodego rolnika.

• Data utworzenia gospodarstwa młodego rolnika

Za datę utworzenia gospodarstwa uznaje się datę rozpoczęcia procesu zaczynania działalności poprzez działanie, które ma zostać zrealizowane przez wnioskodawcę.

Uwaga: należałoby określić sposób udokumentowania działania i stworzyć pewien okres przejściowy.

• Premia dla młodego rolnika

Wniosek o udzielenie wsparcia można złożyć nie później niż 24 miesiące od tej daty utworzenia gospodarstwa. Udzielenie wsparcia jest uzależnione od przedłożenia planu biznesowego. Realizacja planu biznesowego musi rozpocząć się najpóźniej w terminie dziewięciu miesięcy od daty decyzji o przyznaniu pomocy. Plan biznesowy obejmuje maksymalnie pięć lat. Młody rolnik musi spełnić wymogi sprecyzowane w definicji rolnika aktywnego zawodowo w terminie 18 miesięcy od daty decyzji o przyznaniu pomocy

Wsparcie może być także realizowane w formie instrumentów finansowych.

Uwaga: Ze względu na charakter instrumentu, tj. zachęcanie do podejmowania pracy w rolnictwie, wsparcie z zasady powinno w 100% mieć formę bezzwrotnej premii; zaś w przypadku montażu finansowego, tj. łączenia grantu z instrumentami finansowymi (kredyt), po osiągnieciu zakładanych celów kredyt powinien być w 50% umarzany.

• Inwestycje - wsparcie zapewniane przez instrumenty finansowe

Inwestycje dotyczące przetwarzania, wprowadzania do obrotu i / lub rozwoju produktów rolnych objętych załącznikiem I do TFUE lub bawełny, z wyłączeniem produktów rybołówstwa. Efektem procesu produkcyjnego może być produkt nieobjęty tym załącznikiem. Jeżeli wsparcie udzielane jest w formie instrumentów finansowych, surowcem może być również produkt nieobjęty załącznikiem I do TFUE, pod warunkiem że inwestycja przyczynia się do osiągnięcia co najmniej jednego celu Unii dotyczącego rozwoju obszarów wiejskich.

Uwaga: propozycja wydaje się dobra dla rolników pozwalająca na zwiększenie różnorodności źródeł pozyskiwanych dochodów, chociaż obecnie jest duże zapotrzebowanie na środki finansowe działań PROW, które w mniejszej liczbie, ale jednak mają charakter bezzwrotny.

• Podstawowe usługi i odnowa wsi

W przypadku, gdy są wykorzystywane instrumenty finansowe wsparcie może być zapewnione nie tylko do budowy infrastruktury na małą skalę.

Uwaga: wydaje się to korzystne rozwiązanie, bowiem rozszerza możliwości uzyskiwania wsparcia na inwestycje infrastrukturalne na wsi o większej niż mała skala, przy czym kryterium skali powinno zostać zdefiniowane w prawodawstwie krajowym. Jednak będzie to zależne od wysokości środków na ten cel. Przy małych środkach duże inwestycje pochłoną pulę i będzie ich można przeprowadzić mniej.

• Narzędzia stabilizacji dochodów

Pomoc udziela się wyłącznie w należycie uzasadnionych przypadkach oraz gdy spadek dochodu przekracza 20% średniego rocznego dochodu indywidualnego rolnika z poprzednich trzech lat lub trzyletniej średniej w oparciu o poprzedni okres pięciu lat z wyłączeniem wartości najwyższej i najniższej. Dochód odnosi się do sumy przychodów jakie rolnik otrzymuje z rynku, łącznie z jakąkolwiek formą pomocy publicznej oraz odliczeniem kosztów produkcji. Płatności realizowane przez fundusz wspólnego inwestowania na rzecz rolników rekompensują mniej niż 70% utraconych dochodów w roku uzyskania przez producenta uprawnień do otrzymania tej pomocy.

Uwaga: Zmiana dla rolników w postaci obniżenia poziomu spadku dochodów z 30% do 20% upoważniająca do ubiegania się o rekompensatę jest od lat wnioskowana przez izby rolnicze, jednak górne ograniczenie rekompensaty do 70% utraconych dochodów może hamować pokrycie strat i uzyskanie płynności przez gospodarstwa rolne.

Uwagi szczegółowe do Artykułu 269 projektu Omnibus

• Definicja aktywnego rolnika

Proponowana zmiana stanowi, że od 2018 r. państwa członkowskie mogą zdecydować, że tylko jedno lub dwa z trzech kryteriów może być wskazywane przez osoby lub grupy osób, aby wykazać że są aktywnymi rolnikami. Są to następujące kryteria:

1. roczna kwota płatności bezpośrednich wynosi co najmniej 5% całkowitych wpływów uzyskanych z działalności pozarolniczej w ostatnim roku obrotowym, dla którego takie dane są dostępne;
2. działalność rolnicza nie jest nieznacznych rozmiarów;
3. najważniejsze obiekty przedsiębiorstwa lub spółki są wykorzystywane do prowadzenia działalności rolniczej.

Uwaga: kryterium a. powinno być obowiązkowe, ze względu na niedookreśloność dwóch pozostałych, natomiast b. i c. powinny być bardziej doprecyzowane.

1. limit powinien być wyższy i wynosić co najmniej 10% (aby wyeliminować podmioty fizyczne utrzymujące się z innych źródeł dochodu niż rolnictwo),
2. kryterium nie jest nieznacznych rozmiarów jest nieostre i wymaga doprecyzowania, np. poprzez określenie konkretnej wielkości sprzedaży (np. 50% średniej sprzedaży na 1 ha u. r. w kraju, przy czym kraje członkowskie powinny mieć duży stopień swobody w określaniu tego kryterium, uwzględniając krajową specyfikę,
3. kryterium nieostre i wymaga doprecyzowania.

• Dobrowolne płatności związane z produkcją

Proponowana zmiana umożliwia krajom członkowskim wypłacanie wsparcia na podstawie poprzedniego, referencyjnego okresu odniesienia. W okresie dłuższym niż 12 miesięcy, tj. do 2020 r., umożliwi rolnikom otrzymywanie wsparcia w takiej samej wysokości jak otrzymywali w referencyjnym okresie bez konieczności utrzymywania poziomu produkcji w warunkach nierównowagi strukturalnej w danym sektorze produkcji roślinnej lub zwierzęcej

Uwaga: Propozycja ta wydaje się być korzystna dla rolników, szczególnie przy rozchwianiu i kryzysie na poszczególnych rynkach rolnych.