Autorem artykułu jest Leszek Gacek
Propozycja testu behawioralnego dla lisów polarnych. Propozycja nowego testu behawioralnego dla lisów polarnych.
Test empatyczny.
Leszek Gacek Instytut Zootechniki, Zootechniczny Zakład Doświadczalny Chorzelów.
Wstęp.
Selekcja stada podstawowego w kierunku uzyskania zwierząt o zamierzonej produkcyjności oparta jest na wielu, niezależnych od siebie elementach. Jednym z takich elementów jest selekcja oparta na stosowaniu testów behawioralnych do oceny przydatności zwierząt do dalszej hodowli. Testy pozwalają wybrać zwierzęta o odpowiedniej psychice, predysponujące je do przekazania pozytywnych form zachowania swojemu potomstwu. Do dalszej hodowli powinny być pozostawiane zwierzęta ufne, nie reagujące strachem na obecność człowieka ani nie wykazujące zachowań agresywnych.
Nie jest to tylko wygoda dla hodowcy, posiadanie łagodnych zwierząt, lecz są to wymogi stawiane hodowlom przez odpowiednie agencje Unii Europejskiej a dotyczące warunków hodowli. Pod naciskiem ruchów ekologicznych, już nie długo będą mogły być prowadzone tylko hodowle spełniające warunki wskazane przez Unię. Nakłada to na hodowców obowiązek prowadzenia selekcji zwierząt w kierunku uzyskania stada odpowiadającego stawianym wymogom.
Powyższe problemy związane są nierozerwalnie ze stosowaniem odpowiednich testów behawioralnych pozwalających na określenie czy dane zwierze odpowiada wymaganym kryteriom. Istnieje na świecie wiele testów prowadzących w sposób mniej lub bardziej doskonały do uzyskania zamierzonego celu.
Testem, godnym polecenia, jest test ręki. W praktyce hodowlanej, co jakiś czas, wymagane jest wkładanie ręki do klatki w celach pielęgnacyjnych lub porządkowych. Po włożeni ręki do klatki oceniamy zachowanie lisa w stosunku do ręki.
Preferowane zachowanie, występujące u zwierząt ufnych i ciekawych to spokojne podchodzenie i obwąchiwanie. Zachowania agresywne, warczenie, rzucanie się z zębami i próby gryzienia świadczą o zwierzęciu agresywnym i takie powinno być eliminowane z dalszej hodowli. Eliminacji powinny podlegać również zwierzęta, które w obecności ręki włożonej do klatki próbują uciekać, wykazując objawy panicznego strachu.
Na podobnych zasadach jest oparty test łapania, określający zachowanie lisa podczas wyjmowania go z klatki. Zwierzę po unieruchomieniu w klatce widełkami jest wyjmowane za ogon i przytrzymywane na podłodze. Na podstawie zachowania lisa w tej sytuacji określany jest jego temperament i formy zachowania. Zwierzęta które po wyjęciu z klatki próbują gryźć, warczą i kierują swoją uwagę na osobę przytrzymującą uznawane są za zwierzęta agresywne. Lis spokojnie siedzący na podłodze i nie próbujący się uwolnić jest uznawany za osobnika ufnego w stosunku do pracownika obsługi. Zwierzę o takim temperamencie powinno być preferowane w trakcie prac selekcyjnych. Niepożądanym zachowaniem, podobnie jak zachowanie agresywne, jest zachowanie zwierząt nacechowane strachem. Objawia się to chęcią ucieczki po wyjęciu z klatki i odwracaniem głowy od przytrzymującej je osoby. Lis drapie podłogę próbując uciec jak najdalej od zagrożenia.
Przedstawione testy behawioralne pozwalają z dużą dozą prawdopodobieństwa określić temperament lisów, niezbędny do prowadzenia selekcji w kierunku zwierząt ufnych. Omawiany test ręki oraz łapanie nie są jednak pozbawione wad. W obu testach konieczne jest otwieranie drzwiczek klatki i naruszanie przestrzeni życiowej lisa, naruszanie jego terytorium które uznaje za swoje. Stwarzanie warunków ekstremalnych i nie występujących na co dzień może diametralnie zmienić zachowanie zwierzęcia. Badania zachowania w warunkach stresu, jaki niewątpliwie powoduje wtargnięcie na zajmowane terytorium jakim jest klatka, może dawać rezultaty nie w pełni odzwierciedlające prawdziwy temperament.
Prowadzone badania behawioru lisów polarnych w ZZD Chorzelów wymagają dokładnego określenia temperamentu. Stosowane testy, ręki i łapania, obarczone wymienionymi wadami, nie dawały zadawalających rezultatów. W poszukiwaniu optymalnego rozwiązania postanowiono opracować test pozbawiony wyżej omówionych wad. Zaproponowany test nie powoduje u zwierząt powstawania stanu zagrożenia, nie narusza jego terytorium w sposób istotnie mu zagrażający, nie jest związany z uczuciem głodu ani nie stwarza ekstremalnie nowej dla lisa sytuacji. Nowy test postanowiono nazwać testem empatycznym ze względu na istotną i zasadniczą rolę, jaką ma umiejętność wczucia się obserwatora, przeprowadzającego test, w psychikę zwierzęcia, w jego zachowanie i odczucia.
Celem niniejszej pracy było porównanie wyników stosowania testów łapania i ręki z wynikami stosowania testu empatycznego.
Materiał i metoda.
Badania przeprowadzono na 181 młodych lisach polarnych niebieskich utrzymywanych po dwie sztuki w klatkach o wymiarach: długość – 90 cm, szerokość – 120 cm i wysokość – 100 cm. W okresie od sierpnia do listopada przeprowadzano testy łapania, ręki oraz test empatyczny dla wszystkich zwierząt notując następujące formy zachowania i stosując oznaczenia:
• Zwierzęta agresywne – A
• Zwierzęta ciekawe, ufne, normalne – N
• Zwierzęta strachliwe, bojaźliwe – B
W sumie dokonano po 1 086 rejestracji zachowań dla każdego z omawianych testów. Temperament lisów był oceniany 6 razy testem ręki, 6 razy testem łapania i 6 razy testem empatycznym.
Testy ręki i łapania były przeprowadzane zgodnie z wcześniej omawianą procedurą i były traktowane jako testy standardowe, powszechnie dopuszczone do badań behawioralnych. W teście empatycznym, proponowanym jako nowy test behawioralny, stosowano takie same oznaczenia zachowania jak w testach standardowych (A,N,B).
Założeniem doświadczenia było sprawdzenie czy wyniki uzyskiwane przy pomocy stosowania testu łapania i ręki są zbieżne z wynikami uzyskiwanymi w teście empatycznym. Uzyskanie wyników nie różniących się od siebie byłoby wyznacznikiem stwierdzającym przydatność nowo opracowanego testu.
Istotą proponowanego testu empatycznego było obserwowanie zachowania lisów po wsunięciu, poprzez oczka siatki bez otwierania drzwiczek, elastycznego pręta z zawiązaną na końcu kokardką. W trakcie wsuwania kokardki, odległość obserwatora od klatki wynosiła około 50 cm i była taka sama jak odległość pracowników codziennie karmiących i dozorujących zwierzęta. Kokardkę wsuwano ruchem spokojnym i powolnym, w środkowej części klatki na wysokości niższej od głowy zwierzęcia. Zwracano uwagę aby kokardka nigdy nie górowała nad lisem. Po wsunięciu kokardki obracano prętem, utrzymując kokardkę w odległości około 30 cm od zwierzęcia. Obserwator, nie wykonując zbędnych ruchów absorbujących uwagę lisa, wnikliwie obserwował jego zachowanie, starając się wczuć w jego odczucia na widok nowego elementu jaki wtargnął w strefę bytowania jaką jest klatka. Obserwowano formy zachowania występujące u zwierząt w ciągu pierwszych 15 – 20 sekundach po włożeniu pręta z kokardką.
Zwierzęta uznawano za agresywne (A) jeżeli stwierdzono następujące formy zachowania:
1. warczy i rzuca się z zębami na kokardkę,
2. kładzie uszu po sobie,
3. ma szeroko otwarte oczy i cały czas obserwuje kokardkę,
4. podnosi ogon do góry,
5. szeroko rozstawia przednie łapy wysuwając je do przodu,
6. opuszcza ciało w przygotowaniu do skoku – ataku,
7. unosi górną wargę szczerząc kły.
Zachowania te występowały pojedynczo lub w różnych łączonych kombinacjach i w różnym nasileniu.
Lisy klasyfikowano jako ufne i ciekawe o normalnych zachowaniach (N) jeżeli stwierdzano formy zachowania:
1. brak zainteresowania kokardką,
2. nie zmienianie pozycji ciała a jedynie obserwacja kokardki,
3. podchodzenie i obwąchiwanie kokardki z zainteresowaniem bez objawów agresji,
4. nieznaczne podskakiwanie i zachęcanie do zabawy.
Wymienione zachowania nacechowane były w głównej mierze ciekawością lub obojętnością.
Lisy określano jako strachliwe, bojaźliwe gdy stwierdzano formy zachowania:
1. próba ucieczki po wprowadzeniu pręta z kokardką do klatki,
2. szukanie dróg ucieczki w rogach klatki bądź wspinanie się na ścianki,
3. odwracanie głowy od kokardki i zamykanie oczy,
4. nerwowe bieganie po klatce,
5. unikanie „problemu” poprzez odwracanie się tyłem,
6. podwijanie ogona pod siebie i kulenie uszów oraz przymykanie oczy.
Zwierzęta strachliwe, jeżeli bodziec przekroczy pewną wartość progową, w samoobronie mogą wykazywać zachowania agresywne. Nie jest to nigdy straszenie lecz od razu zdecydowany, desperacki atak. Następuje on jednak dopiero po jakimś czasie od włożenia kokardki do klatki i poprzedzony jest zachowaniami typowymi dla objawów strachu. Z kolei zwierzęta agresywne po pierwszej demonstracji siły i próbach odstraszenia mogą zacząć wykazywać zachowania typowe dla zwierząt bojaźliwych. Dlatego ważną rzeczą jest przeprowadzenie klasyfikacji zachowań w pierwszych 15 – 20 sekundach.
Wyniki i ich omówienie.
Na każdym z 181 lisów przeprowadzono po 6 testów tego samego rodzaju tj. każde zwierze było w sumie testowane 18 razy przy pomocy odmiennych metod. Prowadząc badania zachowania przy pomocy testu łapania identyczne zachowanie we wszystkich powtórzeniach stwierdzono u 62 zwierząt co stanowi 34,5%. W teście ręki zwierząt takich było 50 czyli 27,6%, natomiast w teście empatycznym identyczne zachowania we wszystkich powtórzeniach zanotowano u 78 lisów co daje 43,1%. Z powyższego wynika, że test empatyczny stanowi metodę badawczą dającą rezultaty bardziej dokładne niż pozostałe badane testy.
W celu sprawdzenia czy wyniki otrzymywane w poszczególnych testach różnią się od siebie statystycznie przeprowadzono obliczenia metodą analizy korelacji. Założono, że otrzymanie wyników pozostających ze sobą w dużej korelacji będzie świadczyło o możliwości zamiennego stosowania badanych testów. Aby uzyskać jak najbardziej reprezentatywne dane obliczeniami objęto badane formy zachowania, rejestrowane w poszczególnych testach.
Trzymane rezultaty zawiera tabela:
1. Ilości stwierdzonych zachowań w poszczególnych testach
Test empatyczny Test łapania Test ręki
Szt. % Szt. % Szt. %
Ilość stwierdzonych zachowań agresywnych A 228 20,99 188 17,31 206 18,97
Ilość stwierdzonych zachowań neutralnych N 786 72,38 826 76,06 748 68,88
Ilość stwierdzonych zachowań bojaźliwych B 72 6,63 72 6,63 132 12,15
Razem 1 086 100 1 086 100 1 086 100
Dla poszczególnych zachowań obliczono współczynnik korelacji przyjmując oznaczenia :
AE, NE, BE – zachowania w teście empatycznym,
AŁ, NŁ, BŁ – zachowania w teście łapania,
AR, NR, BR, - zachowania w teście ręki.
Zachowani agresywne:
AE AŁ AR
AE 1.00000 0.83782** 0,73390**
AŁ 0,83782** 1,00000 0,74076**
AR 0,73390** 0,74076** 1,00000
Zachowania normalne:
NE NŁ NR
NE 1,00000 0,816881** 0,68115**
NŁ 0,81681** 1,00000 0,65800**
NR 0,68115** 0,65800** 1,00000
Zachowania bojaźliwe:
BE BŁ BR
BE 1,00000 0,81537** 0,65358**
BŁ 0,81537** 1,00000 0,57276**
BR 0,65358** 0,57276** 1,00000
** - oznacza wysoką istotność współczynnika korelacji.
Jak widać z powyższego nie ma istotnych różnic w stosowaniu omawianych testów, otrzymane rezultaty są wysoko ze sobą skorelowane.
Podsumowanie.
Biorąc pod uwagę wady i zalety dotychczas stosowanych testów behawioralnych, takich jak badany test ręki i test łapania, można stwierdzić że dadzą się one zastąpić proponowanym testem empatycznym. Otrzymane rezultaty badań dla wszystkich badanych testów były statystycznie takie same, a zatem można je stosować zamiennie. Proponuje się wprowadzenie do praktyki hodowlanej testu empatycznego, jako testu pozbawionego wad innych testów. Proponowany test empatyczny, jakkolwiek wymaga pewnej wprawy, pozwala otrzymywać rezultaty o dużej powtarzalności.
---
Leszek Antoni Gacek, Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki Chorzelów Sp. z o.o. www.sima.of.pl
Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl
