W bieżącym roku polscy rolnicy już po raz trzeci otrzymają płatności za zazielenianie, które realizowane jest przez dywersyfikację upraw, utrzymanie trwałych użytków zielonych (TUZ) i obszarów proekologicznych (EFA). Te płatności wynikają z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska (zazielenienie), są obowiązkowym komponentem nowego systemu płatności bezpośrednich.
Według obowiązujących przepisów, każde gospodarstwo rolne o powierzchni co najmniej 15 ha gruntów ornych, musiało przeznaczyć minimum 5% (2015 i 2016) powierzchni tych gruntów na obszary proekologiczne (EFA). Być może już w tym roku powierzchnia ta zwiększy się do 7%. Możliwość ta została uwarunkowana przedstawieniem do końca marca bieżącego roku przez Komisję Europejską sprawozdania oceniającego zasadność zwiększenia powierzchni gruntów ornych w gospodarstwie przeznaczonej na obszary EFA. W przyszłym roku rolników czekają kolejne zmiany w postaci zakazu stosowania środków ochrony roślin na obszarach produkcyjnych uznawanych za obszary proekologiczne EFA oraz ustanowienia obowiązkowego wymogu utrzymywania międzyplonów przez okres co najmniej 10 tygodni.
Obszarami proekologicznymi mogą być: grunty ugorowane, strefy buforowe, pasy gruntów kwalifikujących się do płatności wzdłuż obrzeży lasu, zagajniki o krótkiej rotacji, obszary zalesione po 2008 r. w ramach PROW, uprawy wiążące azot oraz międzyplony lub okrywa zielona – wsiewki trawy w uprawę główną albo siew mieszanek.
Najprostszym rozwiązaniem umożliwiającym spełnienie warunku EFA jest uprawa międzyplonów lub roślin wiążących azot. Ich stosowanie to przede wszystkim wzbogacenie gleby w substancje organiczne i mikroorganizmy, czyli dbanie o glebę – podstawowy warsztat pracy każdego rolnika.
Za międzyplony uznawane są mieszanki, które składają się z minimum dwóch gatunków roślin z grupy pastewnych, zbożowych, miododajnych, oleistych lub bobowatych. Jednak należy pamiętać, iż z obszarów proekologicznych wyłącza się międzyplony, które zostały zgłoszone do programów rolnośrodowiskowych i mieszanki złożone wyłącznie z roślin zbożowych.
Głównym celem stosowania międzyplonów jest dbałość o zachowanie odpowiedniej struktury gleby i jej żyzności. Żyzność determinowana jest przez zawartość materii organicznej, która pozytywnie wpływa na aktywność biologiczną gleby, a powstająca dzięki obecności mikroorganizmów próchnica korzystnie wpływa na tworzenie się struktury gruzełkowatej gleby, która z kolei warunkuje prawidłowy rozwój systemu korzeniowego. Ponadto międzyplony obniżają presję szkodników, tłumią chwasty, pośrednio wpływają na poprawę zdolności plonowania.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami międzyplony i pokrywa zielona muszą być wysiane w następujących terminach: międzyplony ścierniskowe – od 1 lipca do 20 sierpnia i utrzymane na polu do 1 października oraz międzyplony ozime – od1 lipca do 1 października i utrzymywane na polu: do 15 lutego kolejnego roku. Jak już wspomniani, od 2018 roku będzie prawdopodobnie obowiązywał wymóg utrzymywania międzyplonów przez okres co najmniej 10 tygodni.
W związku z możliwością uprawy międzyplonów w programie rolnośrodowiskowo-klimatycznym, w ramach działań PROW 2014-2020, zainteresowanie rolników ich uprawą jest duże. Ich stosowanie to nie tylko realizacja programu zazieleniania, ale przede wszystkim wzbogacenie gleby w substancje organiczne i mikroorganizmy, czyli dbanie o podstawowy warsztat pracy każdego rolnika.
Decydując się na uprawę międzyplonów warto wybrać odpowiednio skomponowaną mieszankę o dużej różnorodności gatunkowej. Takie rozwiązanie pozwala na lepsze dostosowanie do różnych warunków, gwarantuje pełniejsze wykorzystanie składników pokarmowych, efektywne wykorzystanie czynników wzrostu oraz wyższą biomasę. Odpowiednio dobrany międzyplon okrywa glebę i osłania ją od wiatru, ograniczając dzięki temu erozję w okresie od zbioru do siewu rośliny następczej. Międzyplony kompensują biotyczne i abiotyczne czynniki stresowe i efektywnie tłumią chwasty. Ponadto uruchamiają i gromadzą składniki nie tylko dla samych siebie, ale także upraw następczych.
Warto skorzystać z kompleksowych programów służących do poprawy struktury gleby, które są dostosowane do wszystkich typów płodozmianu. Takim przykładem jest program międzyplonów TerraLife oferujący ponad 10 mieszanek, który powstał w Niemczech w odpowiedzi na zapotrzebowanie rolników jeszcze na kilka lat przed wprowadzeniem dopłat za utrzymanie obszarów proekologicznych. Jego istotą była i jest troska o poprawę struktury gleb uprawianych w najróżniejszych płodozmianach. Wśród mieszanek znajdują się dedykowane jako przedplon dla buraków, ziemniaków, zbóż czy kukurydzy lub rzepaku. Ich skład nie ogranicza się do 2-3 komponentów, lecz jest rozszerzony do minimum 6 gatunków, niekiedy zawierając ich kilkanaście. Zainteresowanie uprawą międzyplonów jest tym bardziej istotne, gdyż z całą pewnością polityka Unii Europejskiej w zakresie obszarów proekologicznych będzie się rozwijać, a tym samym powierzchnia gruntów w ramach EFA będzie się powiększać. Stosowanie międzyplonów jest bowiem korzystne zarówno dla środowiska naturalnego, jak i jakości gleby, na której są uprawiane.
Anna Rogowska
