Rolnictwo i obszary wiejskie w Wielkopolsce

08-12-2021

7 grudnia br. odbyło się seminarium „Rolnictwo i obszary wiejskie w Wielkopolsce”, które poświęcone było wybranym aspektom przemian w świetle danych statystyki publicznej i wyników badań naukowych. Organizatorami seminarium byli: Urząd Statystyczny w Poznaniu oraz Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.  Spotkanie prowadził był dr inż. Krzysztof Pawłowski z katedry Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Oficjalnego powitania uczestników jak i  otwarcia seminarium dokonał prof. dr hab. Krzysztof Szoszkiewicz – rektor Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Pierwszym prelegentem podczas seminarium był dr Dominik Rozkrut – Prezes GUS, który przedstawił tendencje rozwoju polskiego rolnictwa w świetle wyników Powszechnego Spisu Rolnego. Prezes Głównego Urzędu Statystycznego wskazał, że utrzymuje się zróżnicowanie struktury gospodarstw rolnych od rozdrobnionej w województwach południowo-wschodnich do gospodarstw największych  obszarowo w województwach północnych. Wyniki PSR dowiodły, iż nastąpił wzrost udziału, w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych, jednostek największych obszarowo (o powierzchni 15 ha i więcej użytków rolnych), oraz najmniejszych (do 1 ha użytków rolnych), które w większości prowadzą intensywną produkcję roślinną oraz zwierzęcą, np.  fermy świń i drobiu, szklarnie). Z wyników Powszechnego Spisu Rolnego wynika, że: nastąpiło zmniejszenie liczebności gospodarstw rolnych (spadek z 1 509 tys. w 2010r. do 1 317 tys. w 2020r.) przy jednoczesnym wzroście średniej powierzchni gospodarstwa rolnego, spadek liczby małych gospodarstw – w szczególności jest to widoczne w produkcji zwierzęcej, wzrost powierzchni upraw warzyw gruntowych o ok. 4% przy jednoczesnym głębokim spadku liczby gospodarstw z uprawą warzyw (o blisko 90%). W kwestii specjalizacji produkcji to z wyników dowiadujemy się, że nastąpiło zwiększenie odsetka gospodarstw prowadzących wyłącznie produkcję roślinną, kosztem gospodarstw z produkcją mieszaną, przy utrzymaniu się udziału gospodarstw prowadzących wyłącznie produkcję zwierzęcą. Zmiany w strukturze stada bydła w badanym okresie wykazują rozwój chowu bydła opasowego i specjalizację w produkcji bydła mlecznego. Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego wykazały, że produkcja zwierzęca koncentruje się w 4 województwach: mazowieckim, podlaskim, wielkopolskim oraz łódzkim. Widoczna jest również regionalizacja jeżeli chodzi o produkcję roślinną: rzepak i rzepik uprawiany jest  na coraz większą skalę w zachodniej oraz północno-zachodniej części kraju, uprawa buraków cukrowych skoncentrowana jest głownie w rejonach, gdzie znajdują się duże zakłady przemysłu cukrowniczego – województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie oraz lubelskie. Na koniec swojego wystąpienia Prezes GUS przedstawił wyzwania stojące przed polskim rolnictwem, wśród których wskazał: dostosowanie produkcji rolniczej do postępujących zmian klimatycznych, ograniczenia w handlu międzynarodowym m.in. regulacje fitosanitarne i weterynaryjne, embarga. Zdaniem prelegenta szansą dla polskiego rolnictwa będzie rosnące wykorzystanie nowoczesnych technologii.

Kolejnym prelegentem podczas seminarium był dr Jacek Kowalewski  – Dyrektor US Poznań, który w swoim wystąpieniu odniósł się do wybranych aspektów produkcji rolniczej w Wielkopolsce. Na początku prelegent wskazał podstawowe informacje o rolnictwie wielkopolskim. Towarowa produkcja rolnicza kształtuje się na poziomie blisko 18 mld zł (1/5 przychodów całego kraju), liczba osób pracujących w rolnictwie wynosi 206 465, nasze województwo charakteryzuje się największą powierzchnią zasiewów zbóż (13,8%), buraków cukrowych (22,4%), największym pogłowiem świń (3,1mln), a także produkcją jaj kurzych na poziomie 38,8% w skali kraju.  Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego wykazały, że w przeciągu analizowanych 10 lat (2010-2020) w Wielkopolsce zmniejszyła się liczba gospodarstw rolnych z 126 tys. w 2010 do 116 tys. w 2020 roku, przy jednoczesnym zwiększeniu się średniej powierzchni użytków rolnych w gospodarstwie rolnym z 14,1 ha do 15,1 ha. Na koniec swojego wystąpienia Dyrektor US w Poznaniu zaprezentował kilka wyników PSR stricte dotyczącego wielkopolski, z których dowiadujemy się, że:

• Wielkopolska zajmuje pierwszą lokatę pod względem produkcji jaj kurzych (4,55 mld szt., generując przychody na poziomie 3,4 mld zł),
• pogłowie drobiu kształtuje się na poziomie 47,2 mln szt. – najwięcej w powiatach: rawicki (23,7%), poznański (10,6%), kaliski (9,2%),
• pogłowie bydła to 1 095 tys. szt. – najwięcej w powiatach: gostyński (7,6%), krotoszyński (7,5%), rawicki (5,3%),
• powierzchnia upraw zbóż w 2020 r. była na poziomie 1 045 tys. ha,
• powierzchnia upraw warzyw gruntowych w 2020r. kształtowała się na poziomie 16,9 tys. ha,
• powierzchnia uprawy kukurydzy: 280 tys. ha - powiat poznański (6,8%), powiat gnieźnieński (5,9%), koniński (4,7%),
• powierzchnia uprawy pszenicy: 200 tys. ha – powiat poznański (7%), powiat gostyński (6,4%), powiat gnieźnieński (6,2%),
• powierzchnia uprawy pszenżyta: 190 tys. ha – powiat poznański (6,4%), powiat pilski (5,1%), powiat wągrowiecki (4,9%),
• powierzchnia uprawy rzepaku: 79 tys. ha – powiat złotowski (8,6%), powiat wągrowiecki (8,5%), powiat poznański (8,5%),
• powierzchnia uprawy buraków cukrowych: 54,6 tys. ha – powiat gostyński (11,1%), powiat poznański (10,9%), powiat gnieźnieński (10,2%).

Przemiany w rolnictwie wielkopolskim na tle rolnictwa krajowego w świetle wyników Powszechnego Spisu Rolnego przedstawił prof. dr hab. Walenty Poczta przy wsparciu dr Krzysztofa Pawłowskiego z Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Profesor przedstawił miejsce rolnictwa polskiego w Unii Europejskiej w zakresie potencjału produkcyjnego: 1. miejsce w UE pod względem czynnika produkcji jakim jest praca, 5. miejsce w UE pod względem ziemi, 7. miejsce w UE pod względem kapitału oraz 2 miejsce w UE pod względem liczby gospodarstw rolnych. W prezentacji Profesor odniósł się także do Zielonego Ładu i przedstawił jego założenia. Zdaniem prof. dr hab. Walentego Poczty produkcja mniej emisyjna (w dalszej perspektywie zero emisyjna) jest pozytywnym wyzwaniem, jednak wymaga precyzyjnych analiz skutków wdrożenia, jak również przygotowania odpowiedniego instrumentu politycznego i instytucjonalnego, np.: ukierunkowania WPR, w tym ukierunkowanego wsparcia finansowego (głównie dla rolnictwa precyzyjnego) oraz doradczego jak i organizacyjnego, „mapy drogowej” dla wszystkich gospodarstw, które nie podołają wymogom Europejskiego Zielonego Ładu, uporządkowania ważnych aspektów krajowej polityki rolnej (gospodarka ziemią, system dzierżaw czy system ubezpieczeń). 

Następnie prof. UAM dr hab. Anna Kołodziejczak omówiła sytuację związaną z rolnictwem na  zintegrowanych  obszarach wiejskich województwa wielkopolskiego. Badania przeprowadzone przez prof. Annę Kołodziejczak miały na celu wskazanie nowego podejścia do badań rolnictwa na zintegrowanych obszarach wiejskich, które pozwala zachować w obliczu presji urbanistycznej najbardziej cennych produkcyjnie i wartościowych krajobrazowo terenów rolniczych na obszarze powiatu poznańskiego i miasta Poznań.

 Badania wykazały, że:

• względy środowiskowe i gospodarcze przemawiają za tym, aby racjonalnie gospodarować obszarami rolniczymi na terenach metropolitarnych,
• konieczne jest włączenie wielofunkcyjnego rolnictwa i rolnictwa miejskiego do priorytetów planowania przestrzennego dla całego obszaru metropolitarnego,
• istnieje potrzeba utworzenia monitoringu zasobów gruntów, jakimi dysponuje rolnictwo z uwagi na zmiany sposób użytkowania ziemi, a także ochronę przed nieuzasadnionym wyłączeniem gruntów rolnych z produkcji rolniczej,
• Należy podjąć inicjatywy na rzecz zracjonalizowania gospodarki rolnej, co ma na celu poprawę jakości gleb i wód oraz zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego mieszkańców Poznania i aglomeracji.

Kolejnym prelegentem była dr Natalia Bartkowiak-Bakun, Wydział Ekonomiczny UPP, która przedstawiła uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego w warunkach pandemii COVID-19  w świetle danych BDL i opinii przedstawicieli samorządów gminnych.  Przeprowadzone badania dotyczą rozpoznania zmian uwarunkowań rozwoju obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego wywołanych pandemią COVID-19. Wyniki badań dowiodły, że:

• w opinii badanych obserwowany wzrost atrakcyjności zamieszkania na obszarach wiejskich, również na obszarach dotychczas mniej atrakcyjnych stanowi szansę na wzmocnienie potencjału ludnościowego,
• pogorszenie dostępu do podstawowej opieki medycznej w opinii badanych, wraz z trudnością przywracania świadczonych usług, powinno znaleźć się w obszarze dyskusji publicznej wraz z próbą podjęcia działań służących pozytywnemu wzmocnieniu w zakresie tej dostępności
• w opinii badanych, na skutek pandemii, obserwujemy osłabienie wspólnot lokalnych, któremu towarzyszy rozpad więzi społecznych z jednoczesnym entuzjazmem powrotu do nowej normalności, co może wymagać wsparcia finansowego i przemyślanych działań służących włączeniu i odbudowie życia wspólnotowego.

Aleksander Poznański