Resort Sprawiedliwości w sprawie stosowania przez sądy przepisów w procesach o zapłatę odszkodowania

W dniu 15 stycznia 2018 r. do Biura KRIR wpłynęła odpowiedź resortu sprawiedliwości na pismo KRIR, będące realizacją wniosku Wielkopolskiej Izby Rolniczej, w sprawie stosowania przez sądy przepisu art. 6 Kodeksu cywilnego w procesach o zapłatę odszkodowania za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne w uprawach i płodach rolnych.

Stosownie do treści art. 9a § 2 oraz art. 37f § 1 i art. 37g § 1 i 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t j. Dz. U z 2016 r., poz. 2062 z późn. zm.) Minister Sprawiedliwości sprawuje zewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądów. Nadzór ten obejmuje analizę i ocenę prawidłowości oraz skuteczności wykonywania przez prezesów sądów wewnętrznego nadzoru administracyjnego. W ramach nadzoru zewnętrznego Minister Sprawiedliwości analizuje informacje roczne o działalności sądów, ustala ogólne kierunki wewnętrznego nadzoru administracyjnego wykonywanego przez prezesów sądów apelacyjnych, kontroluje wykonywanie obowiązków nadzorczych przez prezesów sądów apelacyjnych oraz wydaje stosowne zarządzenia. W przypadku stwierdzenia istotnych uchybień w działalności administracyjnej sądu lub niewykonania przez prezesa sądu apelacyjnego wskazanych zarządzeń może zarządzić przeprowadzenie lustracji sądu lub wydziału sądu albo przeprowadzenie lustracji działalności nadzorczej prezesa sądu.

Minister Sprawiedliwości nie jest uprawniony do dokonywania wiążącej interpretacji obowiązującego prawa, w tym przepisów materialnych czy procesowych związanych z prawidłowym tokiem postępowania sądowego, zakresem prowadzonego przez sąd postępowania dowodowego i związanych z tym obowiązków stron.

Niezależnie od powyższych uwag, odnosząc się do zagadnień przedstawionych w piśmie uprzejmie wskazuję, że stosownie do obecnie obowiązującego art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (t j. Dz. U z 2017 r, poz. 1295) dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego obowiązany jest do wynagradzania szkód wyrządzonych:

1) w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny;
2) przy wykonywaniu polowania.

Oględzin i oszacowania szkód, o których mowa w ust. 1, a także ustalenia wysokości odszkodowania w obecnym stanie prawnym dokonują przedstawiciele zarządcy lub dzierżawcy obwodu łowieckiego (art. 46 ust. 2 zd. 1), a zatem podmioty odpowiedzialne za szkody łowieckie. Szczegółowe zasady dochodzenia odszkodowania regulują przepisy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 8 marca 2010 r. w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych (Dz.0 z 2010 r., nr 45, poz. 272).

Ustawodawca w art. 47 ust. 2 ustawy Prawo łowieckie przewidział także możliwość mediacji przed właściwym organem gminy w przypadku, gdy pomiędzy właścicielem lub posiadaczem gruntu a dzierżawcą lub zarządcą obwodu łowieckiego powstał spór o wysokość wynagrodzenia za szkody, o których mowa w art. 46.

Mając na uwadze fakt, że obecny system szacowania szkód i wypłaty odszkodowań okazał się niezadowalający dla rolników, ustawodawca podjął działania zmierzające do większego zaangażowania Skarbu Państwa i jego przedstawicieli w procesie gospodarki łowieckiej w Polsce. Efektem tego są zmiany w prawie łowieckim, wprowadzone ustawą z dnia 22 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy - Prawo Łowieckie (Dz.0 z 2016 r., poz. 1082), które wchodzą w życie od dnia 1 stycznia 2019 roku.

Kwestią niezwykle istotną z punktu widzenia poszkodowanych z tytułu szkód łowieckich rolników jest zmiana instytucji szacującej i wypłacającej odszkodowania z tytułu tych szkód. Dotychczas czynili to przedstawiciele kół łowieckich, którzy nie dysponowali dostatecznymi środkami, aby zadośćuczynić poszkodowanym poniesione straty.

Wprowadzając nowe zasady szacowania szkód łowieckich i wypłaty odszkodowań ustawodawca przewiduje ustanowienie zasady (art. 46), że do wynagradzania szkód wyrządzonych w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny jest obowiązany, działający w imieniu Skarbu Państwa, wojewoda właściwy ze względu na miejsce wystąpienia tych szkód. Wniosek o dokonanie oględzin i oszacowanie szkód, a także ustalenie wysokości odszkodowania właściciel lub posiadacz gruntów rolnych będzie można składać do właściwego ze względu na wystąpienie tych szkód wójta, burmistrza i prezydenta, który przekaże go właściwemu wojewodzie. Oględzin i szacowania szkód, a także ustalania wysokości odszkodowania dokonają, w myśl art. 46a ustawy, wojewoda właściwy ze względu na miejsce wystąpienia tych szkód, po pisemnym powiadomieniu przez właściciela lub posiadacza gruntów rolnych wójta, burmistrza i prezydenta właściwego ze względu na miejsce wyrządzenia szkód. Na pisemny wniosek właściciela lub posiadacza gruntów rolnych w oględzinach i szacowaniu szkód będzie mógł uczestniczyć (poza właścicielem lub posiadaczem gruntów rolnych oraz dzierżawcą lub zarządcą obwodu łowieckiego) także przedstawiciel właściwej ze względu na miejsce wystąpienia szkód izby rolniczej. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 46a ust. 5) ustawy, wojewoda będzie informował właściciela lub posiadacza gruntów rolnych oraz dzierżawcę lub zarządcę obwodu łowieckiego, a w razie potrzeby również przedstawiciela właściwej ze względu na miejsce wystąpienia szkód izby rolniczej, o terminie dokonania oględzin i szacowania szkód, nie później niż przed upływem 7 dni od dnia otrzymania informacji o powstaniu tych szkód. Po zakończeniu oględzin i oszacowaniu szkód sporządzany będzie protokół (art. 46b), zawierający w szczególności informacje o wysokości poniesionych szkód. Właściciel albo posiadacz gruntów rolnych oraz dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego będzie miał prawo wnieść zastrzeżenia do treści protokołu w zakresie wielkości szkody lub proponowanej wysokości wynagrodzenia, w terminie 7 dni od dnia przedłożenia mu protokołu do podpisu. W przypadku wniesienia zastrzeżeń w zakresie proponowanej wysokości wynagrodzenia za szkody, właściciel albo posiadacz gruntów rolnych oraz dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego będzie mógł w terminie 14 dni od dnia wniesienia tych zastrzeżeń przedstawić opinię rzeczoznawcy wpisanego na listę rzeczoznawców prowadzoną przez właściwą ze względu na miejsce wystąpienia szkody izbę rolniczą (art. 46b ust. 4).

Zgodnie ze zmienioną ustawą, wysokość odszkodowania ustalał będzie, w drodze decyzji administracyjnej, wojewoda na podstawie protokołu oszacowania szkód oraz opinii rzeczoznawcy — jeżeli zostanie sporządzona (art. 46d). Ustawa przewiduje upoważnienie do wydania rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw środowiska, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa, określającego sposób postępowania przy szacowaniu szkód w uprawach lub płodach rolnych oraz sposób i tryb wypłaty oraz pomniejszania odszkodowań za szkody łowieckie oraz warunki rozłożenia na raty należności z tytułu składek wnoszonych przez dzierżawców lub zarządców obwodów łowieckich, uwzględniając ich możliwości płatnicze.

Natomiast w odniesieniu do szkód wyrządzonych przy polowaniu odpowiedzialność odszkodowawcza i obowiązki związane z dokonaniem oględzin i szacowaniem szkód pozostaną po stronie dzierżawców lub zarządców obwodów łowieckich. Na żądanie strony w oględzinach i szacowaniu szkód oraz w ustalaniu wysokości odszkodowania uczestniczyć będą przedstawiciele właściwej terytorialnie izby rolniczej. Do naprawienia tych szkód będą stosowane przepisy kodeksu cywilnego.

Niezależnie od powyższego wydaje się być uzasadnionym przyjęcie, że w sytuacji, gdy spór przenosi się na drogę postępowania sądowego, obowiązują ogólne reguły dowodowe, zgodnie z którymi ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie spoczywa na stronie, która z tych faktów wywodzi skutki prawne. Sąd może też dopuścić dowód niewskazany przez stronę, stosownie do art. 6 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t j. Dz. U z 2016 r. poz. 380 ze zm.) oraz art. 227 i 232 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t j. Dz. U z 2016 r., poz. 1822 ze zm.). Przepisy ustawy Prawo łowieckie nie wyłączają ogólnych zasad dowodzenia w sprawach sądowych o odszkodowania za szkody łowieckie. Należy zaznaczyć, że zaniechanie przez dzierżawcę lub zarządcę obwodu łowieckiego sporządzenia protokołów oględzin i oszacowania szkody nie uniemożliwia udowodnienia jej rozmiarów. Prawo składania wniosków dowodowych w toku postępowania nie jest ograniczone do protokołów, o których mowa we wskazanym wyżej rozporządzeniu z dnia 8 marca 2010 r. Poszkodowany może posłużyć się innymi dowodami przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w przepisie art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, a zatem z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu oraz okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów.