1. Przechwycenie Elasmopalpus lignosellus Zeller w szparagach importowanych do Wielkiej Brytanii i Irlandii z Peru
Elasmopalpus lignosellus jest motylem z rodziny omacnicowatych (Lepidoptera: Pyralidae). Jest to gatunek pochodzenia amerykańskiego. Występuje on w Ameryce Północnej (Meksyk, USA), Ameryce Środkowej (Barbados, Bermudy, Kostaryka, Kuba, Gwatemala, Jamajka, Nikaragua, Panama, Portoryko, Salwador, Trinidad i Tobago) i Ameryce Południowej (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Gujana Francuska, Kolumbia, Paragwaj, Peru, Urugwaj, Wenezuela.). W krajach Unii Europejskiej gatunek ten nie podlega obowiązkowi zwalczania. Żywicielami szkodnika są różne rośliny uprawne: bataty (Ipomoea batatas), burak cukrowy (Beta vulgaris), cibora jadalna (Cyperus esculentus), fasola (Phaseolus vulgaris), jęczmień (Hordeum vulgare), kukurydza (Zea mays), len zwyczajny (Linum usitatissimum), melon (Cucumis melo), orzech ziemny (Arachis hypogaea), owies (Avena sativa), papryka (Capsicum spp.), pomidor (Solanum lycopersicum), pszenica (Triticum aestivum), ryż (Oryza sativa), rzepa (Brassica rapa), soja (Glycine max), trzcina cukrowa (Saccharum officinarum), sorgo dwubarwne (Sorghum bicolor), wspięga (Vigna sp.), żyto (Secale cereale). Na Florydzie szkodnik poraża siewki roślin zdrewniałych: cyprysa arizońskiego (Cupressus arizonica), cypryśnika błotnego (Taxodium distichum), derenia kwiecistego (Cornus florida), grochodrzewu białego (Juniperus silicicola), platana zachodniego (Platanus occidentalis) i sosen (Pinus spp.). Ponadto poraża on szereg roślin dziko rosnących. Gąsienice E. lignosellus po wylęgu z jaj złożonych przez samice w glebie, wytwarzają w glebie rurkowate schronienia z przędzy i odchodów. Następnie drążą chodniki w łodygach żywicieli. Zwykle wgryzają się one z gleby do łodygi w części znajdującej się tuż pod ziemią i drążą chodniki ku górze łodygi. Odchody larw są stopniowo usuwane na zewnątrz. Wyrośnięte larwy wytwarzają kolejne rurkowate schronienia. Przepoczwarczają się we wspomnianych schronieniach lub w glebie. Szkodnik rozprzestrzenia się wraz z roślinami do sadzenia, warzywami (w łodygach i strąkach), ciętymi kwiatami i gałęziami.
W 2019 r. szkodnik został przechwycony w 17 przesyłkach szparagów (świeże warzywa) importowanych z Peru do Wielkiej Brytanii oraz w 2 przesyłkach szparagów importowanych z Peru do Irlandii. Gąsienice drążyły chodniki w łodygach szparagów. Zważywszy na polifagizm, w przypadku przeniknięcia do Europy gatunek ten mógłby porażać uprawy różnych roślin. Dlatego, na wniosek Wielkiej Brytanii, Europejsko-śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin (EPPO) umieściła Elasmopalpus lignosellus na Liście Alertowej tej organizacji.
2. Frankliniella panamensis Hood – gatunek przechwytywany w przesyłkach kwiatów ciętych
Frankliniella panamensis jest wciornastkiem (Thysanoptera: Thripidae) pochodzenia amerykańskiego. Występuje on w Ameryce Północnej (Meksyk, USA), Ameryce Środkowej (Barbados, Bermudy, Gwatemala, Jamajka, Kostaryka, Kuba, Panama, Portoryko, Nikaragua, Salwador) i Ameryce Południowej (Argentyna, Brazylia, Ekwador, Gujana Francuska, Kolumbia, Paragwaj, Peru, Trynidad i Tobago, Urugwaj, Wenezuela). Gatunek ten był wielokrotnie przechwytywany w przesyłkach kwiatów ciętych, zwłaszcza importowanych z Kolumbii i Ekwadoru do krajów europejskich (Hiszpania, Holandia i Wielka Brytania) oraz niektórych krajów nieeuropejskich (Australia, Japonia, Nowa Zelandia i USA). Do żywicieli F. panamensis zalicza się: Drimys spp., gipsówka (Gypsophila spp.), goździki (Dianthus spp.), lantana (Lantana spp.), Monnina spp., Pernettya coriacea, róża (Rosa spp.), storczykowate (Orchidaceae), śliwa japońska (Prunus salicina) i ziemniak (Solanum tuberosum). Osobniki tego gatunku występują w kwiatach, a prawdopodobnie także na liściach roślin żywicielskich. Na chwilę obecną stosunkowo niewiele wiadomo na temat biologii i szkodliwości F. panamensis. Nie stwierdzono jednak, aby przenosił on wirusy roślinne, jak ma to miejsce w przypadku niektórych innych gatunków z rodzaju Frankliniella, takich jak wciornastek zachodni (Frankliniella occidentalis). Z przesyłek kwiatów ciętych przewiezionych do Europy owady mogą przeniknąć do upraw roślin żywicielskich, lecz trudno jednak przewidzieć, jakie szkody mogłyby one spowodować.
3. Wystąpienie Tomato mottle mosaic virus w nasionach pomidora w Wielkiej Brytanii
Tomato mottle mosaic virus (ToMMV) występuje w Azji (Chiny), Ameryce Północnej (Meksyk, USA) i Brazylii, a spośród krajów europejskich stwierdzono go w Hiszpanii (uprawa pomidora) i we Włoszech (pole doświadczalne, na ciecierzycy pospolitej). W 2020 r. wirusa wykryto w Wielkiej Brytanii, w partii nasion pomidora sprowadzonej z USA, lecz pochodzącej z Indii. W latach 2017-2019 część spośród tych nasion sprzedano do Czech (195 000 sztuk nasion pakowanych w opakowania jednostkowe), gdzie w większości zakupili je odbiorcy indywidualni. Tomato mottle mosaic virus jest agrofagiem szkodliwym, który obecnie nie znajduje się na liście agrofagów kwarantannowych dla Unii Europejskiej. Ocena Zagrożenia przez Agrofaga (express PRA) dla ToMMV opracowana przez Julius Kühn-Institut (Niemcy) (JKI, 2020) wykazała duże zagrożenie fitosanitarne ze strony tego wirusa dla państw członkowskich Unii Europejskiej. Powołując się na PRA, Czechy, gdzie sprowadzono nasiona pomidora z porażonej partii, podjęły urzędowe działania, zgodnie z Rozporządzeniem PE i Rady (UE) 2016/2031, obejmujące między innymi wycofanie z obrotu znajdujących się nadal u sprzedawców nasion pochodzących z porażonej partii. W konsekwencji działania Czech, wymagane jest podjęcie przez Komisję Europejską procedury w celu ewentualnego włączenie ToMMV do wykazu agrofagów kwarantannowych dla Unii.
Żywicielami Tomato mottle mosaic virus są rośliny psiankowate: pomidor (Solanum lycopersicum), papryka (Capsicum annum), pieprzowiec owocowy (chilli) (Capsicum frutescens) i oberżyna (Solanum melongena), a ponadto ciecierzyca pospolita (Cicer arietinum) z rodziny bobowatych (Fabacae), oraz rośliny dziko rosnące, zwłaszcza rzodkiewnik pospolity, (Arabidopsis thaliana), psianka czarna (Solanum nigrum) i werbena pospolita (Verbena officinalis). Niektóre gatunki roślin zainfekowano w warunkach laboratoryjnych. Na roślinach żywicielskich wirus wywołuje zróżnicowane objawy porażenia. Na pomidorach obserwuje się wyginanie liści w dół, ich deformację, pofałdowanie i plamistość, chlorozę na młodszych liściach, szybkie rozprzestrzenianie się martwicy liści i końcówek pędów, karłowacenie oraz częściową lub całkowitą nekrozę owoców. Jeśli zostały zainokulowane młode rośliny, nie wytwarzają one kwiatów, a tym samym nie zawiązują owoców, co wiąże się z całkowitą utratą plonu. Na papryce obserwuje się żółknięcie liści i nekrozy pędu głównego. Na pieprzowcu owocowym występuje karłowatość oraz plamistość i nekrozy liści. Na oberżynie spotyka się ciemnofioletowe plamy na kwiatach, a także mozaikę i deformację liści, na roślinach porażonych równocześnie przez inne wirusy. Na ciecierzycy nie notowano objawów porażenia. Wirus jest przenoszony w sposób mechaniczny, w wyniku bezpośredniego kontaktu pomiędzy roślinami, na narzędziach ogrodniczych, rękawicach, odzieży, itp., a na większą odległość na roślinach do sadzenia i materiale do szczepienia oraz z nasionami. Nie można wykluczyć przeniesienia wirusa przez trzmiele podczas zapylania przez nie kwiatów. W przypadku przeniesienia do Polski, Tomato mottle mosaic virus mógłby się pojawić w uprawach roślin żywicielskich, zwłaszcza w szklarniowych uprawach pomidora i papryki, gdzie byłby on w stanie wywoływać szkody gospodarcze.
4. Wykrycie Euwallacea fornicatus (Eichhof) we Włoszech
Euwallacea fornicatus sensu lato jest gatunkiem zbiorowym obejmującym bardzo zbliżone do siebie morfologicznie gatunki korników (Coleoptera: Curculionidae: Scolytinae), a mianowicie E. fornicatus sensu stricto, E. fornicatior, E. perbrevis i E. kuroshio. Występowanie tego gatunku zbiorowego stwierdzono w Azji (Bangladesz, Chiny, Filipiny, Indie, Indonezja, Izrael, Japonia, Laos, Kambodża, Malezja, Myanmar (Birma), Sri Lanka, Tajwan, Tajlandia i Wietnam), Afryce (Komory, Madagaskar, Reunion i RPA), Ameryce (Brazylia, Gwatemala, Kolumbia, Kostaryka, Meksyk, Panama i USA (Floryda, Hawaje i Kalifornia)) oraz Australii i na wyspach Oceanii. W krajach Unii Europejskiej agrofagi te nie podlegają obowiązkowi zwalczania Pierwsze stwierdzenie E. fornicatus sensu stricto w Europie miało miejsce w 2017 r. w Polsce, w poznańskiej palmiarni (patrz Raport nt. nowych zagrożeń fitosanitarnych nr 12). W kwietniu 2020 r. Euwallacea fornicatus został stwierdzony na tropikalnych roślinach zdrewniałych uprawianych w ogrzewanej szklarni w Autonomicznej Prowincji Bolzano we Włoszech. Porażonych było łącznie 28 roślin z 20 rodzajów. Na pniach i gałęziach roślin widoczne były otwory wyjściowe chrząszczy, w liczbie przekraczającej niekiedy 5 szt. na dm3, z których wysypywały się trociny. Wszystkie rośliny znajdujące się w szklarni usunięto i zniszczono, a szklarnię poddano solaryzacji, zaplanowanej na 6 miesięcy. Źródło pochodzenia szkodnika nie jest znane. W trakcie monitoringu nie stwierdzono porażenia roślin w okolicy szklarni.
Żywicielami E. fornicatus sensu lato są zdrewniałe rośliny liściaste. Larwy i dorosłe chrząszcze drążą chodniki w drewnie, zarówno w pniach, jak i gałęziach. W konsekwencji dochodzi do żółknięcia i opadania liści, obumierania gałęzi, a z czasem do śmierci drzew.
Szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z roślinami, drewnem i opakowaniami drewnianymi wykonanymi z drewna gatunków żywicielskich. Jak wskazuje powyższy przykład - stwierdzenia szkodnika w poznańskiej palmiarni, gatunek ten w naszym kraju może rozwijać się na roślinach uprawianych pod osłonami, w mieszkaniach, itp. Kolejny przypadek pojawienia się szkodnika w Europie wskazuje na możliwość jego dalszego rozprzestrzeniania się na tym kontynencie.
5. Platynota stultana (Walsingham) zagrożeniem dla wielu gatunków roślin uprawnych w Europie
Platynota stultana jest motylem z rodziny zwójkowatych (Lepidoptera: Tortricidae), którego występowanie stwierdzono w Ameryce Północnej (Meksyk i USA). W 2005 r. został on stwierdzony Hiszpanii na roślinach rosnących w stanie naturalnym, a w 2009 r. wykryto jego obecność w tym kraju w szklarniowych uprawach papryki. Następnie rozprzestrzenił się on na terenie Hiszpanii porażając różne uprawy gruntowe i szklarniowe na południu. Nie ustalono, w jaki sposób szkodnik przeniknął do Hiszpanii. W 2004 r. pojedyncza gąsienica P. stultana została stwierdzona w Wielkiej Brytanii, w szklarni, na roślinach lantany (Lantana sp.) importowanych z USA. Szkodnik uważany jest za wyniszczonego w tym kraju. W krajach Unii Europejskiej agrofag ten nie podlega obowiązkowi zwalczania, lecz znajduje się na liście A2 EPPO (agrofagów rekomendowanych krajom członkowskim EPPO do uregulowania jako kwarantannowe).
Żywicielami P. stultana są rośliny zielne i zdrewniałe z 25 rodzin botanicznych, wliczając w to rośliny rolnicze, ozdobne, sadownicze i leśne. Do żywicieli mających największe znaczenie gospodarcze zaliczają się: aktinidia smakowita (Actinidia deliciosa), papryka (Capsicum annuum), cytrusy (Citrus spp.), goździk (Dianthus caryophyllus), bawełna (Gossypium spp.), jabłoń domowa (Malus domestica), lucerna (Medicago sativa), śliwa domowa (Prunus domestica), brzoskwinia (Prunus persica), granat (Punica granatum), grusze (Pyrus spp.), róże (Rosa spp.), malina, jeżyna (Rubus spp.), winorośl właściwa (Vitis vinifera) i kukurydza (Zea mays).
Gąsienice P. stultana żywią się liśćmi, które są zwijane i łączone przędzą. Larwy (gąsienice) żerują wewnątrz zwiniętych liści, stanowiących ich schronienia. Na winorośli, poza żerowaniem na liściach, larwy żywią się kwiatami i owocami. Uszkodzone owoce gniją i w konsekwencji dochodzi do strat plonów w wysokości 25-80%. Na papryce larwy uszkadzają tkankę spodniej strony liści, a ponadto przenikają do owoców przez szypułkę, żerując w miąższu. Przepoczwarczenie ma miejsce w schronieniach z liści. Gąsienice dorastają do 12-15 mm długości. Ich ciało jest kremowe, półprzezroczyste z głową i przedpleczem barwy żółto-brązowej. Osobniki dorosłe (motyle) o rozpiętości skrzydeł 2 - 2,5 cm. Przednie skrzydła samców są zwykle ciemnobrązowe u nasady i złotobrązowe w części wierzchołkowej. Przednie skrzydła samic mają bardziej jednolite zabarwienie od złotobrązowego do ciemnobrązowego. Tylne skrzydła są jaśniejsze od przednich.
Szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z roślinami, ciętymi kwiatami i gałęziami oraz owocami (zwłaszcza papryka i winorośli). W ten sposób mógłby on także przeniknąć do Polski. W Hiszpanii, gdzie gatunek ten rozwija się głównie na papryce, jak dotąd nie wywoływał on szkód gospodarczych. W przypadku przeniknięcia do Polski, P. stultana mogłaby on przede wszystkim rozwijać się w szklarniowych uprawach papryki. Trudno jednak przewidzieć czy gatunek ten mógłby u nas wywoływać straty gospodarcze.
6. Przechwycenie Neoleucinoides elegantalis w świeżych owocach oberżyny importowanych do Holandii
Neoleucinoides elegantalis jest motylem z rodziny wachlarzykowatych (Lepidoptera: Crambidae), którego występowanie stwierdzono w Meksyku oraz w większości krajów Ameryki Środkowej i Południowej. W czerwcu 2020 r. został on stwierdzony w trzech przesyłkach importowanych do Holandii z Surinamu. W krajach Unii Europejskiej agrofag ten podlega obowiązkowi zwalczania jako agrofag kwarantannowy. Żywicielami
N. elegantalis są rośliny z rodziny psiankowatych (Solanaceae), w tym Solanum lycopersicum (pomidor), Solanum melongena (oberżyna), Capsicum annuum (papryka) oraz inne gatunki uprawiane i dziko rosnące w strefie klimatu tropikalnego.
Na roślinach pomidora jaja składane są na powierzchni owocu, kielicha, rzadziej na szypułkach kwiatowych i pąkach kwiatowych, a przy dużej liczebności szkodnika, także na liściach i łodygach. Na oberżynie jaja są składane na kielichu lub powierzchni owocu. Po wylęgu gąsienice wgryzają się do młodych owoców, powodując powstawanie niewielkich otworków, które z czasem ulegają zasklepieniu; w rozwijającym się owocu gąsienice żerują w miąższu oraz na nasionach. Występują cztery stadia wzrostowe gąsienic. Po zakończeniu rozwoju, gąsienice wygryzają się z owocu niewielkimi okrągłymi otworkami
i przepoczwarczają się w kryjówkach, które budują z liści. W zależności od gatunku żywiciela, spotyka się je na zielonych lub suchych, w tym odpadłych, liściach, między owocami w gronie, itp. Ponadto można spotkać je w opakowaniach towarzyszących owocom w transporcie. Gąsienice mają zabarwienie ciała od białego do różowego, z jasnożółtą głową o ciemniejszej pigmentacji. Wyrośnięta gąsienica ma 15-20 mm długości. Skrzydła motyla są białawe, miejscami przezroczyste, na których łuski tworzą brązowe lub czarne plamy. Rozpiętość skrzydeł samicy wynosi 15–30 mm, a samca 15–33 mm.
Szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z roślinami oraz owocami gatunków żywicielskich (zwłaszcza pomidora i oberżyny) i na opakowaniach. Przechwycenie szkodnika
w świeżych owocach oberżyny wskazuje, że zagrożenie to jest realne. W ten sposób mógłby on także przeniknąć do Polski. W naszym kraju istnieje możliwość rozwoju szkodnika w szklarniowych uprawach na warzyw psiankowatych oraz pojawiania się krótkotrwałych populacji na roślinach gruntowych, lecz brak możliwości przezimowania w gruncie.
7. Cinara curvipes – mszyca rozprzestrzeniająca się w Europie
Cinara curvipes jest mszycą (Hemiptera: Aphididae) pochodzącą z Ameryki Północnej (Kanada, USA). W Europie została ona stwierdzona po raz pierwszy w 1990 r. w Wielkiej Brytanii. Ponadto szkodnika stwierdzono w Austrii, Czechach, Niemczech, Serbii, Słowacji, Słowenii (ogniska wyniszczono), Szwajcarii i na Węgrzech. W Polsce pierwsze potwierdzone wykrycie pochodzi z 2014 r. z Górnego Śląska, lecz możliwe, że w naszym kraju gatunek ten pojawił się już wcześniej. W 2020 r. obserwowano masowe występowanie tego szkodnika, w różnych rejonach Polski. W krajach Unii Europejskiej agrofag ten nie podlega obowiązkowi zwalczania. Jego żywicielami są drzewa i krzewy iglaste, a zwłaszcza jodły (Abies spp.): jodła balsamiczna (A. balsamea), jodła jednobarwna (A. concolor), jodła olbrzymia (A, grandis), jodła górska (A. lasiocarpa), jodła wspaniała (A. magnifica),
A. religiosa, a w Europie także jodła pospolita (A. alba). Ponadto porażane są inne drzewa i krzewy iglaste: cedr atlaski (Cedrus atlantica), cedr himalajski (C. deodara), jałowce (Juniperus spp.), sosna wydmowa (Pinus contorta) i świerki: świerk Engelmanna (Picea engelmannii), świerk biały (P. glauca), a w Europie także świerk serbski (P. omorika). Porażane mogą być zarówno starsze drzewa, przykładowo w lasach, parkach, zieleni miejskiej jak i młode drzewka ozdobne w szkółkach czy centrach ogrodniczych.
Gatunek ten jest mszycą (Hemiptera: Aphididae) dość dużych rozmiarów (3,4-5,5 mm długości u dorosłych osobników). Jej głowa i tułów są czarne, błyszczące, środkowa część odwłoka czarna i matowa z końcówką oraz obrzeżeniem czarnym i błyszczącym, odnóża brązowo-czarne, a ich trzecia para silnie wydłużona i łukowato wygięta. Występują formy bezskrzydłe i uskrzydlone samic. Mszyce żerują głównie na niższych gałęziach i pniach gatunków żywicielskich, zwykle tworząc liczne kolonie. Odżywiają się one sokami roślin, doprowadzając do osłabienia roślin i obumierania gałęzi. W Serbii zaobserwowano w wyniku żerowania szkodnika zamieranie drzewek jodły jednobarwnej. Ponadto, wytwarzanie przez owady rosy miodowej, na której rozwijają się grzyby, ujemnie wpływa na walory estetyczne iglastych drzew ozdobnych i choinek bożonarodzeniowych. Gatunek ten w chwili obecnej silnie rozprzestrzenia się w Polsce, stąd należy liczyć się z możliwością wywoływania przez niego coraz większych szkód na drzewach iglastych, zwłaszcza jodłach, w drzewostanach, szkółkach, parkach itp.
Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). GIORiN wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.piorin.gov.pl.
Źródło
Państwowa Inspekcja Ochrony
Roślin i Nasiennictwa
http://piorin.gov.pl/
