Raport OECD i rekomendacje dla Wielkopolski

28-05-2018

W czwartek 24 maja br. w sali sesyjnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego odbyła się konferencja regionalna dot. Raportu Międzynarodowej Organizacji na rzecz Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) pt. „Przegląd polityki wobec obszarów wiejskich w Polsce”. Konferencja miała na celu upowszechnianie przekazu raportu OECD oraz wszelkich ujętych w nim wskazówek, rekomendacji i dobrych praktyk zaczerpniętych z innych krajów dla Województwa Wielkopolskiego.

OECD to organizacja międzynarodowa o profilu ekonomicznym, skupiająca 35 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw świata. OECD zastąpiła Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), powstałą w 1948 roku dla integrowania odbudowujących się ze zniszczeń wojennych gospodarek państw europejskich, korzystających z pomocy w ramach Planu Marshalla. Celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli. Polska jest pełnoprawnym członkiem OECD od 1996 roku.

Raport OECD zamówiony został w listopadzie 2015 r. przez ówczesne Ministerstwo Rozwoju. Prace nad nim trwały 2 lata i ostatecznie zatwierdzony został na forum OECD w dniu 5 grudnia 2017r. podczas dorocznego posiedzenia Grupy Roboczej ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich w siedzibie OECD w Paryżu, z udziałem delegacji polskiej, składającej się z przedstawicieli Departamentu Strategii, Rozwoju Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju (MIR) oraz Departamentu Strategii, Analiz i Rozwoju Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW). Raport ten był przedmiotem dwuletnich prac pomiędzy OECD a stroną polską w formie współpracy z Krajowym Zespołem Ekspertów oraz przedstawicielami 4 województw reprezentujących przykłady czterech typów obszarów wiejskich w Polsce (małopolskie, wielkopolskie, podlaskie, zachodniopomorskie).

Otwarcia konferencji dokonał Wicemarszałek Województwa Wielkopolskiego Krzysztof Grabowski, który w swoim wystąpieniu dokonał podsumowania polityki województwa wobec obszarów wiejskich. Samorząd województwa przeznaczył 23 mln zł na Wielkopolską Odnowę Wsi. Prawie 2 tys. sołectw ze 185 wielkopolskich gmin przystąpiło do tego programu. Obszary wiejskie były wspierane zarówno ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego, jaki i ze środków unijnych (np. WRPO 2007-2013, WRPO 2014+, PROW 2014-2020, PO RYBY 2014-2020). Stymulowanie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich następowało poprzez wsparcie inwestycji związanych z: OZE, modernizacją infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, rozwojem społeczności lokalnych oraz ich aktywizację i mobilizację do przedsiębiorczości, promocję agroturystyki oraz kultury wiejskiej i produktów lokalnych.

Z kolei dr Jose Enrique Garcilazo – Kierownik Wydziału Programu Rozwoju Regionalnego i Obszarów Wiejskich, Centrum Przedsiębiorczości, MŚP, Regionów i Miast, OECD dokonał prezentacji raportu OECD „Przegląd polityki wobec obszarów wiejskich w Polsce” – w kontekście województwa wielkopolskiego. Pan Garcilazo stwierdził w swym wystąpieniu, że rozwój obszarów wiejskich to kluczowy element dla strategii rozwoju ogólnokrajowego. Praca całego zespołu złożonego m.in. z przedstawicieli 5 ministerstw, 4 organizacji pozarządowych i samorządów miała na celu lepsze zrozumienie, jakie są wyzwania dla rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Mimo, że w Komisji Europejskiej trwa żywa dyskusja nad rozwojem obszarów wiejskich, mówca podkreślił potrzebę skupienia się na rozwoju tych obszarów, jako inicjatywie oddolnej. Już na poziomie samorządów silne jednostki powinny wspierać te słabsze. Raport OECD wskazuje, że obszary wiejskie są ważne dla Polski: mieszka na nich około 35% ludności kraju. W Polsce nadal ok. 11% społeczeństwa zaangażowanych jest w rolnictwie, podczas, gdy w krajach OECD jest to 2,4%. Z ogólnej puli mieszkańców wsi ok. ¼ żyje w ubóstwie. Celem musi być zatem zwiększenie produktywności polskiego rolnictwa oraz strategia, by umożliwić ludziom przejście z sektora rolnego do innych sektorów. Nie chodzi przy tym o likwidację miejsc pracy na wsi, ale o wzrost produktywności, przy jednoczesnym wzroście miejsc pracy (np. sprzedaż przetworzonych produktów, a nie tylko samych surowców). Raport podkreśla także, że obszary wiejskie w Polsce są silnie zabudowane (83 osoby/1 km2, przy średniej dla OECD 11 osób) oraz, że połowa ludności z obszarów wiejskich ma stosunkowo łatwy dostęp do ośrodków miejskich (45 minut jazdy). To niewątpliwie stanowi pewną szansę rozwoju. Jednocześnie zauważalny jest utrudniony dostęp do szkolnictwa zawodowego.

Co do samej Wielkopolski, to region dobrze sobie radzi jeśli chodzi o rozwój obszarów wiejskich, są cenne inicjatywy wspierane przez samorząd województwa, wiele wskaźników dla Wielkopolski zbliża się do średniej dla OECD. Województwo nie rozwija się jednak równo. Podczas gdy część obszarów województwa posiada wydajny sektor rolniczy i coraz bardziej zróżnicowaną gospodarkę, inne są marginalizowane i pozostają z tyłu. Chodzi tu głównie o problem wielkopolski wschodniej (powiaty: Konin, Koło i Turek) oraz rejony popegeerowskie. Te narastające nierówności terytorialne stanowią zagrożenie dla rozwoju województwa jako całości. Eksperci zauważyli, że mimo, iż w Wielkopolsce tylko 13% gleb to gleby najlepszej jakości, to produktywność rolnictwa jest duża, co wynika z wysokiej kultury rolnej i tradycji rolniczych regionu. Należy jednak podnosić wartość produktów, poprzez ich przetwarzanie nam miejscu. To zwiększa tzw. wartość dodaną jak i generuje nowe miejsca pracy.

Trwająca transformacja polskiej wsi skłoniła ekspertów OECD do diagnozy kluczowych trendów:

1. W ciągu ostatnich 30 lat Polska odnotowała imponujący wzrost gospodarczy, jednak był on nierównomierny,
2. Polskie obszary wiejskie charakteryzują się zróżnicowanymi warunkami rozwoju,
3. Rozproszona sieć osadnicza Polski stwarza szansę wzmocnienia powiązań w obrębie obszarów wiejskich oraz między miastem a wsią,
4. Spadek liczby ludności i starzenie się społeczeństwa stawiają wyzwania adaptacyjne obszarom wiejskim,
5. Gospodarka obszarów wiejskich w Polsce jest niedostatecznie zróżnicowana i potrzebne są działalności o wyższej wartości dodanej,
6. Polska dysponuje kluczowymi mocnymi stronami w zakresie rolnictwa, czeka je jednak przejście do w pełni nowoczesnej formy,
7. Najwyższy poziom ubóstwa jest na obszarach wiejskich, z czego najwyższy w gospodarstwach rolników,
8. Obszary wiejskie notują zaległości w zakresie infrastruktury i dostępności transportowej, niemniej jednak niektóre z tych braków zostały w ostatnich latach zmniejszone,
9. Polska wieś zmaga się z poważnymi dysproporcjami w zakresie dostępu do ludzi, infrastruktury transportowej, edukacji i usług wyższego rzędu.

Na podstawie dalszych analiz eksperci OECD sporządzili następujące rekomendacje:

I. Dostosowanie zachęt i zwiększenie wsparcia dla modernizacji rolnictwa w celu poprawy wydajności i zmniejszenia ubóstwa wśród rolników:

1. Polska powinna ustanowić bardziej zrównoważone ramy polityki wobec obszarów wiejskich, uwzględniające potrzeby zarówno małych jak i towarowych gospodarstw rolnych.
2. Dopłaty do rolniczego ubezpieczenia społecznego (KRUS) powinny zostać zmniejszone i docelowo połączone z powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych; możliwości i wsparcie zatrudnienia oraz działalności gospodarczej poza rolnictwem powinny zostać zwiększone:
   • wygaszanie KRUS za pomocą wymogów kwalifikowalności i wysokości składek,
   • stworzenie zachęt do zarejestrowania się w powszechnym systemie ubezpieczeń,
   • szkolenia i wspieranie zatrudnienia dla beneficjentów KRUS,
   • zwiększenie zachęt dla zatrudnienia w sektorze pozarolniczym i rozwoju przedsiębiorczości,
   • wspieranie tworzenia miejsc pracy na obszarach wiejskich.
3. Powszechna rachunkowość rolnicza, nie wyłączając małych gospodarstw rolnych (deklaracje PIT).
4. Usługi doradcze w dziedzinie rolnictwa powinny również kłaść nacisk na stosowanie metod zarządzania firmą i finansami.
5. Szkoły rolnicze powinny rozszerzać program nauczania w zakresie zarządzania finansami gospodarstw rolnych, aby wesprzeć transformację polskiego rolnictwa.
6. Konieczna jest poprawa systemów kredytów rolnych na modernizację i powiększanie drobnych gospodarstw rolnych.
7. Polska powinna zrewidować zbyt restrykcyjne przepisy dotyczące nabywania ziemi rolnej.
8. Polska powinna ograniczyć nadmierną fragmentację gospodarstw rolnych w celu poprawy wydajności rolnictwa i stanu środowiska naturalnego.
9. W celu poprawy polityki rolnej Polska powinna opracować bardziej kompleksowy zestaw statystyk finansowych dotyczących gospodarstw rolnych.

II. Zwiększenie wsparcia dla dywersyfikacji gospodarczej i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich:

1. Zwiększenie wsparcia rozwoju wsi w sektorach pozarolniczych.
2. Wzmocnienie powiązań pomiędzy instytucjami badawczymi a przedsiębiorstwami na obszarach wiejskich.
3. Ułatwienie podnoszenia kwalifikacji i korzystania ze szkoleń dla firm, w tym zapewnienie bardziej elastycznych i ukierunkowanych możliwości edukacyjnych.
4. Zwiększenie zdolności eksportowych małych i średnich przedsiębiorstw.
5. Zapewnienie stabilnego, wysokiej jakości otoczenia regulacyjnego dla inwestycji.

III Ustanowienie skuteczniejszych zachęt i ram dla współpracy międzysamorządowej na szczeblu lokalnym oraz dla zintegrowanego planowania.

1. Zachęcanie do koordynacji międzysamorządowej na poziomie lokalnym, ułatwionej przepisami prawa i rozważenie bardziej elastycznych rozwiązań w tym zakresie.
2. Wzmocnienie zachęt do tworzenia partnerstw miejsko-wiejskich oraz pomiędzy obszarami wiejskimi.
3. Rozszerzenie zachęt dla stosowania lokalnych planów zagospodarowania przestrzennego; zmniejszenie uzależnienia od doraźnych decyzji planistycznych.
4. Wykorzystanie istniejącej sieci krajowego i regionalnych obserwatorów terytorialnych w celu monitorowania trendów przestrzennych i przekazywania specjalistycznej wiedzy technicznej gminom.
5. Wzmocnienie mechanizmów i zachęt dla zintegrowanego i funkcjonalnego planowania przestrzennego.
6. Wzmocnienie regulacji w celu ochrony wysokiej jakości gruntów rolnych.

IV Wdrożenie Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, pogłębienie decentralizacji i poprawa wielopoziomowego zarządzania:

1. Wzmocnienie zdolności zarządzania na szczeblu samorządowym oraz pogłębienie decentralizacji.
2. Wsparcie budowania lokalnego potencjału dzięki odpowiednim danym i udoskonalonym definicjom terytorialnym.
3. Wzmocnienie strategii łączenia funduszy unijnych i krajowych/regionalnych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich.
4. Wybór odpowiednich wskaźników gwarantujących osiągniecie celów i standardów krajowych.
5. Zapewnienie stabilnego otoczenia funkcjonowania samorządów terytorialnych.
6. Przeprowadzanie ukierunkowanych interwencji na obszarach problemowych i na obszarach zmarginalizowanych w ramach wielopoziomowego systemu zarządzania.
7. Tworzenie polityki i programów, które byłyby dostępne zarówno dla organizacji pozarządowych, jak i prywatnych przedsiębiorstw.

Pani Prof. Monika Stanny, Dyrektor Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Polska Akademia Nauk przedstawiła temat: „Bariery w rozwoju i podnoszeniu jakości życia na obszarach wiejskich – rekomendacje dla województwa wielkopolskiego”. Z raportu OECD wynika, że w Wielkopolsce mało jest rolnictwa typowo chłopskiego (nie korzystającego z usług i pracy najemnej). Przybywa gmin zrównoważonych, wielofunkcyjnych, bez przewagi rolnictwa. Potrzebna jest dalsza dezagraryzacja – rozumiana nie jako marginalizacja rolnictwa, ale jako zmniejszenie roli rolnictwa w źródłach utrzymania ludności lokalnej. Ludność obszarów wiejskich musi przechodzić do działów pozarolniczych (np. usługi). Pani M. Stanny zwróciła także uwagę na to, że społeczeństwo Wielkopolski starzeje się i będzie to postępować szybciej niż np. na ścianie wschodniej. Należy zwrócić uwagę także na migracje – odpływ mieszkańców z obszarów wiejskich zakłóca ich dalszy rozwój. Poza tym Wielkopolska po wojnie była w czołówce większości rankingów. Obecnie jako potencjalnie silny region nie przoduje już w wielu kwestiach. O co zatem należy zabiegać w regionie? Pani profesor wskazała na: zwiększanie dostępności do rynków (transport publiczny, drogi, centra usług wspólnych), jakość kształcenia (inwestycje w młodzież), rewitalizację więzi społecznych (wzajemna socjalizacja, przeciwdziałanie konfliktom) i dbałość o samorząd, od którego tak naprawdę najwięcej zależy jak będą się rozwijały obszary wiejskie.

Po wystąpieniach prelegentów, przyszła kolej na dyskusję panelową w temacie „Warunki dla uaktywnienia potencjału rozwojowego i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w województwie wielkopolskim”. Poprowadził ją dr Adam Czarnecki, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.

W dyskusji tej wzięli udział: Marek Beer – Dyrektor Departamentu Rolnictwa i Rozwoju Wsi UMWW, Tomasz Lewandowski – Dyrektor Funduszu Pożyczkowego. WARP, Jan Grzesiek – Prezes Banku Spółdzielczego w Jarocinie, Piotr Walkowski – Prezes WIR oraz Marek Kulpa – Członek Zarządu Grupy Producentów Amazis Sp. z o.o.

Pan M. Beer zwrócił uwagę na to, że gminy skupione wokół metropolii poznańskiej, reprezentują najwyższy poziom rozwoju. Generalnie 99 spośród 226 gmin w Wielkopolsce należy do najlepszych w kraju, przy czym 40 gmin rozwija się w tempie ponadprzeciętnym. Jako problem wskazał brak zrównoważonego rozwoju całego województwa.

Pan T. Lewandowski przedstawił ofertę funduszy poręczeniowo-kredytowych Wielkopolskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, skierowanych do przedsiębiorców. Jednocześnie wskazał na brak rąk do pracy, wspomaganie się pracownikami ze Wschodu oraz problemy rolników-przedsiębiorców z rozgraniczeniem przepisów podatkowych, np. kiedy świadczą usługi na zewnątrz, a kiedy obsługują własne gospodarstwo.

Pan J. Grzesiek mówił o roli banków w rozwoju przedsiębiorczości i innowacji. Jako bolączki dla obszarów wiejskich wskazał konieczność doszkolenia przedsiębiorców w zakresie pozyskiwania środków zewnętrznych i zbyt dużą biurokrację w tym zakresie. Zarówno aplikowanie jak i rozliczanie inwestycji powinno być uproszczone, bo w wielu przypadkach przedsiębiorcy po prostu nie podejmują się tego z braku czasu. Banki mają często problem z oceną ryzyka inwestycyjnego. Jak oszacować zdolność kredytową dla nowego projektu czy nowego przedsiębiorcy? Wskazał na potrzebę wzmocnienia zabezpieczeń dla tych projektów (do 100% wartości inwestycji, a nie tylko 50-60%). Na koniec wskazał na problem gruntów dzierżawionych z Zasobu Skarbu Państwa – już czas, aby przeszły one w ręce rolników indywidualnych.

Prezes P. Walkowski w swoim wystąpieniu poruszył problemy ziemi rolnej i jej posiadania – obecna ustawa utrudnia zdobycie tej ziemi, a wielkopolscy rolnicy odczuwają duży głód ziemi. Prezes zwrócił uwagę również na problem kształcenia rolniczego – z jednej strony raport OECD wskazuje na utrudniony dostęp do kształcenia zawodowego, z drugiej zaś powszechnie wiadomo, że koszty utrzymania szkół zawodowych są o wiele większe niż liceów i nie da się po prostu utrzymać wielu jednostek. Lepiej, gdyby było np. kilka szkół rolniczych w Wielkopolsce, ale bardzo dobrze wyposażonych – w najlepszy sprzęt, bo technika idzie naprzód i nie możemy kształcić na przestarzałym sprzęcie. P. Walkowski podkreślił również potrzebę skracania łańcuchów dostaw – gdyby sieci zaopatrywały się na miejscu, w kraju, nie byłoby obecnie protestów Unii Owocowo-Warzywnej. Towar jest jednak ściągany z zagranicy, po drodze konserwowany, a klienci często nawet nie wiedzą, że to nie polskie, bo metki są zamieniane. Prezes podkreślił także rolę konsultacji społecznych przy uchwalaniu nowych przepisów – nie powinno być tak, jak w przypadku nowego Prawa łowieckiego – przepisy uchwalono i wdrożono ciągu zaledwie 3 dni, a teraz wychodzą z tego same problemy – dla sołtysów, gmin i rolników.

Pan M. Kulpa stwierdził, że musimy wreszcie zbudować i wdrożyć strategię rozwoju obszarów wiejskich. Na razie bowiem tylko zbieramy i przetwarzamy dane. Sieć dziedzictwa kulinarnego istnieje, ale jest mała świadomość tego wśród konsumentów. Konsumenci sami nie poszukują tych produktów, a poza tym – podmioty z sieci nie kooperują ze sobą – powinni ściślej współpracować, zaopatrywać się u siebie nawzajem, itp. Pan Kulpa zauważył ponadto, że przez najbliższych 5-6 lat będą intensywnie prowadzone przedsięwzięcia innowacyjne. Banki powinny wykazywać się większą elastycznością w podejściu do tematu finansowania takich przedsięwzięć. Jeśli bankowcy nie potrafią oszacować ryzyka, to powinni się doszkolić z tego tematu. Mamy 2018 rok, a wiele środków przyznanych Polsce z programów na lata 2014-2020 nie zostało wykorzystanych i pewnie trzeba będzie je zwrócić do unijnego budżetu. Kluczowa dla obszarów wiejskich jest kwestia dochodowości z prowadzonej działalności – jeśli tego nie będzie, obszary te dalej będą się wyludniać.

W konkluzji konferencji należy stwierdzić, że społeczności borykające się z gwałtownym spadkiem liczby ludności, marginalizacją społeczną, nieefektywną gospodarką i słabo funkcjonującym rynkiem pracy, utrzymującym się ubóstwem lub gorszą infrastrukturą oraz niskim dostępem do transportu i usług, wymagają szczególnego wsparcia. Te warunki spełniają społeczności wiejskie, dlatego dla harmonijnego rozwoju kraju, należy zwrócić na nie szczególną uwagę.

Opracowanie: G. Wysocki

 Źródło
 Wielkopolska Izba Rolnicza
 http://www.wir.org.pl/