Rolnik jest dzisiaj najsłabszym ogniwem łańcucha spożywczego. Ze względu na skalę produkcji, jego siła przetargowa jest niewielka w porównaniu z firmami, które produkują i dostarczają środki produkcji oraz tymi, które kupują od niego płody rolne. Dodatkowo w branży spożywczej „rządzą” sieci detaliczne. Ich bardzo silna pozycja wynika z faktu, że w większości rozwiniętych krajów oraz w Polsce znacząca większość konsumentów robi zakupy właśnie w sieciach detalicznych.
Poprawa pozycji rynkowej rolnika jest jednym z głównych priorytetów nowej wspólnej polityki rolnej oraz strategii UE „Od pola do stołu”. W ramach narzędzi realizowania tej strategii Komisja Europejska zaleca krajom członkowskim podejmowanie kompleksowych działań, które poprawią siłę przetargową rolnika.
Jednym z takich działań jest dyskutowana właśnie przez Sejm rządowa ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Głównym celem ustawy jest po pierwsze wdrożenie do krajowego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 2019 r. w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych, jak również wyeliminowanie nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej przez największe podmioty rynku. Ustawa zwiększy zakres kompetencji Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Proponowane przepisy pozwolą Prezesowi UOKiK przeprowadzić postępowanie wtedy, gdy zidentyfikowana praktyka mająca znamiona wykorzystywania przewagi kontraktowej jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes.
Projekt ustawy zawiera 16 nieuczciwych praktyk z których to 10 będzie całkowicie zakazanych zwanych inaczej „praktykami czarnymi” w skład w których wchodzą np.
- nieuzasadnionym obniżaniu należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu,
- żądaniu przez nabywcę od dostawcy płatności niezwiązanych ze sprzedażą produktów rolnych lub spożywczych dostawcy,
- żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za pogorszenie się stanu lub utratę produktów rolnych lub spożywczych, do których doszło w obiektach nabywcy lub po przejściu własności tych produktów na nabywcę z przyczyn niezawinionych przez dostawcę,
- bezprawnym pozyskiwaniu, wykorzystywaniu lub ujawnianiu przez nabywcę tajemnic przedsiębiorstwa dostawcy w rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,
- grożeniu podjęciem handlowych działań odwetowych lub podejmowaniu takich działań przeciwko dostawcy, jeżeli ten korzysta z praw przysługujących mu na mocy umowy lub przepisów prawa
- żądaniu od dostawcy rekompensaty kosztów rozpatrzenia skarg konsumentów związanych ze sprzedażą produktów rolnych lub spożywczych dostawcy, dotyczących przypadków, które wystąpiły z przyczyn niezawinionych przez dostawcę
Oraz 6 praktyk, która są dozwolone warunkowo – warunek ten będzie,jeżeli zostały one przed ich stosowaniem jasno i jednoznacznie uzgodnione w umowie między nabywcą a dostawcą tzw. „praktyki szare”. Wśród „praktyk szarych” wymienia się:
- zwrocie przez nabywcę dostawcy niesprzedanych produktów rolnych lub spożywczych bez zapłaty za te produkty lub za ich unieszkodliwianie
- pobieraniu od dostawcy opłaty stanowiącej warunek przechowywania, prezentowania lub oferowania do sprzedaży jego produktów rolnych lub spożywczych lub udostępniania takich produktów na rynku,
- żądaniu przez nabywcę od dostawcy ponoszenia całości lub części kosztów obniżek cen produktów rolnych lub spożywczych sprzedawanych przez nabywcę w ramach organizowanej przez nabywcę promocji,
- żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za reklamowanie produktów rolnych lub spożywczych przez nabywcę,
- żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za prowadzenie przez nabywcę marketingu produktów rolnych lub spożywczych,
- żądaniu przez nabywcę od dostawcy ponoszenia opłat za czynności wykonywane przez pracowników zajmujących się urządzeniem lokalu wykorzystywanego do sprzedaży produktów rolnych lub spożywczych dostawcy.
Zupełnie inne działanie to upowszechnienie sprzedaży bezpośredniej oraz rolniczego handlu detalicznego, a także lokalnego przetwórstwa. W ramach tych narzędzi rolnik ma szansę sprzedać swoje produkty bezpośrednio konsumentowi ostatecznemu z pominięciem pośredników. Warto wspomnieć, że znowelizowano właśnie ustawę o rolniczym handlu detalicznym rozszerzając zakres geograficzny takiej sprzedaży oraz limit jej wartości dla gospodarstw rolnego. W ramach Krajowego Planu Strategicznego i nowej perspektywy finansowej dostępne będzie finansowanie dla rolników, którzy taką działalność będą chcieli prowadzić. Takie działania wspiera również Wielkopolska Izba Rolnicza realizując projekt KSOW „Wielkopolskie bogactwo na stoły”. W ramach tego projektu zorganizowaliśmy już wydarzenia promujące rolników produkujących ogórki, pomidory, soję, pieczarki. Przed nami jeszcze promocja karpia, gęsi oraz ziemniaków.
W większości krajów „starej unii” rolnicy radzą sobie z problemem wzmacniania pozycji przetargowej poprzez współpracę gospodarczą w ramach grup producentów rolnych i spółdzielni rolniczych. Pomimo finansowania takich działań i dużej liczby zarejestrowanych grup, polscy rolnicy nie są dobrze zorganizowani. Ta sytuacja wymaga analiz oraz zmiany podejścia rolników do współpracy. Każde zawiadomienie w sprawie podejrzenia stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową może złożyć każdy, nie tylko dostawca lub nabywca produktów rolnych i spożywczych należy złożyć do UOKiK.
Andrzej Przepióra
Aleksander Poznański
