Perspektywy nowoczesnej ekologicznej produkcji ziemniaka Cz III

 

prof. dr hab. inż. Kazimierz Jabłoński
Politechnika Koszalińska, Katedra Agroinżynierii

 

 

Szczególne znaczenie odgrywa ochrona ziemniaków przed szkodnikami i chorobami w warunkach produkcji ekologicznej, a przede wszystkim przed zarazą ziemniaka. Ekologiczna technologia produkcji wyklucza stosowanie syntetycznych chemicznych środków ochrony ziemniaka przed szkodnikami i chorobami, które powszechnie są obecnie używane w nowoczesnym rolnictwie. Bez możliwości zwalczania zarazy ziemniaka w warunkach sprzyjających jej rozwojowi (wysoka temperatura powietrza i wilgotność przy dużej obsadzie roślin na plantacji oraz podatności uprawianych odmian) nie da się uzyskać wysokiego plonu ziemniaków dobrej jakości. W tych niesprzyjających latach spadki plonów na skutek zaniechania ochrony przed zarazą ziemniaka na odmianach podatnych mogą sięgać do 50%. Dlatego należy stosować środki profilaktyczne i agrotechniczne, zapobiegające rozprzestrzenianiu się szkodników i chorób oraz biologiczne, dozwolone w produkcji ekologicznej.

Wśród agrotechnicznych środków należy wymienić: eliminowanie uprawy ziemniaków z gleb podmokłych i otoczonych lasami, stosowanie właściwego następstwa roślin, podkiełkowanie lub pobudzanie sadzeniaków, uprawę odmian o większej odporności na choroby grzybowe i bakteryjne, optymalne terminy sadzenia, zniszczenie źródeł zakażenia zarazą ziemniaka, precyzyjne opryskiwanie dozwolonymi środkami na szkodniki i choroby.

 

 

Dozwolonym środkiem do zwalczania zarazy ziemniaka i alternariozy w produkcji ekologicznej są stosunkowo mało skuteczne kontaktowe preparaty miedziowe, jak: siarczan miedzi, tlenek i wodorotlenek miedzi. Aby poprawić ich skuteczność, preparaty te powinny być zastosowane przed zakażeniem, wymagają niekiedy wielokrotnego oprysku, szczególnie po dużych opadach deszczu. W sprzedaży można najczęściej nabyć Miedzian 50, dozwolony do trzykrotnego oprysku w produkcji ekologicznej w dawce 2 kg/ha, rozpuszczony w 400-600 litrach wody. Aby zwiększyć skuteczność tego preparatu, należy dokonać oprysku na suche liście przy niższej temperaturze powietrza, stosować z mieszanką olejów roślinnych, najlepiej późno wieczorem lub wcześnie rano, jeśli na plantacji nie ma rosy. Zaniechanie zwalczania zarazy powoduje poważną redukcję plonu, porażenie bulw płytko zalegających w redlinie, które następnie gniją w okresie przechowywania w kopcach, piwnicach lub przechowalniach i porażają bulwy zdrowe.

Aby ograniczyć, bez chemicznego zaprawiania sadzeniaków, występowanie rizoktoniozy, należy sadzarkę ustawić na płytkie sadzenie i obsypywanie. Wówczas następują szybsze wschody i mniejsza jest podatność młodych kiełków na porażenie. Głębokie sadzenie i wysokie obsypywanie powoduje dłuższe przebywanie młodych kiełków w warunkach niższej temperatury, które łatwiej ulegają porażeniu. Dopiero w późniejszym terminie, podczas mechanicznej pielęgnacji należy uformować właściwy kształt redliny (szerokie i wysokie redliny).

Do zwalczania chorób, takich jak: zaraza ziemniaczana, alternarioza, można zastosować na niewielką skalę oprysk wywarem z pokrzywy, wapnem z glonów morskich, mączką skalną, odwarem ze skrzypu, czosnku i cebuli lub metodą biologiczną – preparatem Bio-S (2-3 razy w tygodniu) lub Neudo-Vital. Koszty zakupu tych środków i ich przygotowanie są dość wysokie, a efekty nie zawsze zadowalające

Największym szkodnikiem ziemniaków jest stonka ziemniaczana, która w licznej populacji może w krótkim okresie wegetacji zniszczyć powierzchnię asymilacyjną ziemniaka i powodować straty plonów do 30%. Samice chrząszcza w krótkim czasie mogą złożyć na spodniej stronie liści tysiące jaj, z których wylęgają się larwy. W miarę dojrzewania stają się one bardzo żarłoczne i zjadając liście, zmniejszają powierzchnie asymilacyjną.

Jeśli zostanie przekroczony próg szkodliwości stonki ziemniaczanej (na krzaku pojawi się złoże jaj lub 15 larw), wówczas występują już minimalne straty plonu i należy podjąć walkę z tym szkodnikiem. Ekologia dopuszcza zastosowanie dwóch grup preparatów: wyciągów roślinnych i aktywnych mikroorganizmów. Do pierwszej grupy należy wyciąg roślinny ze złocieńca dalmatyńskiego, nazwa handlowa Pyretryna. Zalecana dawka to 0,5 kg/ha. Preparat jest wrażliwy na wysoką temperaturę i zakwaszenie, niekiedy przy większej alkaliczności wymaga dodatku kwasu octowego. Następnym preparatem z tej grupy może być Rotenon, wyciąg z roślin tropikalnych, tolerowany przez pszczoły, ale toksyczny dla ludzi i zwierząt, lub wyciąg z drzewa Neem, zalecany również na plantacje nasienne, bo działa toksycznie na mszyce – wektory chorób wirusowych ziemniaka powodujące degenerację roślin. Niektórzy badacze zalecają także do zwalczania stonki ziemniaczanej sole potasowe, szare mydło i oleje parafinowe.

Bardziej skutecznym preparatem stosowanym w produkcji ekologicznej, upowszechnionym w Europie, jest Nowodor – szczep z bakterii Bacillus thuringensis, atakujący system trawienny szkodnika, który po kilku dniach ginie. Powinien być stosowany na młode larwy stadium L₁ i L₂ z lekko osłodzony melasą. Jest wrażliwy na intensywne światło i wysoką temperaturę, dlatego zaleca się stosować go przy niższej temperaturze powietrza, np. wieczorem na suche liście w dawce 1,0-1,5 l/ha, i w razie konieczności powtórzenie zabiegu po tygodniu. Skuteczność oprysku można poprawić, jeśli zastosuje się opryskiwacz z pomocniczym strumieniem powietrza (rękawem powietrznym). Rękaw powietrzny wytwarza silny strumień powietrza, nachyla rośliny i wtłacza w łan rozwodniony preparat również na dolną stronę liści, gdzie znajdują się jaja i młode larwy stonki ziemniaczanej, które są skutecznie zwalczane.

 

 

Na małych plantacjach można dokonać ręcznego zbierania chrząszczy, tak jak to obowiązkowo wykonywano w latach 50. XX wieku, gdy propaganda przekonywała, że Amerykanie zrzucili stonkę na bałtyckie plaże.

Opylanie plantacji wapnem i mączką skalną larw, ściółkowanie liśćmi z paproci; wyciągami z glonów Spruzit-Staub zalecane jest przy masowym pojawie. Stwierdzono, że owady pożyteczne, jak: biedronki i złotooki oraz grzyby owadobójcze i bakterie w formie biopreparatów, mogą zredukować do 80% chrząszczy niezarejestrowanych.

Na plantacjach nasiennych przeprowadza się dodatkowe opryski olejami mineralnymi i selekcję negatywną, usuwając krzaki porażone wirusami, z objawami czarnej nóżki i silnej rizoktoniozy, wraz z bulwami macierzystymi i potomnymi. Do selekcji negatywnej powszechnie na Zachodzie stosuje się wózki akumulatorowe lub spalinowe, wyposażone w rozdzielacze łęcin przed kołami i przyczepkę na usunięte rośliny.

 

Zniszczenie łęcin przyspiesza dojrzewanie bulw, których naskórek staje się elastyczny, bardziej odporny na uszkodzenia mechaniczne. Uzyskuje się większe wydajności maszyn i zmniejsza zużycie paliwa podczas zbioru. W produkcji ekologicznej niedozwolone są środki chemiczne do desykacji plantacji, dlatego należy zastosować 2- lub 4-rzędowy rozdrabniacz łęcin zawieszany z przodu lub z tyłu ciągnika, w którym bijaki o różnej długości, dostosowane do profilu redlin, dokładnie oczyszczają plantację z łęcin i chwastów. Rozdrabnianie łęcin wykonuje się przy uprawie odmian wczesnych na tydzień przed wykopkami, odmian średnio wczesnych na dwa tygodnie, a średnio późnych i późnych 2-3 tygodnie przed zbiorem.

W produkcji ekologicznej na większych plantacjach wprowadza się metodę podcinania redlin poniżej zalegania bulw, na 2-3 tygodnie przed zbiorem, aby przyspieszyć ich dojrzewanie i ograniczyć uszkodzenia mechaniczne podczas zbioru. Podcinacz redlin, posiadający pod rolką kopiującą wyprofilowany nóż, na krótki czas podnosi do góry redlinę wraz z bulwami. W wyniku tego następuje przerwanie systemu korzeniowego roślin i wówczas rozluźniona gleba powoduje szybkie wyschnięcie roślin, przyspieszenie kruszenia stolonów i dojrzewania bulw. Dla odmian średnio późnych i późnych metoda ta daje bardzo dobre efekty w połączeniu z mechanicznym rozdrabnianiem łęcin i jest tańsza od powszechnie stosowanej na Zachodzie metody chemiczno-mechanicznej.

 

 

Plantacje ekologiczne zbieramy podobnie jak inne plantacje integrowane lub intensywne tymi samymi maszynami, zwracając szczególną uwagę na stopień dojrzałości bulw, dostosowując prędkość maszyn kopiących i urządzeń wytrząsających do odsiewalności gleby.

 

 

Zbioru ziemniaków odmian wczesnych dokonuje się w okresie pełnej wegetacji, w czerwcu lub lipcu, po uprzednim zniszczeniu łęcin rozdrabniaczem; dla odmian bardzo wczesnych uprawianych pod agrowłókniną zbioru dokonuje się bez uprzedniego zniszczenia łęcin. Na małych plantacjach kopie się ziemniaki kopaczkami wibracyjnymi lub przenośnikowymi, wyposażonymi w izolowane gumą pręty odsiewające, przy dużym nakładzie roboczogodzin. Natomiast na nieco większych plantacjach zbioru dokonuje się kopaczkami ze stołem przebierczym, z jednoczesnym woreczkowaniem, etykietowaniem i ważeniem. Mniejszym nakładem robocizny można zbierać kombajnami jednorzędowymi z platformą lub pomostem z workownicą do tymczasowego magazynowania zważonych i oznakowanych ziemniaków.

 

W gospodarstwach ekologicznych odmiany ziemniaka zbierane po pełnej wegetacji na cele jadalne do przetwórstwa spożywczego lub na zaopatrzenie jesienno-zimowe kopiemy po uprzednim mechanicznym zniszczeniu naci, w zależności od wielkości plantacji – kopaczkami wibracyjnymi, przenośnikowymi lub kombajnami, w sposób bezpośredni lub dwufazowy.

Na plantacjach nasiennych, po stwierdzeniu optymalnej ilości sadzeniaków, dokonuje się rozdrabniania łęcin rozdrabniaczem bijakowym i następnie podcina redliny do głębokości zalegania bulw podcinaczem łęcin. Po 3-5 dniach zbieramy 2-rzędowymi kopaczkami przenośnikowymi lub kombajnami w sposób bezpośredni. Na bardzo dużych plantacjach stosuje się zbiór dwufazowy, gdzie po kilku godzinach po kopaczkach przenośnikowych, ziemniaki są zbierane kombajnem wyposażonym w podbieracze szczotkowe lub łopatkowe (zamiast lemiesza). W Unii Europejskiej stosuje się na bardzo dużych plantacjach do zbioru ziemniaków również 4-rzędowe kombajny samobieżne Dewulf, Grimme i Amac.

Lepszą jakość ziemniaków, przy mniejszych uszkodzeniach bulw, gwarantujących mniejsze straty w okresie przechowywania, uzyska się, jeśli zbioru dokona się podczas suchej i ciepłej pogody, przy temperaturze powietrza powyżej 10^°C i wilgotności gleby poniżej 12%.

Plony z plantacji ekologicznych mogą być dobrej jakości, na tym samym poziomie jak w uprawach integrowanych lub intensywnych, jeśli zastosuje się podane w poprzednich częściach publikacji zasady technologii produkcji oraz w zależności od kierunku użytkowania, wielkości plantacji odpowiednie metody zbioru z zastosowaniem różnych maszyn.

 

 

Goliszewski W. 2009. Ekologiczne nasiennictwo ziemniaka argumenty za i przeciw. Wieś jutra 2: 35-36.

Jabłoński K. 1997. Sadzenie, pielęgnacja i ochrona ziemniaka. Wyd. Fund. „Rozwój SGGW” 96 ss.

Jabłoński K. 1998. Nawożenie ziemniaków. Wyd. Fund. „Rozwój SGGW” 96 ss.

Jabłoński K. 2004. Proekologiczne technologie produkcji ziemniaków jadalnych i na wczesny zbiór. Wieś Jutra 2: 28-32

Jabłoński K. 2009. Nowoczesna uprawa ziemniaków. Wyd. PMHZ Strzekęcin, 119 ss.

Jabłoński K. 2012. Nowoczesna, ekologiczna technologia produkcji ziemniaka. Materiały XV Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Międzyzdroje 2012: 76-80

Nowacki W. 2004. Produkcja ziemniaków w rolnictwie ekologicznym. Praca zbiorowa. Wyd. Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego w Radomiu. 38 ss.

Zarzyńska K. 2009. Problemy ekologicznej uprawy ziemniaka w Polsce i krajach UE. Ziemniak Polski 3: 28-31