Obszary o niekorzystnych warunkach stanowią obecnie w Polsce blisko 56,1%. Do około 700 tysięcy gospodarstw trafia w okresie siedmiu lat 10 miliardów złotych z tytułu wyrównania szans na ONW. Zrozumiałe jest więc zainteresowanie rolników zmianami, jakie wprowadzone będą w 2018 roku. Zmiany będą stopniowo wprowadzane od 2018 roku.
28 listopada br. w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi odbyło się spotkanie robocze na temat niezbędnych zmian w ustalaniu obszarów ONW (używane jest pojęcie „ delimitacja” 1). Prace nad zmianami obszarów ONW spowodowane zostały zmianą podejścia Komisji Europejskiej. Wzięło w nich udział Ministerstwo oraz dwa instytuty: IUNG PIB i IERGŻ PIB. W spotkaniu pod przewodnictwem Podsekretarza Stanu w MRiRW p. Ryszarda Zarudzkiego i Dyrektora Departamentu SAR p. Waldemara Guby wzięli udział dyrektorzy prof. dr hab. Oleszek z IUNG PIB, prof. dr hab. Andrzej Kowalski z IERGŻ oraz pracownicy obydwu Instytutów, Prezes Wiktor Szmulewicz z KRIR, pracownicy ARiMR, Dyrektor CDR w Brwinowie Jacek Węsierski i pracownicy CDR O Radom (niżej podpisani).
Dotychczas o tym, czy dane obszary mogły być zakwalifikowane do ONW - co wiązało się z odpowiednia płatnością - decydowały trzy kryteria:
- Wskaźnik Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej (WWRPP ). Wskaźnik ten został wyznaczony w zależności od wysokości plonów , rzeźby terenu, agroklimatu i warunków wodnych gleby. Najważniejszym czynnikiem jest jakość gleby (od 15 do 100 punktów), następnie agroklimat (od 1 do 15 pkt), warunki wodne i rzeźba terenu (do 5 pkt za każdy wskaźnik). Średnia wskaźnika dla Polski wynosi 66,6 punktu.
- Gęstość zaludnienia na kilometr kwadratowy - dotyczyło gmin o zaludnieniu poniżej 75 osób na kilometr kwadratowy.
- Odsetek ludności w gospodarstwach rolnych.
Przy pomocy tych wskaźników wyznaczono całe gminy i zaliczono do dwóch grup o zróżnicowanej płatności. Ponieważ poza wyznaczonymi gminami występowało wiele wsi (obrębów geodezyjnych) o słabych glebach, zaliczono je także do ONW, ale tylko na podstawie kryterium jakościowego WWRP.
Po kontroli Europejskiego Trybunału Rozrachunkowego we wszystkich krajach UE i dyskusji w Parlamencie Europejskim (w latach 2003-2005) uznano, że obecny system ma wiele wad.
Wśród zarzutów znalazły się te o zbyt dużej liczbie stosowanych kryteriów (ponad 140), przez co brak jest transparentności i porównywalności między państwami. Okazało się także, że tylko połowa wyznaczonej powierzchni ONW otrzymuje pomoc.
Najwięcej uwag dotyczyło kryteriów społeczno-ekonomicznych(zaludnienie i odsetek ludności rolniczej - uznano, że są niezgodne z obecną logiką interwencji. W ramach WPR i innych polityk europejskich dostępne są działania zapobiegające wyludnianiu się obszarów wiejskich i rozwiązujące problemy społeczne wsi.
Postanowiono odejść od kryteriów demograficznych i ujednolicić kryteria biofizyczne.
Do końca 2018 roku w kraje członkowskie Unii Europejskiej zostały zobowiązane do wyznaczenia nowych obszarów ONW. Nowe wydzielania obszarów w nowej perspektywie mogą być wyznaczone w oparciu o bardzo ścisłe kryteria, zaproponowane przez Komisje Europejską 2 .
Państwa członkowskie wyznaczają obszary kwalifikujące się do płatności przewidzianych w art. 31 w ramach następujących kategorii:
- a) obszary górskie (jak dotychczas powyżej 500 m n.p.m.);
- b) obszary inne niż obszary górskie, charakteryzujące się znaczącymi ograniczeniami naturalnymi (obszary podgórskie powyżej 350 m n.p.m.); oraz
- c) inne obszary charakteryzujące się szczególnymi ograniczeniami.
Pozostawiono natomiast możliwość dopasowania i wyboru tych kryteriów, które są istotne z punktu widzenia danego kraju. W Polsce, za podstawowe kryteria wyznaczenia nowych obszarów ONW przyjęto: teksturę, uziarnienie oraz odczyn gleby czyli duży udział gleb lekkich.
Prace nad wyznaczeniem nowych obszarów, które są już na ukończeniu MRiRW zleciło IUNG-PIB w Puławach. W trakcie realizacji programu przeanalizowano 160 tys. próbek z punktów w całym kraju. W związku z nowym podejściem do wyznaczania ONW uaktualniono mapy glebowo-rolnicze, które wykonano w latach siedemdziesiątych. Na podstawie uzyskanych danych, w oparciu o nowe kryteria będą ustanowione obszary ONW na poziomie obrębów geodezyjnych ( sołectw, wsi), ewentualnie obrębów i gmin.
Obecnie trwają prace nad ustaleniem wstępnych wydzieleń, biorące pod uwagę pozostałe kryteria i dobierając je w taki sposób, aby w konsekwencji zminimalizować ograniczenia możliwości skorzystania przez rolników z płatności ONW.
Np. aby zakwalifikować do płatności obszary inne niż górskie, należy je uznać za charakteryzujące się znaczącymi ograniczeniami naturalnymi, ale gdy co najmniej 60 % użytków rolnych spełnia co najmniej jedno z kryteriów wymienionych w Załączniku III (w załączeniu) do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 na poziomie podanej wartości progowej.
Do płatności mogą także zostać zakwalifikowane obszary inne tzn. jeśli charakteryzują się szczególnymi ograniczeniami oraz jeśli niezbędna jest na nich kontynuacja gospodarowania gruntami w celu zachowania lub poprawy środowiska, utrzymania terenów wiejskich, zachowania potencjału turystycznego obszaru lub w celu ochrony linii brzegowej.
Do tego typu ONW można zakwalifikować maksymalnie 10% obszaru danego kraju. W Polsce w celu wyznaczenia tego typu obszarów specyficznych IUNG-PIB w Puławach proponuje odpowiedni wskaźnik ( WCPT – Wskaźnik Cenności Przyrodniczo-Turystycznej).Trwa dyskusja i obliczanie skutków nowej delimitacji w zależności od jednostki terytorialnej - pod uwagę może być brane wyznaczenie gmin, obrębów lub wariant gminy+ dodatkowe obręby.
Dodatkowym kryterium jest tzw. procedura zawężania (ang. fine tuning). Oznacza ona, że jeśli na wytyczonym obszarze ONW udało się dzięki inwestycjom lub działalności gospodarczej przezwyciężyć negatywne oddziaływanie na gospodarkę rolną i gdy metody produkcji lub systemy rolnicze rekompensują utracone dochody lub dodatkowe koszty, to wówczas wyklucza się taki obszar z płatności. Procedura ta jest obowiązkowa dla wszystkich państw UE. Tego trudnego zadania podjął się Instytut Ekonomiki i Gospodarki Żywnościowej. Używając wskaźników (standardowa produkcja, obsada przeżuwaczy, obsada innych zwierząt, gęstość obsady drzew owocowych , udział upraw ogrodniczych) mają zostać wytyczone obszary o intensywnej produkcji rolnej, na których płatność nie będzie obowiązywać. Dodatkową trudnością jest fakt, że nie można dopuścić do sytuacji, gdy jedno - kilka bardzo intensywnych gospodarstw powodować będzie wykluczenie całego obrębu z płatności. Dlatego wyliczone będą wskaźniki homogeniczności (jednorodności) obszaru.
W związku z następującymi zmianami, i w przypadku, gdy grunty danego rolnika zostaną wyłączone z obszarów ONW, to taki rolnik i tak będzie otrzymywał rekompensatę do 2020 roku w wysokości: do 80% płatności – w 2018r., do 40% płatności w 2019 r. i do 20% płatności w 2020r. Będą także na obszarach, które utracą zakwalifikowanie do ONW propozycje wparcia z innych działań PROW.
Powyższe propozycje są w chwili obecnej w fazie doskonalenia kryteriów oraz przygotowania decyzji co do wyboru takich, które będą zgodne z wymaganiami UE a jednocześnie umożliwią jak najmniejsze wyłączenie z płatności ONW obszarów, które do chwili obecnej są nimi objęte wg dotychczas stosowanych kryteriów. Jednocześnie rozpoczęto analizę działań PROW, które mogłyby kompensować korzyści w zamian za utracone płatności w wyniku zastosowania nowych kryteriów tam gdzie będzie to miało miejsce.
Po ustaleniu i zaakceptowaniu zmian Centrum Doradztwa Rolniczego przygotuje akcję informacyjną skierowaną do doradców rolniczych w celu wyjaśniania przez nich beneficjentom potrzeby zmiany, ich przyczyny, stosowanych nowych kryteriów oraz kompensaty.
1 delimitacja - pojęcie prawne oznaczające ustalenie przebiegu granicy - w tym przypadku granic obszarów ONW.
2 artykuł 32 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 i Załącznik III do tego rozporządzenia
Do pobrania:
Wyciąg z Rozporządzenia Parlamentu i Komisji Europejskiej
Marek Krysztoforski , Tomasz Stachowicz
CDR Radom
Źródło
Centrum Doradztwa Rolniczego
http://cdr.gov.pl/
