Nie będzie odszkodowań za szkody powodowane przez ptaki objęte ochroną

Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych, popierając wniosek Izby Rolniczej w Opolu oraz mając na względzie wielokrotne skargi rolników, których uprawy zostały zniszczone bądź uszkodzone w znacznym stopniu przez ptaki chronione, zwrócił się do Ministra Środowiska o podjęcie inicjatywy w celu zmiany przepisów ustawy o ochronie przyrody tak, aby uwzględniała prawo rolników do prowadzenia gospodarstwa.

Zdaniem izb rolniczych szczególnie dużym problemem są szkody powodowane przez ptaki chronione, w okolicach, w których odpoczywają podczas sezonowych przelotów, a zwłaszcza kiedy zimują na terenach nadrzecznych i pasą się na polach okolicznych rolników. W województwie opolskim są miejsca, gdzie łabędzie pozostają przez całą zimę i powodują zupełne zniszczenie ozimin, tak że konieczne jest ponowne zasiewanie pola wiosną. Rolnicy nie mogą już uprawiać np. rzepaku, który jest bardzo ważnym elementem płodozmianu.

Samorząd rolniczy zwrócił uwagę, że obecnie możliwości zaradzenia tym problemom są bardzo ograniczone, gdyż sprowadzają się do uzyskania pozwolenia na odstraszanie ptaków. Brak natomiast skutecznych i realnych narzędzi do odstraszania. Rolnicy sugerują, że potrzebne jest opracowanie i przekazywanie wraz z pozwoleniem narzędzi odstraszających, np. odgłosów spłoszonych ptaków. Rolnik nie ma możliwości uzyskania takich głosów.

Przedstawiając powyższy problem zwrócono się o wprowadzenie odszkodowań ze środków Skarbu Państwa za szkody powodowane przez ptaki objęte ochroną.

W odpowiedzi na wniosek Zarządu KRIR, w dniu 5 grudnia 2016 r. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska przekazał informacje, że gatunki ptaków spotykane w Polsce chronione na mocy prawa międzynarodowego. Wymienione są w Dyrektywie Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dyrektywa Ptasia), gdzie część gatunków (m.in. łabędź krzykliwy i łabędź czarnodzioby) występuje w załączniku I, dotyczącym gatunków objętych szczególną ochroną. Ponadto, część gatunków (m. in. ww. dwa gatunki łabędzi, niektóre gatunki kaczek, gęsi i bernikli) wymieniona jest w konwencji z dnia 19 września 1979 o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk — Konwencji Berneńskiej (Dz. U. z 1996 r., Nr 58, poz. 263) w załączniku II zawierającym ściśle chronione gatunki fauny. W prawie krajowym wszystkie gatunki ptaków objęte są ochroną gatunkową na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. poz. 1348). W świetle obowiązywania powyższych regulacji prawnych, nie jest możliwe wyłączenie któregokolwiek gatunku ptaka spod ochrony gatunkowej. Większość zakazów dotyczących gatunków chronionych stanowi transpozycję regulacji unijnych, co wyklucza możliwość dokonywania modyfikacji w tym zakresie.

GDOŚ przekazał informacje, że według obecnie obowiązującego w Polsce ustawodawstwa gatunki ptaków objęte ochroną gatunkową nie figurują na Iiście gatunków wymienionych w art. 126 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.), dalej: „uop", a więc za szkody wyrządzone przez to gatunki nie przysługuje odszkodowanie ze środków Skarbu Państwa. Wynika to m.in. z trudności w szacowaniu powstałych szkód. Zgodnie z art. 126 ust. 1 pkt 2 uop, w przypadku gatunków, za szkody których przysługuje odszkodowanie, odpowiedzialność Skarbu Państwa nie obejmuje utraconych korzyści, a ogranicza się jedynie do szkody rzeczywistej, którą należy udowodnić. Bez prowadzenia stałych obserwacji ptaków trudno ustalić, jaki gatunek spowodował wystąpienie szkody (np. poprzez wydziobanie ziarna). Na polach uprawnych żeruje szereg gatunków ptaków, w tym gatunki nie powodujące szkód w plonach (np. żywiące się pędrakami, owadami). Jeszcze inne gatunki zatrzymują się na odpoczynek, dodatkowo utrudniając identyfikację gatunku przebywającego na terenie, na którym wystąpiła szkoda. Kolejną trudnością jest możliwość spowodowania szkody przez inne gatunki zwierząt, np. zatrzymujące się na polach wyłącznie na odpoczynek, a następnie przypisanie ich np. żurawiowi, w momencie pojawienia się tego gatunku na polu. W takiej sytuacji niezwykle trudno byłoby udowodnić, iż szkoda nie została spowodowana przez dany gatunek zwierzęcia, skoro w danym momencie na terenie przebywa akurat stado ptaków tego gatunku. Ponadto, szkody mogą powstawać w bardzo krótkim okresie czasu, np. w przeciągu jednego dnia. Po tym czasie ptaki odlatują, gdyż wyczerpują bazę żerową lub kontynuują migrację i ich stwierdzenie przez pracownika regionalnej dyrekcji ochrony środowiska, który mógłby potwierdzić wyrządzenie szkody przez dany gatunek, staje się niemożliwe. Trudnym zadaniem byłoby również ustalenie, w jakim stopniu szkody zostały spowodowane przez gatunki chronione, a w jakim innymi czynnikami. Specyfika szkód powodowanych przez żerowanie ptaków jest inna niż szkód od gatunków wymienionych w art. 126 uop. Szkody spowodowane przez bobra (np. ścięte drzewa, teren zalany w wyniku spiętrzenia wód przez tamę), wilka czy rysia (np. zagryzione zwierzęta gospodarskie) są stosunkowo trwałe, a ich skutki i zakres można ocenić nawet po upływie kilku-kilkunastu dni. W przypadku szkód wyrządzonych przez ptaki na polach uprawnych (np. wydziobanie ziarna zasiewowego, wyciągnięcie świeżo skiełkowanych ziaren), nawet naturalna zmiana warunków atmosferycznych (w szczególności wystąpienie opadów) może istotnie utrudnić, a nawet uniemożliwić, jakąkolwiek ocenę.

Zwrócono uwagę, że wymienione powyżej kwestie powodują, że oszacowanie szkody i udowodnienie, iż została ona wyrządzona przez konkretny gatunek, za szkody wyrządzone przez który mogłoby ewentualnie przysługiwać odszkodowanie, jest niezwykle trudne. Biorąc powyższe pod uwagę, w związku z sugestią samorządu rolniczego odnośnie wprowadzenia odszkodowań ze środków Skarbu Państwa za szkody powodowane przez ptaki objęte ochroną, GDOŚ stwierdził, że modyfikacje dotychczasowych uregulowań prawnych w tym zakresie nie powinny być rozważane.

GDOŚ zauważył tym miejscu, że na podstawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 28 września 2015 r. sygn. akt K 20/14, obowiązująca regulacja w zakresie zasad odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody powodowane przez niektóre gatunki zwierząt (żubry, wilki, niedźwiedzie, rysie i bobry) jest zgodna z art. 32 ust.1 1 art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Ponadto, Trybunał Konstytucyjny opowiedział się przeciwko całkowitej automatyzacji refundacji szkód, zwracając uwagę, ze działania odszkodowawcze Skarbu Państwa winny być powiązane z oceną działań prewencyjnych podejmowanych przez właścicieli i posiadaczy mienia, w którym zaistniała szkoda.