Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi pismem z dnia 16 listopada 2023 r., udzieliło odpowiedzi na wnioski w sprawie wyłączenia w nowej Wspólnej Polityce Rolnej obowiązku ugorowania 4% gruntów ornych, przekazując co następuje:
Obowiązek ugorowania 4% gruntów ornych jest elementem wymogów normy GAEC 8 w ramach warunkowości, która została określona w przepisach rozporządzenia (UE) nr 2021/2115 (1). Zarówno norma GAEC 8, jak i warunkowość są obowiązkowe do wdrożenia dla krajów członkowskich. Natomiast do polskiego porządku prawnego norma GAEC 8 została wprowadzona w Planie Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 (PS WPR), który na podstawie przepisów ww. rozporządzenia podlegał zatwierdzeniu przez Komisję Europejską.
Norma GAEC 8 obejmuje m. in. obowiązek przeznaczenia określonego odsetka powierzchni gruntów ornych na obszary i elementy nieprodukcyjne. Skutkiem prac na forum UE nad zapisami ww. rozporządzenia, w których Polska brała intensywny udział, jest m. in. możliwość realizacji normy GAEC 8 za pomocą nie tylko obszarów i elementów nieprodukcyjnych, ale częściowo również za pomocą międzyplonów i upraw wiążących azot, spełniających określone warunki. Zgodnie z PS WPR i rozporządzeniem krajowym w sprawie norm (2), wymóg przeznaczenia 4% na obszary lub obiekty nieprodukcyjne może być realizowany nie tylko poprzez grunty ugorowane ale również poprzez: rowy, oczka wodne, miedze śródpolne i strefy buforowe, żywopłoty, pasy gruntów zadrzewionych, zadrzewienia liniowe, pojedyncze drzewa, zagajniki śródpolne i pasy gruntów wzdłuż obrzeży lasu, spełniające określone kryteria. Lista obszarów i elementów nieprodukcyjnych jest co do zasady wzorowana na liście obowiązującej do 2022 r. w ramach obowiązku utrzymywania obszarów EFA w ramach zazielenienia, z pewnymi modyfikacjami.
W efekcie, w gospodarstwach o powierzchni powyżej 10 ha gruntów ornych, norma GAEC 8 nakłada obowiązek przeznaczenia:
– co najmniej 4% powierzchni tych gruntów na obszary lub obiekty nieprodukcyjne spełniające określone warunki, lub
– w przypadku gdy co najmniej 4% powierzchni gruntów ornych obejmują międzyplony ścierniskowe lub ozime lub wsiewki lub rośliny bobowate, spełniające określone warunki, w tym uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin – co najmniej 3% powierzchni gruntów ornych na obszary lub obiekty nieprodukcyjne.
W przypadku gruntów ugorowanych nie mogą być na nich stosowane środki ochrony roślin oraz nie może być prowadzona produkcja rolna, w tym wypas i koszenie, w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 31 lipca. W przypadku gruntów ugorowanych z roślinami miododajnymi (wysianych z konkretnych gatunków roślin miododajnych określonych w przepisach krajowych) nie mogą być na nich stosowane środki ochrony roślin oraz nie może być prowadzona produkcja rolna, w tym wypas i koszenie, z wyłączeniem pasiek, w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 31 sierpnia.
Z obowiązku przeznaczenia minimalnego udziału powierzchni gruntów ornych na obszary lub obiekty nieprodukcyjne wyłączone są gospodarstwa:
• w których więcej niż 75% powierzchni gruntów ornych jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub ugorowanych, lub wykorzystywanych do uprawy roślin bobowatych, lub
• w których więcej niż 75% powierzchni użytków rolnych stanowią trwałe użytki zielone lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub
• o powierzchni gruntów ornych do 10 ha.
Jak wynika z powyższego, nie ma obecnie możliwości usunięcia normy GAEC 8. W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że w 2023 roku, na podstawie czasowego odstępstwa (3) umożliwionego przez Komisję Europejską, na wniosek Polski i innych państw członkowskich, można było prowadzić produkcję na ugorach realizujących normę GAEC 8 z wyjątkiem uprawy kukurydzy, soi i zagajników o krótkiej rotacji.
Odstępstwo umożliwiało elastyczne wykorzystanie gruntów ornych do produkcji żywności i służyło zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego w obliczu konfliktu zbrojnego w Ukrainie.
Część państw członkowskich, w tym Polska, widzi zasadność utrzymania odstępstwa od normy GAEC 8 w 2024 r. ze względu na niekorzystne warunki pogodowe, trudną sytuację rynkową i wpływ wojny w Ukrainie na sytuację rolników. Stosowne wnioski zostały już złożone do Komisji Europejskiej, jednak na chwilę obecną nie ma jej zgody na wdrożenie odstępstwa od normy GAEC 8 w 2024 r. Niemniej temat ten jest nadal analizowany przez służby Komisji.
Odnosząc się do propozycji wprowadzenia alternatywnych rozwiązań utrzymania 4% gruntów ugorowanych, należy zauważyć, że wymogi normy zakładają (informacja powyżej) wyłączenie gospodarstw rolnych posiadających określone powierzchnie gruntów ornych mogących służyć jako baza paszowa dla zwierząt.
Odnośnie uznania „łąk kwietnych” w ramach ekoschematu jako powierzchni nieprodukcyjnych, uprzejmie wyjaśniam, że zgodnie z zapisami w Planie Strategicznym oraz rozporządzeniem ws. ekoschematów (4), płatności do obszarów
z roślinami miododajnymi są przyznawane do powierzchni gruntów ornych, z wyłączeniem powierzchni obszarów nieprodukcyjnych będących gruntami ugorowanymi z roślinami miododajnymi, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 55 ust. 1 ustawy o Planie Strategicznym (5).
Zgodnie z przepisami rozporządzenia ws. ekoschematów, płatności w ramach tego ekoschematu przysługują, jeżeli rolnik utworzył obszar z roślinami miododajnymi poprzez wysianie mieszanki składającej się co najmniej z dwóch określonych w przepisach gatunków roślin miododajnych, z tym że mieszanka ta obejmuje co najmniej jeden gatunek roślin miododajnych z gatunków tzw. nieprodukcyjnych, a gatunki roślin miododajnych z gatunków „produkcyjnych” nie są dominujące w tej mieszance. Wymogi ekoschematu zakazują prowadzenia produkcji rolnej, z wyjątkiem prowadzenia pasiek, w tym: wypasu i koszenia oraz stosowania nawozów i środków ochrony roślin w terminie do dnia 31 sierpnia.
Zgodnie z wcześniejszą korespondencją w sprawie derogacji, ze względu na niekorzystne warunki pogodowe, trudną sytuację rynkową i wpływ wojny w Ukrainie na sytuację rolników, resort rolnictwa widzi zasadność odstępstw nie tylko od normy GAEC 8, lecz również od GAEC 7 w 2024 r. Stosowne wnioski o przedłużenie derogacji były przez Polskę wraz z innymi krajami zgłaszane do Komisji Europejskiej i były przedmiotem posiedzeń Rady UE ds. Rolnictwa i Rybołówstwa w czerwcu, lipcu i październiku br.
Jednakże nie wszystkie państwa członkowskie poparły propozycję utrzymania odstępstw od stosowania wybranych norma GAEC. Do chwili obecnej nie ma również pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej na wdrożenie derogacji w 2024 r.
Podstawa prawna:
(1) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 z dnia 2 grudnia 2021 r. ustanawiające przepisy dotyczące wsparcia planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej (planów strategicznych WPR) i finansowanych z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) i z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1305/2013 i (UE) nr 1307/2013 (Dz. Urz. UE L 435 z 06.12.2021, str. 1);
(2) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 marca 2023 r. w sprawie norm oraz szczegółowych warunków ich stosowania (Dz. U. poz. 478);
(3) zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) 2022/1317 z dnia 27 lipca 2022 r. ustanawiającym odstępstwa od rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 w odniesieniu do stosowania norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochrona środowiska (norm GAEC) 7 i 8 w odniesieniu do roku składania wniosków 2023 (Dz. Urz. UE L 199 z 28.07.2022, str. 1);
(4) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 marca 2023 r. w sprawie szczegółowych warunków i szczegółowego trybu przyznawania i wypłaty pomocy finansowej w ramach schematów na rzecz klimatu i środowiska w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 (Dz. U. poz. 493 i 1926);
(5) ustawa z dnia 8 lutego 2023 r. o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 (Dz. U. poz. 412 i 1530)
Pismo KRIR z dnia 24.10.2023 >>>
Pismo KRIR z dnia 13.10.2023 >>> i załączniki Stanowisko LIR GAEC 6 >>> oraz ugorowania 4%
