Jabłka na nowo odkryte

19-02-2025

Pochodzenie i symbolika jabłek

Wzmianki o jabłkach znajdujemy w Biblii oraz mitologii greckiej. Jabłonie rosły w Europie już w epoce kamiennej. Jabłonie uprawiano w dawnej Polsce, a ich ślady znaleziono w Biskupinie.

W Biblii nie ma właściwie mowy o typowym jabłku czy jabłoni. Mówi się natomiast o drzewie życia i drzewie poznania dobra i zła (Rdz. 2,9; 3,22). Owoców z tych drzew człowiek nie miał prawa zrywać ani jeść. Czy były to jabłonie, czy może inne drzewa dające wielkie owoce? Nie wiemy, czy Ewa zerwała jabłko z jabłoni, czy może jabłko granatu, a może jeszcze inny "owoc".

W starożytności jabłko, zwłaszcza granatu, było symbolem płodności. Persefona, bogini odradzającej się przyrody, jadła ziarnka granatu. Znane też jest złe jabłko. Grecka bogini niezgody Eris, na weselu Peleusza i Tetydy rzuciła złote jabłko z napisem "dla najpiękniejszej", co wywołało spór między Herą, Ateną i Afrodytą. Parys, jako sędzia, ofiarował jabłko Afrodycie, za co wdzięczna bogini pomogła mu porwać piękną Helenę.

W mitologii greckiej złote jabłka Hesperyt ofiarowane Herze w podarunku ślubnym przez Ziemię - Gaję oznaczały rzadki, wielki skarb, którego strzegł stugłowy smok. Do dziś zresztą, w okolicach Essen (Niemcy), przetrwał zwyczaj ofiarowywania pannie młodej na uczcie weselnej jabłka ślubnego. Kładzie się je na trzech złotych monetach, podarowanych przez najbliższych krewnych, a pozostali goście składają swe podarunki dookoła ślubnego jabłka.

W kulturze celtyckiej jabłka kojarzone były z objawieniem i wiedzą, gdyż torebki nasienne w przekrojonym owocu układają się w pentagram - znak wtajemniczenia. W czasach nowożytnych stały się wyobrażeniem grzechu, zaspokajania pragnień doczesnych, a ich kolor, zapach i słodycz symbolizowały największe pokusy.

Już w starożytności jabłko, jak kula, wskazywało na wieczność nie mającą początku i końca. Od czasów rzymskich jabłko było symbolem władzy. Początkowo kula opatrzona była na górze symbolem bóstwa, zamienionym później na krzyż. W takiej formie jabłko stało się symbolem królewskiego, chrześcijańskiego panowania.

Dziś znanych jest około 10 tysięcy odmian jabłoni, których owoce różnią się kształtem, barwą, zapachem i smakiem. Hodowanych i wykorzystywanych przez ludzi jest około 50 odmian.

Produkcja jabłek

Jabłka to jedne z najstarszych owoców znanych ludzkości. Jabłoń jest podstawowym gatunkiem sadowniczym uprawianym w Polsce.

Według danych MRiRW Polska jest największym producentem jabłek w Europie i czołowym na świecie (zajmujemy 4. miejsce po Chinach, USA i Turcji). Zbiory jabłek w Polsce od 2013 r. corocznie przekraczają 3 mln ton (wyjątkiem - nieurodzajny rok 2017, w którym zebrano 2,4 mln ton). Średnie plony jabłek w Polsce wykazują tendencję wzrostową. W latach 2021-2022 zbiory jabłek były rekordowe i wynosiły ponad 4 mln ton. W 2023 r. zbiory jabłek osiągnęły ok. 3,8 mln ton (o 9% mniej w porównaniu z 2022 r.). Produkcja jabłek w Polsce charakteryzuje się dużą różnorodnością odmianową. W strukturze upraw dominują odmiany takie jak Golden Delicious, Red Jonaprince, Idared, Szampion, Jonagold, Ligol czy Gala. Najbardziej cenione są odmiany o owocach wyrównanych – o zbliżonym kształcie i wielkości. Ułatwia to ich sortowanie i przygotowanie do sprzedaży.

Polska jest również zaliczana do największych na świecie eksporterów świeżych jabłek i zagęszczonego soku jabłkowego. Na eksport kieruje się 20-30% krajowej produkcji tych owoców oraz nawet 85% wyprodukowanego zagęszczonego soku jabłkowego. Największymi rynkami zbytu dla polskich jabłek są kraje UE: Niemcy, Rumunia, a wśród krajów spoza UE: Egipt, Kazachstan. Zagęszczony sok jabłkowy sprzedawany jest głównie do Niemiec, Wielkiej Brytanii, Holandii i USA.

Jabłka w diecie

Planując zdrową i pełnowartościową dietę, powinniśmy koniecznie pamiętać o tym, by wśród spożywanych przez nas produktów znalazły się właśnie jabłka. Często zdarza się, że zachwyceni egzotycznym smakiem kolorowych cytrusów, zapominamy o wartościach, które kryją w sobie bardziej zwyczajne owoce naszej strefy klimatycznej. Wielu dietetyków twierdzi, że to głównie one powinny gościć na naszym stole.

Główną rolą owoców jest dostarczenie człowiekowi witaminy C. Owoce zawierają też wiele składników mineralnych koniecznych do budowy kości i zębów, poprawiają apetyt oraz wpływają regulująco na trawienie. Jedzenie owoców zaleca się przy niedokrwistości, awitaminozach, wyczerpaniu fizycznym i psychicznym oraz w schorzeniach przewodu pokarmowego. Sole zawarte w owocach korzystnie wpływają na pracę serca i nerek. Pektyny, które występują w owocach, pochłaniają w przewodzie pokarmowym wiele szkodliwych związków oraz obniżają zawartość cholesterolu we krwi. Wraz z pektynami szkodliwe związki wydalane są z organizmu. Specjaliści uważają, że człowiek powinien rocznie spożywać ok. 75 kg owoców.

Surowe tarte jabłka są skutecznym środkiem na zaparcia, natomiast jabłka pieczone podaje się przy biegunkach. Pektyny zawarte w jabłkach utrzymują stały poziom cholesterolu, przyspieszają również gojenie się ran. Według najnowszych badań, substancje zawarte w jabłkach zapobiegają również chorobom nowotworowym. Jedzenie jabłek przyczynia się do oczyszczania zębów, ponieważ kwasy organiczne nie dopuszczają do rozwoju bakterii w jamie ustnej - są tzw. biologiczną szczoteczką do zębów. Warto jeść również jabłka suszone, które dają sześć razy więcej energii niż owoce surowe. Najlepiej spożywać jabłka razem ze skórką, bo w niej znajduje się bardzo dużo korzystnych dla zdrowia substancji. By ich działanie było optymalne, jabłka powinno spożywać się przed jedzeniem.

Jedno jabłko dziennie i lekarz niepotrzebny!

Jabłko ważne jest w tradycji, symbolice, ale też jest smaczne, zdrowe i pożywne. O dobrym wpływie jabłek na nasze zdrowie pisał już Hipokrates (V-IV w p.n.e.), a nadworny lekarz cesarzy rzymskich Galen (II w n.e.) zalecał wino jabłkowe, jako lekarstwo na wszelakie dolegliwości. Niegdyś w dzień św. Błażeja (3 lutego), święcono w kościołach jabłka, które później spożywali ludzie i zwierzęta. Miało to uchronić od bólu gardła.

Od wieków jabłko jest symbolem witalności i zdrowia, dziś mówi się wprost – jabłka leczą. Jest to cenne źródło witaminy C, która wzmacnia naszą odporność na jesienne grypy i infekcje. Jabłka zawierają duże ilości cukru-fruktozy, która powoli ulega przemianom w naszym organizmie i w ten sposób zapobiega szybkiemu wzrostowi cukru we krwi. Pektyny i białka zawarte w jabłkach wchłaniają zbędne, często szkodliwe, produkty przemiany materii. Od wieków dojrzałe, surowe jabłka podawano w zaparciach, a duszone owoce przy biegunkach, nieżytach żołądka i jelit.

Jabłka zawierają 8 różnych witamin, wprawdzie w małych, ale zrównoważonych ilościach. Dotyczy to także składników mineralnych, makro- i mikroelementów. Obecnie zwraca się dużą uwagę na zawartość w jabłkach bioaktywnych substancji. Dotychczas zidentyfikowano około 30 tys. substancji bioaktywnych, których duża ilość zawarta jest w jabłkach. Do najważniejszych zalicza się związki fenolowe i karotenowe. Niektóre fenole chronią organizm przed chorobami krwi, krążenia i serca oraz rakiem. Hamują rozwój wirusów i bakterii w organizmie ludzkim. Około 600 związków karotenowych chroni skórę przed porażeniem promieniami ultrafioletowymi, czyści arterie i zabezpiecza przed rakiem.

Dla organizmu człowieka ważne są także inne substancje zawarte w jabłkach. W ogólnej zawartości cukrów duży udział ma fruktoza, która wpływa na zrównoważoną zawartość cukrów we krwi. Jabłka mają zdolność zamiany kwasów w zasady, co ogranicza nadkwasowość. Duża zawartość kwasu jabłkowego nie dopuszcza do gromadzenia się kwasu moczowego, którego nadmiar sprzyja chorobom reumatycznym i podagrze.

Regularne spożywanie jabłek, soku czy octu jabłkowego skutecznie zapobiega dolegliwościom dnia codziennego. Pożyteczne dla zdrowia człowieka substancje znajdują się w różnych warstwach jabłka. Najwięcej, bo aż 70 % występuje w skórce i miąższu tuż pod skórką. Dlatego nie zaleca się obierania owoców, a tylko ich dokładne mycie (zwłaszcza, gdy były opryskane). W ten sposób usuwa się ewentualne metale ciężkie, które gromadzą się głównie na powierzchni skórki. Nie należy jeść jabłek nawet lekko nadgnitych, gdyż szkodliwe substancje znajdują się również w tej zdrowszej części owoców.

Pod względem zawartości kwasów owocowych (4-12%) poszczególne odmiany jabłek różnią się między sobą. Najwięcej kwasów zawierają jabłka odmiany Piękna z Boskoop (11%), a najmniej Gala i Delbarestivale (4%), a następnie Gloster (5%) oraz Golden Delicious, Jonagold i Idared (6%). Tak więc niektórych odmian nie powinny spożywać matki karmiące i osoby wrażliwe na kwasy. Owoce różnych odmian różnią się też zawartością cukrów, co jest szczególnie ważne dla diabetyków. Do odmiany o wysokiej zawartości cukru w owocach zalicza się także odmianę Piękna z Boskoop (15%) oraz Fuji i Rubinette (16%). Owoców tych odmian nie powinny spożywać osoby chore na cukrzycę. Mniej cukrów zawierają jabłka odmian Idared i Delbarestivale (11%).

Przechowywanie

Najlepiej spożywać świeże, nieprzetworzone jabłka, niemniej są to owoce sezonowe. Nawet późne odmiany często trudno jest przechować do kolejnego sezonu. Najstarszym i najtańszym sposobem przechowywania owoców jest ich suszenie. Dawniej gospodyni wieszała sznurki z krążkami jabłek na krokwiach domu, gdzie się suszyły. Dziś opracowane są technologie przechowywania owoców. Środkami chemicznymi hamuje się czas ich dojrzewania. Cały rok mamy więc świeże owoce. Nie rezygnuje się jednak z suszonych owoców, ale i suszenie odbywa się dziś w specjalnych suszarniach. W miarę suszenia następuje utrata wody i zagęszczanie cukru. Owoce suszone dają sześć razy więcej energii niż owoce świeże. Wiedzą o tym sportowcy i chętnie korzystają z tego źródła łatwo dostępnej energii. Krążki suszonych ze skórką jabłek (chipsy jabłkowe) bogate są też w błonnik, korzystnie wpływający na nasz układ pokarmowy. Zawierają potrzebne nam żelazo. Niestety, w trakcie suszenia jabłka tracą witaminę C.

Jabłka wspaniale nadają się również na soki, kompoty, przeciery, marmolady i dżemy. Cenione są również domowej roboty wina i nalewki jabłkowe.

Podsumowanie

Korzystajmy z darów naszych sadów! Sięgajmy po polskie owoce! Jedzmy jabłka surowe, duszone, pieczone i suszone. Jabłka są źródłem zdrowia, siły i energii. Obecnie spożycie jabłek w Polsce jest stosunkowo niskie – statystycznie tylko 1-2 sztuki tygodniowo na osobę. Pożądane byłoby zwiększenie konsumpcji jabłek do co najmniej 1 jabłka dziennie lub kilku szklanek soku jabłkowego.

Opracowanie: Grzegorz Wysocki

Wykorzystano artykuł A.H. Mical, E. Chwełatiuk „Dobre i złe jabłka”