Zapraszamy Państwa do zapoznania się z publikacją Urzędu Statystycznego w Poznaniu prezentującą wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2020 pt. „Powszechny Spis Rolny 2020. Charakterystyka gospodarstw rolnych w województwie wielkopolskim w 2020 r.
PSR to najważniejsze w tematyce rolnictwa badanie, przeprowadzone przez służby statystyki publicznej co 10 lat, dostarcza szczegółowych danych liczbowych o strukturze gospodarstw rolnych i kondycji polskiego rolnictwa. Spis z 2020 roku zainteresował i skłonił do współpracy w ramach tego badania 98% gospodarstw rolnych w Polsce. Pozytywny odzew rolników zapewnił nie tylko kontynuację zbieranych co dekadę podstawowych informacji, ale pozyskanie także nowych zmiennych, do tej pory objętych badaniem w innej formie. Na potrzeby krajowej oraz unijnej polityki rolnej po raz pierwszy zaprezentowano gospodarstwa rolne w poszczególnych gminach według ich wielkości ekonomicznej, czyli całkowitej standardowej produkcji, wyrażonej w euro. Wartości współczynników produkcji obliczonej z ostatnich 5 lat umożliwiają zakwalifikowanie rodzimych gospodarstw rolnych do określonej klasy w ramach obowiązującej w Eurostacie Typologii gospodarstw rolnych i porównanie wskaźników ekonomicznych uzyskiwanych przez gospodarstwa rolne pomiędzy państwami członkowskimi UE.
Analiza danych pozyskanych w ramach Powszechnego Spisu Rolnego 2020 (PSR 2020) wskazuje na pogłębianie zmian zachodzących w rolnictwie. Obserwuje się kontynuację lub nasilenie większości wcześniej dostrzeżonych trendów.
Do głównych czynników wpływających na rozwój rolnictwa zalicza się instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej UE. W latach 2018–2020 w wielkopolskim blisko 80% użytkowników gospodarstw rolnych skorzystało ze środków wsparcia (ujętych w spisie) w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Na zmiany zachodzące w sektorze rolnictwa oddziałuje również przechodzenie na inne metody chowu zwierząt gospodarskich, a także poszukiwanie nowych źródeł energii. Nie bez znaczenia są również zmieniające się nawyki żywieniowe społeczeństwa. Z czynników przyrodniczych wpływających na rolnictwo należy zwrócić uwagę na coraz bardziej widoczne zmiany klimatyczne.
Zestawienie wyników uzyskanych w PSR 2020 z danymi z PSR 2010 pozwala na przedstawienie następujących wniosków:
- utrzymała się tendencja spadku liczby gospodarstw rolnych (o 7,4%, w kraju o 12,7%), przy jednoczesnym wzroście ich średniej powierzchni ogólnej (z 15,53 ha do 16,57 ha, w kraju z 11,26 ha do 12,65 ha) oraz powierzchni użytków rolnych (z 14,11 ha do 15,26 ha, w kraju z 9,85 ha do 11,35 ha). Ograniczenie liczby dotyczyło przede wszystkim gospodarstw o powierzchni UR od 1 do 20 ha (w tym w grupie obszarowej 10–15 ha UR – o 16,8%), natomiast wzrost zanotowano wśród gospodarstw najmniejszych, tj. o powierzchni do 1 ha UR (o 7,8%) oraz największych – posiadających co najmniej 20 ha UR (w tym wśród gospodarstw o powierzchni 50 ha i więcej UR – o 38,5%);
- odnotowano zmiany w strukturze gospodarstw rolnych, obejmujące wzrost odsetka gospodarstw o powierzchni do 1 ha użytków rolnych włącznie, 2–3 ha UR oraz 20 ha i więcej UR. Zmniejszył się udział gospodarstw o powierzchni 1–2 ha UR i 5–20 ha UR, a odsetek gospodarstw o powierzchni 3–5 ha UR utrzymał się na zbliżonym poziomie. Kierunek zmian w województwie był podobny do zanotowanego w kraju;
- wzrosła liczba gospodarstw rolnych prowadzących tylko produkcję roślinną (o 41,2%), przy jednoczesnym spadku gospodarstw z produkcją mieszaną – roślinną i zwierzęcą (o 34,2%);
- większość gospodarstw rolnych (85,8%, w kraju 70,8%) produkowała na rynek, a 7,0% przeznaczało końcową produkcję rolniczą głównie na samozaopatrzenie żywieniowe gospodarstwa domowego (w kraju 15,7%);
- w Wielkopolsce odnotowano większy niż w kraju odsetek osób kierujących gospodarstwem rolnym posiadających wykształcenie rolnicze lub kurs rolniczy oraz legitymujących się wykształceniem wyższym (odpowiednio 51,1% wobec 40,4% oraz 4,8% wobec 3,7%);
- zmniejszyła się ogólna powierzchnia gruntów w gospodarstwach rolnych (o 1,2%, w kraju o 1,9%), przy jednoczesnym wzroście obszaru użytków w dobrej kulturze rolnej (0,7%, w kraju o 2,1%). Udział użytków w dobrej kulturze w strukturze powierzchni ogólnej zwiększył się o 1,7 p.proc. do 91,5% (w kraju wzrost o 3,4 p.proc. do 88,5%);
- użytki rolne stanowiły 92,1% ogólnej powierzchni gospodarstw (wzrost o 1,3 p.proc.), lasy i grunty leśne – 3,7% (spadek o 0,6 p.proc.), a pozostałe grunty – 4,2% (spadek 0,7 p.proc.). Zwiększył się areał łąk trwałych (o 3,4%) i zasiewów (o 2,4%), natomiast zmniejszeniu uległa powierzchnia gruntów ugorowanych (o 55,5%), upraw trwałych (o 30,6%) oraz pastwisk trwałych (o 29,4%);
- zmniejszyła się liczba gospodarstw posiadających grunty pod zasiewami (o 8,1%, w kraju o 15,4%), a jednocześnie zwiększyła się ogólna powierzchnia zasiewów (o 2,4%, w kraju o 5,7%);
- wielkopolska była dominującym regionem pod względem zasiewów zbóż i buraków cukrowych (podobnie jak w 2010 r.) oraz uprawy ziemniaków (w 2010 r. na miejscu 3.), znajdowało się również w czołówce wśród województw pod względem powierzchni zasiewów rzepaku i rzepiku (3. pozycja wobec 1. w PSR 2010);
- zmniejszyła się powierzchnia zasiewów zbóż (o 2,2%), spadła też liczba gospodarstw zajmujących się ich uprawą (o 11,7%). Gospodarstwa najczęściej uprawiały pszenżyto ozime (46,9% ogólnej liczby gospodarstw uprawiających zboża), żyto (39,6%), pszenicę ozimą (34,8%) oraz kukurydzę na ziarno (23,4%);
- w okresie międzyspisowym odnotowano wzrost powierzchni uprawy: roślin strączkowych jadalnych (3,6-krotny), kukurydzy na ziarno (3,3-krotny), roślin strączkowych pastewnych na ziarno (ponad 2-krotny), kukurydzy na zielonkę (o 68,8%), buraków cukrowych (o 29,5%). Zmniejszyła się powierzchnia uprawy ziemniaków (o 22,2%) oraz rzepaku i rzepiku (o 34,1%);
- zmniejszyła się liczba gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie (o 33,2%, w kraju o 36,9%). Gospodarstwa takie stanowiły 47,0% gospodarstw rolnych ogółem (w kraju 44,2%);
- wielkopolska dominowała pod względem obsady na 100 ha UR niosek kurzych (wskaźnik 2-krotnie wyższy niż w województwie zajmującym 2. miejsce) oraz świń, a wskaźnik odnoszący się do obsady bydła plasował województwo na 2. pozycji;
- zmniejszyło się pogłowie świń – o 35,4%, w tym stado loch na chów – o 34,6%. Liczba kóz była mniejsza o niemal połowę – 48,5%, a koni o ponad jedną trzecią – 35,5%. Wzrost pogłowia dotyczył bydła – o 29,8%, w tym krów o 2,7% oraz drobiu ogółem – o 46,8%, w tym niosek kurzych o 43,3%;
- odnotowano wzrost pogłowia zwierząt gospodarskich w przeliczeniu na 1 gospodarstwo rolne utrzymujące zwierzęta danego gatunku: w przypadku bydła – z 18,7 szt. do 34,8 szt., świń – z 87,8 szt. do 143,3 szt., koni – z 3,9 szt. do 5,1 szt., kóz – z 9,7 szt. do 16,3 szt., a drobiu ogółem – z 585,6 szt. do 1904,4 szt. Spadek dotyczył chowu owiec – z 58,3 szt. do 57,2 szt.;
- w okresie międzyspisowym zmianom uległ park maszynowy – wzrosła liczba kombajnów zbożowych (o 2,5%, w kraju o 10,2%) oraz ciągników (o 2,1%, podobnie jak w kraju), mniej było natomiast m.in. kombajnów buraczanych (o 66,2%, w kraju o 62,0%) i ziemniaczanych (o 31,6%, w kraju o 24,9%), a także opryskiwaczy sadowniczych (o 22,0%, w kraju więcej o 1,4%) i polowych (o 7,3%, w kraju o 5,8%);
- wzrosło zużycie nawozów mineralnych w przeliczeniu na czysty składnik, łącznie – azotowych, fosforowych i potasowych (NPK) – o 2,7% (w kraju o 10,1%), przy czym wzrost dotyczył nawozów potasowych (o 31,3%, w kraju o 41,2%), natomiast w przypadku azotowych i fosforowych odnotowano spadek (odpowiednio o 6,9% i o 3,1%, w kraju wzrost o 0,9% i 2,0%). Zużycie wapna nawozowego zwiększyło się 2,1-krotnie (w kraju 2,3-krotnie);
- zanotowano wzrost zużycia na 1 ha UR w dobrej kulturze rolnej nawozów potasowych (o 10,7 kg do 45,9 kg) oraz wapniowych (o 49,9 kg do 96,2 kg), zmniejszyło się natomiast zużycie nawozów azotowych i fosforowych (odpowiednio o 6,7 kg do 82,2 kg i o 1,1 kg do 27,1 kg);
- zużycie obornika pod uprawy zmniejszyło się o 65,0%, a gnojówki – o 42,2%, jednocześnie zużyto blisko 2-krotnie więcej gnojowicy;
- w Wielkopolsce odnotowano większy niż w kraju odsetek gospodarstw rolnych stosujących środki ochrony roślin (81,0% wobec 68,7%);
- zaobserwowano wzrost udziału gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego uzyskujących dochody z tytułu innych niezarobkowych źródeł utrzymania (poza emeryturą i rentą) oraz pobierających emerytury i renty (odpowiednio o 11,5 p.proc. i 1,5 p.proc., w kraju wzrost o 9,1 p.proc. i spadek o 0,5 p.proc.). Zmniejszył się natomiast odsetek gospodarstw, dla których źródłem dochodów była działalność pozarolnicza oraz praca najemna (odpowiednio o 2,5 p.proc. i 2,1 p.proc., w kraju o 5,1 p.proc. i 2,0 p.proc.);
- pomimo spadku udziału (o 6,0 p.proc. do 41,0%) w wielkopolskim większość stanowiły gospodarstwa domowe z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego, dla których główne źródło utrzymania, tj. źródło dochodu przekraczające 50% dochodów ogółem, stanowiła działalności rolnicza. W kraju przeważały gospodarstwa utrzymujące się głównie z pracy najemnej;
- zarówno w Wielkopolsce jak i kraju w większości indywidulanych gospodarstw rolnych wśród pracujących w nich osób przeważali użytkownicy, a jedynie w gospodarstwach największych, tj. o powierzchni 100 ha i więcej UR największy udział mieli pracownicy najemni stali (stanowili oni 49,1% ogółu pracujących, podczas gdy użytkownicy – 23,6%, w kraju 40,8% wobec 28,2%);
- wzrost liczby użytkowników pracujących w indywidulanych gospodarstwach rolnych odnotowano tylko w gospodarstwach najmniejszych, tj. do 1 ha UR włącznie (o 7,7%) oraz największych, czyli o powierzchni 15 ha i więcej UR (o 4,8%);
- zmniejszeniu uległy nakłady pracy poniesione przez członków rodziny użytkownika w przeliczeniu na 100 ha UR (z 11,1 AWU do 8,1 AWU) oraz na 1 gospodarstwo rolne (z 1,31 AWU do 1,08 AWU);
- zwiększyła się średnia wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego – w 2020 r. wyniosła 37,6 tys. euro, podczas gdy w 2010 r. – 23,8 tys. euro (w kraju odpowiednio 20,3 tys. euro wobec 12,6 tys. euro);
- odnotowano wzrost udziału gospodarstw specjalistycznych (z dominującą grupą upraw/ chowem) – z 59,4% do 78,7%. Do typu „specjalizujące się w uprawach polowych” zaliczonych zostało 57,2% gospodarstw (wobec 37,5% w 2010 r.), a do „specjalizujących się w chowie zwierząt żywionych paszami objętościowymi” – 11,9% (wobec 8,4%). Odsetek gospodarstw „specjalizujących się w chowie zwierząt żywionych paszami treściwymi” wyniósł 4,8% (wobec 8,0%), „specjalizujących się w uprawach ogrodniczych” – 3,2% (wobec 3,7%), a „specjalizujących się w uprawach trwałych” – 1,6% (wobec 1,8%).
Szczegółowa i rozbudowana analiza PSR 2020 dostępna jest dla Państwa tutaj
Opracowanie:
Aleksander Poznański
Źródło: GUS
