MRiRW w sprawie ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Realizując wniosek podjęty na XI Posiedzeni Krajowej Rady Izb Rolniczych V Kadencji >>> w sprawie opracowania przepisów dotyczących ochrony obszarów  produkcji rolnej, do Biura Zarządu KRIR wpłynęła odpowiedź Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 czerwca 2018 r. , w której informuje co następuje:

"Obszary wiejskie to przede wszystkim miejsce pracy i życia producentów rolnych, których praca daje wymierne korzyści naszemu społeczeństwu. Dlatego w ramach współpracy z Ministrem Inwestycji i Rozwoju, właściwym w sprawach planowania i zagospodarowania przestrzennego, dokładam wszelkich starań aby rozwój funkcji nierolniczych na terenach wiejskich nie stanowił bariery dla funkcjonujących tam gospodarstw rolnych. Wskazanie wymaga, że błędne planowanie przestrzenne może powodować konflikty społeczne na obszarach wiejskich. Z tego też powodu moim zdaniem bardzo istotne jest, aby tworzone nowe regulacje prawne w zakresie planowania przestrzennego uwzględniały specyfikę obszarów wiejskich, wynikającą z konieczności pogodzenia w procesie ich rozwoju interesów producentów rolnych z pozostałymi grup społecznymi zamieszkującymi te tereny. Wskazania wymaga, że za lokalne planowanie przestrzenne odpowiada gmina. To ona ma przyznaną przez prawo kompetencję do jednostronnego ustalenia sposobu zagospodarowania przestrzeni lokalnej. Tak więc, to wójt, burmistrz albo prezydent miasta, dokonując wielokryterialnej analizy wyznacza danym terenom przeznaczenie w projekcie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub wydaje dla danego terenu warunki zabudowy. Oznacza to, że to władze gminy decydują o tym, jakie funkcje będą miały poszczególne tereny ze sobą sąsiadujące, tj. rolnicze lub nierolnicze np. mieszkaniowe, rekreacyjne czy usługowe.

Podkreślić należy, że Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ramach posiadanych uprawnień dotyczących wpływu na planowanie przestrzenne, wynikających z realizacji przepisów ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1161) (dalej jako: u.o.g.r.l.), zwraca uwagę władzom gmin na potrzebę racjonalnego gospodarowania posiadanymi gruntami rolnymi i niewkraczanie z nową zabudową o charakterze nierolniczym w otwartą rolniczą przestrzeń produkcyjną. W toku prowadzonych postępowań w zakresie przeznaczenia na cele nierolnicze gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi jako organ odpowiedzialny za ochronę gruntów rolnych, wielokrotnie podkreślał niedopuszczalność łączenia na jednym terenie funkcji rolniczej i nierolniczej. W korespondencji prowadzonej z władzami gmin podnoszone jest, że następstwem takiego działania mogą być konflikty przestrzenne występujące na styku terenów o różnym przeznaczeniu. Konflikty te w znaczny sposób mogą utrudnić lub uniemożliwić komfortowe korzystanie z infrastruktury, prawidłowe funkcjonowanie gospodarstw rolniczych, bezpieczne zamieszkanie na danym terenie.

W procesie planowania uczestniczą także inne organy właściwe do uzgadniania projektu planu na podstawie przepisów odrębnych [art. 17 pkt 6 lit. b tiret 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2017 r., poz. 1073 ze zm.)], w tym izby rolnicze - czyli samorząd rolniczy. Zgodnie bowiem z art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1315) organy administracji rządowej w województwie oraz organy samorządu terytorialnego zasięgają opinii właściwej miejscowo izby o projektach aktów prawa miejscowego dotyczących rolnictwa, rozwoju wsi i rynków rolnych, z wyjątkiem przepisów porządkowych. Obowiązujące w tym zakresie przepisy dają izbom rolniczym możliwość wywierania wpływu na kształtowanie przestrzeni obszarów wiejskich i dzięki temu ograniczanie przyszłych konfliktów producentów rolnych z mieszkańcami wsi niezwiązanymi z działalnością rolniczą. Z dotychczasowego doświadczenia wynika, że właściwe miejscowo izby rolnicze, wydając opinie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, bardzo rzadko kierują się potrzebą utrzymania zwartych obszarów użytkowanych rolniczo, opiniując pozytywnie wnioski wójtów (burmistrzów) o przeznaczenie gruntów rolnych klas I-III na cele nierolnicze. Tym samym bardzo często w sytuacjach, gdzie wymaga to ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej i ograniczenia ewentualnych konfliktów społecznych, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi pomimo pozytywnej opinii izby, odmawia wyrażenia zgody na zmianę przeznaczenia gruntów na cele niezwiązane z produkcją rolną.

Ponadto, mając pełną świadomość specyfiki warunków pracy na wsi, uzależnionych od szeregu czynników, trudno jest określić ścisłe ramy czasowe pracy rolnika. Praca ta zależy przede wszystkim od warunków atmosferycznych, pory roku i prowadzonej działalności rolniczej. Dlatego wyrażam przekonanie, że osoby niezwiązane z rolnictwem i osiedlające się na terenach wiejskich powinny być świadome specyfiki tych obszarów np. występowania typowych dla produkcji rolnej zapachów, hałasu wynikającego z pracy mas2yn i urządzeń.

Rolnicy, jako osoby samozatrudniające się w swoich gospodarstwach indywidualnych, nie podlegają bezpośrednio regulacjom prawa pracy. W celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia rolników oraz osób postronnych, mimo braku obligatoryjności i dobrowolności stosowania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez rolników, tworzone są uregulowania prawne odnoszące się do pracy w rolnictwie. Wśród wielu obowiązujących uregulowań znajdują się między innymi przepisy:

• określające zasady bhp przy obsłudze maszyn, zwierząt gospodarskich, przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno- mineralnych,
• określające wykaz substancji aktywnych, których stosowanie w środkach ochrony roślin jest zabronione,
• dotyczące szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki,
• dotyczące bhp przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne, a także pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych.

Zasady te są aktualizowane na bieżąco i dostosowywane do zmieniających się warunków i rozwoju technologicznego. Dodatkowo, na mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników z dnia 20 grudnia 1990 roku, Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) - jako centralny organ administracji rządowej, podległy ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi - prowadzi działalność na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych, polegającą na badaniu przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz upowszechnianiu wśród rolników wiedzy o zagrożeniach związanych z pracą w gospodarstwie rolnym i zasad bezpiecznego wykonywania tej pracy. KRUS, w porozumieniu z ministrami właściwymi do spraw: zdrowia, zabezpieczenia społecznego i rozwoju wsi określił w 1995 r. Zasady ochrony zdrowia i życia w gospodarstwie rolnym, będące zaleceniami dotyczącymi wyposażenia gospodarstwa, zabezpieczenia osób w nim pracujących oraz sposobu wykonywania czynności związanych z działalnością rolniczą, które zostały uaktualnione w 2008 r. i dostosowane do obowiązujących w krajach Unii Europejskiej unormowań prawnych i dobrych praktyk rolniczych. Upowszechnianie tych zasad jest głównym celem działań prewencyjnych realizowanych przez jednostki terenowe KRUS. Działania obejmują upowszechnianie wiedzy o tych zagrożeniach i znajomości zasad bhp wśród dorosłych i dzieci, analizowaniu przyczyn i okoliczności powstawania wypadków przy pracy rolniczej i chorób zawodowych, prowadzeniu szkoleń na temat znajomości zagrożeń i zasad bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym, podejmowaniu starań o właściwą produkcję i dystrybucję bezpiecznych technicznych środków produkcji dla rolników, ubrań roboczych i ochronnych. Wykonywanie prac przez rolników zgodnie z tymi przepisami może również stanowić element zapobiegawczy występowania konfliktów na terenach wiejskich.

Jednocześnie należy wskazać, że podstawowy przepis regulujący stosunki sąsiedzkie to arl. 144 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r., poz. 459 ze zm.) (dalej jako: Kc). Przepis art. 144 Kc stanowi, że: Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych (immisja). Pewnych immisji nie da się jednak uniknąć, dlatego też nie wszystkie działania właściciela sąsiedniej działki są zabronione. Dozwolone będą te, które nie przekraczają przeciętnej miary w korzystaniu z nieruchomości. Decydowało będzie tu społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości i stosunki miejscowe, tj. jakie jest przeznaczenie nieruchomości i jakie jest jej otoczenie (miejskie czy wiejskie). Jak już wcześniej nadmieniono podstawową funkcją obszarów wiejskich jest produkcja żywności. Tak więc przy określaniu działań ponad przeciętną miarę należy wziąć pod uwagę charakter tych terenów. I tak hodowla trzody chlewnej na terenach miejskich i wynikająca z niej uciążliwość dla nieruchomości sąsiednich będzie z reguły przekraczać przeciętną miarę, a taka sama hodowla w warunkach wiejskich zazwyczaj miary tej nie przekracza. Inne jest bowiem społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości w mieście, a inne na wsi. O tym, jakie jest przeznaczenie terenów, dowiemy się z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a gdy ich nie ma - z decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu.

Podkreślenia wymaga, że do kompetencji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie należą przepisy regulujące proces budowlany, w tym zagadnienia dotyczące budowy budynków. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi jedynie na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy - Prawo budowlane, w drodze rozporządzenia określa warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie, a następnie je realizuje w zakresie określonym w art. 9 ustawy (wydawanie zgody na odstępstwa od tych warunków). Wydane na tej podstawie rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 2014 r., poz. 81) nie odnosi się bezpośrednio do inwestycji w zakresie budowy budynków inwentarskich. Przepisy rozporządzenia stosuje się natomiast przy projektowaniu, budowie, przebudowie i zmianie sposobu użytkowania budowli rolniczych lub ich części, a także związanych z nimi urządzeń budowlanych. Za budowle rolnicze w myśl rozporządzenia rozumie się budowle dla potrzeb rolnictwa i przechowalnictwa produktów rolnych, w szczególności takie jak: zamknięte zbiorniki na płynne odchody zwierzęce, płyty do składowania obornika, silosy na kiszonki, silosy na zboże i pasze, komory fermentacyjne i zbiorniki biogazu rolniczego. Rozporządzanie reguluje m.in. sposób rozmieszczenia poszczególnych budowli rolniczych w szczególności: zbiorników na płynne odchody zwierzęce, płyt do składowania obornika, silosów na kiszonki, silosów na zboża i pasze, komór fermentacyjnych, zbiorników biogazu, poprzez zachowanie odpowiednich odległości przy ich lokalizowaniu m.in. w zakresie zachowania odległości od budynków i budowli. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że określone w rozporządzeniu odległości są optymalne i obecnie nie planuje się zmian w tym zakresie.

Odnośnie natomiast kwestii wywozu nawozów naturalnych warto zaznaczyć, że obecnie procedowany jest projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie przyjęcia "Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczaniu” tzw. program azotanowy, wydawany na podstawie art. 106 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566, z późn. zm.), który będzie zawierać szczegółowe wymagania w zakresie stosowania i przechowywania nawozów naturalnych. Ponadto ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2017 r. poz. 668 i 1566 oraz z 2018 r. poz. 650) wprowadza zasady zapobiegania zagrożeniom zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska, które mogą powstać w wyniku przewozu, przechowywania i stosowania nawozów oraz środków wspomagających uprawę roślin. Wywóz nawozów naturalnych zgodnie z ustalonymi w ww. przepisach zasadami jest dozwolony.

Reasumując, obecnie obowiązuje szereg regulacji określających zasady pracy w gospodarstwie rolnym, a występujące konflikty na obszarach wiejskich w dużej mierze zależą od przestrzegania przepisów oraz od wzajemnego poszanowania przez samych rolników, mieszkańców wsi i władze lokalne. Trudnym wydaje się wprowadzenie jednolitych i jednoznacznych przepisów chroniących obszary produkcji rolnej. W mojej ocenie istotnym elementem poprawiającym warunki funkcjonowania różnych grup społecznych na terenach wiejskich będzie dalsze kontynuowanie działań informacyjnych skierowanych do wszystkich mieszkańców wsi, nie tylko rolników. Ponadto w ramach prac prowadzonych przez Ministra Inwestycji i Rozwoju, jako Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi będę nadal postulował o kompleksowe uregulowanie kwestii związanych z planowaniem przestrzennym na obszarach wiejskich, np. poprzez wykorzystanie nowego instrumentu jakim jest plan urządzeniowo-rolny. W mojej ocenie objęcie takim planem terenu całej gminy oraz jasne zdefiniowane możliwych do prowadzenia działalności ze wskazaniem ich możliwych lokalizacji, powinno przyczynić się do wprowadzenia ładu przestrzennego na obszarach wiejskich i ograniczenia niekorzystnych zjawisk, na które wskazuje Pan Prezes w swoim piśmie."