Zawiłości emerytur rolniczych - umowy dzierżawy ze zstępnymi

Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych popierając wniosek Mazowieckiej Izby Rolniczej wystąpił 13 marca 2017 roku do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w zakresie zmiany ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. 2016 r. poz. 277, 2043), tak aby rozwiązać problemy i niejasności związane z zawieraniem ze zstępnymi wieloletnich umów na dzierżawę gospodarstwa oraz z zakończyć trudności z rejestrowaniem tych umów w ewidencji gruntów i budynków prowadzonej przez starostów, co jest warunkiem do przejścia na emeryturę w KRUS.

W odpowiedzi Podsekretarz Stanu w MRiRW Rafał Romanowski wystąpił do Starosty Ciechanowskiego z prośbą o zmianę stanowiska przekazując następujące wyjaśnienia:

W ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników o umowach dzierżawy jest mowa w art. 28 ust. 4 pkt 1, art. 38 pkt 1 oraz art. 117. Jeśli chodzi o ten ostatni wymieniony przepis to jest to umowa dzierżawy zawierana na podstawie przepisów poprzednio obowiązujących w zakresie ubezpieczenia społecznego rolników, a mianowicie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin2, która została uchylona na podstawie przepisów obecnie obowiązującej ustawy. Z tego wynika, że ta ostatnia umowa dzierżawy, ze względu na to, że była zawierana na podstawie obecnie już nie obowiązujących przepisów ma marginalne znaczenie i wprawdzie jest to umowa zawierana stosownie do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, ale jest to inny rodzaj umowy dzierżawy od umów, o których mowa w art. 28 ust. 4 pkt 1, art. 38 pkt l ww. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników W art. 38 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jest mowa o zaprzestaniu działalności rolniczej i trzeba podkreślić, że nie odnosi się ta regulacja wyłącznie do emerytów i rencistów rolnych. W ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników ustawodawca jasno określił warunki jakie należy spełniać, aby podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. Właściciel gospodarstwa rolnego o powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy, po spełnieniu pozostałych warunków określonych w art. 7 i 16 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, podlega temu ubezpieczeniu z mocy prawa, co jednak nie wyklucza wyłączenia takiego rolnika z obowiązkowego ubezpieczenia w razie obalenia przez zainteresowanego domniemania płynącego z art. 38 pkt 1 tej ustawy ( właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów, jeżeli dzierżawa jest zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków, prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach). Obowiązkowe ubezpieczenie społeczne rolników oparte jest na fikcji faktycznego prowadzenia działalności rolniczej, które może zostać w toku postępowania dowodowego obalone. Ustawodawca tym samym expressis verbis - w kwestii podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników - dał pierwszeństwo stanowi faktycznemu przed stanem własnościowym, czego nie można dostrzec w przepisach regulujących wypłatę świadczeń emerytalno-rentowych, a konkretnie w odniesieniu do art. 28 ust. 4 pkt 1 ww. ustawy. Zgodnie z tym przepisem uznaje się, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego, nie uwzględniając gruntów wydzierżawionych, na podstawie umowy pisemnej zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie niebędącej:

a)małżonkiem emeryta lub rencisty,

b)jego zstępnym lub pasierbem,

c)osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,

d)małżonkiem osoby, o której mowa w lit. b lub c.

W związku z powyższym, rolą art. 28 ust. 4 pkt 1 ww. ustawy jest budowa normy prawnej dotyczącej wypłaty części uzupełniającej świadczeń emerytalno-rentowych rolniczych, których wypłata ulega zawieszeniu w przypadku posiadania gospodarstwa rolnego po uzyskaniu prawa do tych świadczeń.

Z kolei w przypadku ubiegania się o prawo do tzw. wcześniejszej emerytury rolniczej, zaprzestanie działalności rolniczej w myśl art. 6 pkt 3 ww. Ustawy (przez działalność rolniczą - rozumie się działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej) stanowi przesłankę warunkującą ustalenie prawa do tego świadczenia, a to mogłoby oznaczać, że nie jest wymagane wyzbycie się przez tę osobę posiadania gospodarstwa rolnego. Na dodatek osoba ubiegająca się o wcześniejszą emeryturę nie jest emerytem, gdyż decyzja o przyznaniu tego świadczenia ma charakter konstytutywny, a nie jak decyzja o ustaleniu prawa do emerytury po osiągnieciu wieku emerytalnego, której należy przyznać charakter deklaratywny. W związku z tym osoba, która zaprzestaje działalności rolniczej w związku z ubieganiem się o wcześniejszą emeryturę i pragnie wydzierżawić gospodarstwo rolne z jednoczesnym wpisem tej umowy do ewidencji gruntów i budynków nie spełnia warunków o których mowa w art. art. 28 ust. 4 pkt 1 ustawy. W tym przypadku jako podstawę do zawarcia umowy dzierżawy należy wskazać art. 38 pkt 1 tej ustawy. Tym samym należy dostrzegać różnice pomiędzy umową dzierżawy, o której mowa w art. 38 ust. 1 ww. ustawy, a umową dzierżawy określoną w art. 28 ust. 4 pkt 1 ww. ustawy.

Uzasadnienie tezy o różnym charakterze i potrzebie rozróżniania umów dzierżawy, znajduje dodatkowe uzasadnienie w § 11 ust. I pkt 2 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. z 2016 r. poz. 1034), zgodnie z którym w ewidencji gruntów i budynków wykazuje się m.in. dane o gruntach, które są przedmiotem umów dzierżawy, oraz o dzierżawcach tych gruntów, zgłaszanych do ewidencji w związku z przepisami art. 28 ust. 4 pkt 1, art. 38 pkt 1 oraz art. 117 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2016 r. poz. 277). Aktualne brzmienie tego przepisu zostało zmienione na podstawie rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 29 listopada 2013 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. z 2013 r. poz. 1551). Do czasu tej zmiany brzmienie § 11 ust. 1 pkt 2 tego rozporządzenia, ograniczone było w ten sposób, że w ewidencji wykazywane były dane dotyczące osób i jednostek organizacyjnych, które władają gruntami na podstawie umów dzierżawy, zwanych dalej "dzierżawcami", zgłoszonych do ewidencji stosownie do art. 28 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25, Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 756, z 1999 r. Nr 60, poz. 636 i z 2000 r. Nr 45, poz. 53 l). W uzasadnieniu do projektu rozporządzenia rozszerzającego zakres przedmiotowy tego przepisu zaznaczono, że „Proponowana zmiana § 11 ust. l pkt 2 (§ 1 pkt 7 lit. a projektu rozporządzenia) wynika z tego, że przepis ten w dotychczasowym brzmieniu nie uwzględniał wszystkich przepisów prawa, które uzależniają nabycie odpowiednich praw przez właściciela wydzierżawionych gruntów od ujawnienia umowy dzierżawy dotyczącej tych gruntów w ewidencji.”.

Z tego wynika, że w ww. rozporządzeniu w sprawie ewidencji gruntów i budynków rozróżnione zostały trzy niezależne podstawy do zawarcia umowy dzierżawy, które mogą być zawierane stosownie do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników i wykazywane w ewidencji gruntow i budynków. W konsekwencji przyjmując, że w myśl art. 38 ust. 1 ww. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, wydzierżawiającym może być rolnik chcący wykazać, że zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej i następnie ubiegał się o tzw. wcześniejszą emeryturę rolniczą nie powinno być przeszkód do wpisu tej umowy dzierżawy mimo, że osoba ubiegająca się o ten wpis nie jest enierytem bądź rencistą, o czym mowa w art. 28 ust. 4 pkt 1 ww. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Jest to tym bardziej uzasadnione, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r. sygn.. akt Il UK 82/11 ubezpieczony w KRUS ma prawo do rolniczej emerytury w pełnej wysokości, jeżeli swoje gospodarstwo wydzierżawi dziecku.

Dodatkowo pragnę poinformować, że pozostałe kwestie poruszane w piśmie Krajowej Rady Izb Rolniczych z dnia 13 marca 2017 r., znak: KRIR/MR/W/280/2017   zostaną poddane analizie i następnie podjęte zostaną odpowiednie czynności mające na celu wprowadzenie ewentualnych zmian w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników.