Uprawa krajowych źródeł białka roślinnego (w tym soi) coraz powszechniejsza na terenie kraju

W okresie od 2016 do 2023 roku – powierzchnia uprawy soi zwyczajnej (Glycine Max.) zwiększyła się ponad blisko 7-krotnie (w 2023 r. wyniosła ok. 44,6 tys.). Ponadto plony z hektara zwiększyły się o ok. 40% w stosunku do przełomu XX i XXI w. Notowany wzrost zainteresowania uprawą soi spowodowany jest faktem, że szeroko pojęta praktyka z roku na rok coraz częściej sięga po wiedzę dotyczącą jej drogocennego wpływu nie tylko na żyzność i strukturę gleby, pozostawianie cennych resztek pożniwnych, ale przede wszystkim możliwość uzyskania zadawalającego plonu nasion, możliwości skarmiania zwierząt uszlachetnionymi nasionami soi w gospodarstwie własnym, jak i uniezależnienia europejskiej produkcji zwierzęcej od zewnętrznych producentów białka paszowego. Popularyzację uprawy soi stopniowo wspiera także duży postęp biologiczny. Z roku na rok w krajowych i europejskich rejestrach pojawiają się nowe odmiany. W UE zarejestrowanych odmian jest ponad 500, a w Polsce, w 2024 roku w Krajowym Rejestrze lista zamyka się na 42 odmianach, gdzie w roku 2012 było ich zaledwie 2. Jednak nie wszystkie odmiany dobrze plonują w naszych warunkach klimatycznych (Europy Środkowej). Wyniki dotychczas przeprowadzonych badań w ramach Inicjatywy Białkowej COBORU oraz Programów Wieloletnich dotyczących zwiększenia wykorzystania krajowego źródła białka roślinnego (2010-2015; 2016-2020)wskazują, iż bardzo duże znaczenie dla uprawy nasion roślin bobowatych i soi, mają same odmiany, a także region ich uprawy. Także ostatnie lata wskazują, że istotnie zwiększyło się zainteresowanie rolników uprawą zarówno soi i grochem siewnym (Tabela1).

Tabela 1. Areał uprawy soi, grochu siewnego (za A. Osiecka, wg danych ARMiR)

Ponadto w porównaniu z innymi krajowymi surowcami paszowymi nasiona soi mają trzy główne zalety takie jak: wysoka zawartość tłuszczu (ok. 20%), wyrównanie składu chemicznego oraz szerokie możliwości zastosowania – w tym także dobrze komponuje się z innymi bobowatymi jak i paszami rzepakowymi czy wywarami zbożowymi. Z tego właśnie względu krajowe nasiona soi NON-GMO okazują się pożądanym surowcem zarówno na rynku paszowym jak i są przydatnym rozwiązaniem dla zwierząt utrzymywanych w gospodarstwach indywidualnych w warunkach chowu ekstensywnego i ekologicznego. Należy jednak pamiętać, że wykorzystanie surowych, nieuszlachetnionych nasion soi z uwagi na zawartość inhibitora trypsyny i aktywność ureazy oraz innych specyficznych substancji bioaktywnych o charakterze antyżywieniowym jest praktycznie marginalne lub całkowicie niemożliwe. Materiał ten może być jedynie stosowany w żywieniu zwierząt monogastrycznych (drób i świnie) po odpowiedniej obróbce termicznej lub baro-termicznej. Jednym z zabiegów należących do tej grupy jest ekstruzja, zabieg który na skalę przemysłową jest coraz częściej stosowany, a w terenie można spotkać coraz więcej ofert, które dedykują urządzenia dla gospodarstw indywidualnych. Obserwacje terenowe i rozmowy wśród rolników pokazują, że spora część z nich nie była wcześniej zaznajomiona, stąd w obszarze tym istnieje potrzeba szerokiego upowszechniania informacji dotyczących nasion roślin białkowych wśród praktyki rolniczej.

Jedną z podjętych inicjatyw pozwalających na wdrożenia i prowadzenie praktycznych rozwiązań dotyczących stosowania lokalnych źródeł białka jest operacja realizowana w ramach konsorcjum, którego Liderem jest CDR w Brwinowie, Oddział w Radomiu. Projekt realizowany jest w ramach poddziałania 1.2. „Wsparcie dla projektów demonstracyjnych i działań informacyjnych ” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Celem projektu jest promowanie i upowszechnianie wśród hodowców dobrych praktyk i innowacji w zakresie produkcji i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe.

Dr hab. inż. Anita Zaworska-Zakrzewska, Dr hab. Sebastian Kaczmarek, prof. UPP,
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Wydział Medycyny Weterynaryjnej i Nauk o Zwierzętach
Katedra Żywienia Zwierząt