Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu wychodząc naprzeciw problemom związanym z obecnością wilków na terenie gminy Swarzędz zorganizowała w dniu 3 marca br. spotkanie on-line w tej kwestii. W spotkaniu wziął udział również przedstawiciel Wielkopolskiej Izby Rolniczej. Niepokój mieszkańców tego terenu budziły doniesienia na temat ataków wilków na psy oraz ich obecność na terenach zabudowanych. Duża frekwencja uczestników pokazała, iż tego rodzaju spotkania są konieczne i podnoszą poziom wiedzy jej uczestników. W ostatnim piśmie kierowanym do Ministra Klimatu i Środowiska wskazywaliśmy, że wiedza społeczeństwa w zakresie zachowania się w przypadku spotkania z wilkiem jest niewystarczająca. Zdaniem wielkopolskiego samorządu rolniczego konieczne jest przeprowadzenie akcji informacyjnej dostosowanej do specyfiki danej grupy z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa i postepowania w przypadku kontaktu z tym gatunkiem. Spotkanie organizowane przez RDOŚ w Poznaniu wychodziło właśnie naprzeciw tym postulatom.
Pierwsza część webinarium poświęcona była tematyce przyczyn konfliktów związanych z obecnością wilków w gminie Swarzędz. Prelekcję poprowadziła dr Sabina Pierużek-Nowak ze Stowarzyszenia dla Natury „Wilk”. Uczestnikom spotkania przedstawiono prezentację w której omówiono najważniejsze kwestie związane z biologią tego gatunku oraz konsekwencji z niej wynikających, jakie obserwujemy w tym terenie.
Przedstawicielka Stowarzyszenia wyjaśniła, iż wilk jako zwierzę socjalne zakłada grupę rodzinną, w której zimą jest średnio 6-8 wilków i w której wszystkie grupy są spokrewnione (oprócz rodziców). Rzadko do grupy przyłącza się osobnik obcy. Grupa zajmująca teren w gminie Swarzędz składa się obecnie z ojca oraz 3 sztuk potomstwa. Każda grupa rodzinna ma swoje terytorium ze strefą centralną, w której wychowywane jest potomstwo. Jak wskazała dr. Pierużek –Nowak z obserwacji wynika, iż wielkość terytoriów grup rodzinnych na obszarach mozaiki polno-leśnej wynosi około 1400 km², natomiast grupa swarzędzka ma do dyspozycji średnio 350 km². Wilki w poszukiwaniu pokarmu oraz w celu znakowania przemierzają w obrębie swojego terytorium średnio 23 km na dobę. Naturalna śmiertelność wśród wilków wynika w głównej mierze z chorób na jakie zapadają, np. choroby odkleszczowe, świerzbowiec, konfliktów z innymi wilkami, z urazów po polowaniach, czy też starości. Obecnie największym problemem u wilków jest świerzbowiec występujący w całej populacji tego gatunku, który jest bardzo istotnym czynnikiem ich śmiertelności. Również wśród swarzędzkich wilków, gdyż na świerzbowca cierpią w tej grupie głównie młode osobniki. W dalszej części prezentacji wyjaśniono, iż zasięg migracji wilków wynosi od kilkudziesięciu km do ponad 1000 km. Na dietę wilków składają się głównie dzikie zwierzęta kopytne. Mniejsze ofiary jak zając czy bóbr stanowią niewielki procent diety wilków. Zgodnie informacjami Stowarzyszenia pierwszy raz wilki na terenie gminy Swarzędz i pograniczu Poznania zaobserwowano w czerwcu 2018 r. Najwyższą liczebność miały w 2019 r., gdyż rodzina składała się wtedy z 5 dorosłych osobników i 3 młodych. Niestety postępujący świerzb oraz śmierć samicy w wypadku komunikacyjnym spowodowało, że grupa ta liczy obecnie tylko 4 osobniki (samiec i 3 młode). Pierwsze doniesienia o atakach na psy w tym rejonie miały miejsce jesienią i zimą 2020 roku. A obecnie pojawiają się doniesienia o wilku, który jest widziany w obrębie zabudowań w okolicach Barcinka i Bugaja.
Dr Sabina Pierużek-Nowak przedstawiła również uczestnikom bardzo przydatną infografikę prezentującą zalecane działania wg LCIE w przypadku różnych zachowań wilka. Zgodnie z tym nie ma zagrożenia i nie wymaga podejmowania działań sytuacja, gdy wilk przechodzi blisko zabudowań w nocy lub w zasięgu wzroku od zabudowań podczas dnia, a także gdy nie ucieka natychmiast po zobaczeniu ludzi lub pojazdów, zatrzymuje się i przygląda. W przypadku, gdy wilk jest wielokrotnie widywany przez dłuższy czas (kilkanaście dni) w odległości mniejszej niż 30 m od zamieszkałych domów konieczna jest wnikliwa analiza sytuacji i przyczyn. Należy poszukać resztek pokarmów i usunąć je, rozważyć użycie środków zniechęcających do korzystania z resztek pokarmów. Sytuacja ta wymaga uwagi, gdyż jest możliwość wystąpienia silnej habituacji albo uwarunkowania pokarmowego. Jeżeli wilk natomiast wielokrotnie pozwala na podchodzenie do siebie na odległość około 30 m i mniej wymaga to szczególnej uwagi, gdyż wskazuje to na silną habituację (przyzwyczajenie się) i możliwe uwarunkowanie pokarmowe. Zalecane działania nakierowane są na wnikliwą analizę sytuacji i przyczyn. Należy rozważyć użycie środków odstraszających (kule gumowe i pociski hukowe) oraz zniechęcających do korzystania z resztek pokarmowych. Sytuacją niebezpieczną, wymagającą szczególnej uwagi jest, gdy wilk podchodzi wielokrotnie do ludzi na odległość mniejszą niż 30 m i przejawia zainteresowanie ludźmi. W tej sytuacji można sądzić, że występuje już uwarunkowanie pokarmowe i silna habituacja, co może prowadzić do rozwoju zachowań zuchwałych, istnieje ryzyko zranienia. Należy w tym wypadku szybko wdrożyć działania odstraszające (kule gumowe i pociski hukowe), a jeżeli są nieskuteczne konieczne jest usunięcie wilka. Należy zlikwidować przyczyny tej sytuacji. W przypadku ataku wilka lub zranienia człowieka, gdy nie został sprowokowany sytuacja ta jest już skrajnie niebezpieczna. Działania muszą być nakierowane na usunięcie wilka (odłów lub odstrzał). Należy również wnikliwie przeanalizować przyczyny i je zlikwidować.
Dr Pierużek – Nowak podkreśliła w swojej wypowiedzi, że wilki bytujące na terenie gminy Swarzędz niestety są w trudnej sytuacji. Z jednej strony chorują na świerzb, z drugiej mają do dyspozycji bardzo małe terytorium (około 7,5 km²), które ulega cały czas zmniejszeniu poprzez intensywną zabudowę. Stąd zaniepokojenie ludzi w przypadku ich obserwacji blisko zabudowań. Do tego dochodzą ataki na zwierzęta domowe. Wniosek włodarzy Swarzędza do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o odstrzał tych wilków wydaje się być jedynym rozwiązaniem. GDOŚ wydał pozytywną decyzję o odstrzale 3 osobników. Ze względu na chorobę nie można tych osobników przenieść w inne miejsce, aby nie roznosić świerzbowca, a jeżeli już mogłoby to nastąpić - istniej duże ryzyko, że zwierzęta te zginą w wyniku konfliktu z inną grupa rodzinną. Leczenie natomiast w wyspecjalizowanym ośrodku będzie się wiązało z konsekwencją skazania tej wilczej rodziny na życie w odizolowaniu, gdyż jest ono długotrwałe i spowoduje przyzwyczajenie się tych osobników do ludzi.
Kolejna prezentacja Celiny Pielach z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu dotyczyła już bezpośrednio aspektów prawnych związanych z ochroną wilka i uzyskania ewentualnych odstępstw od zakazów związanych z ochroną ścisłą gatunków. Wilk jest objęty ochroną gatunkową na terenie całego kraju od 1998 roku. Ustawa o ochronie przyrody wskazuje w ramach łagodzenia konfliktów na współdziałanie z dyrektorem ochrony środowiska, a także na zezwolenia na odstępstwo od zakazów wobec osobników tego gatunku. Współdziałanie może polegać między innymi na pomocy merytorycznej, pomocy finansowej poszkodowanym lub osobom, których mienie jest realnie zagrożone na wystąpienie szkody na budowę urządzeń lub wykonanie zabiegów zapobiegających szkodom na podstawie umowy cywilnoprawnej. Z takim wnioskiem może się zwrócić osoba, której mienie jest realnie narażone na wystąpienie szkody do właściwego miejscowo RDOŚ lub dyrektora parku narodowego na obszarze tego parku.
Każda niebezpieczna sytuacja z udziałem wilka wymaga wyjaśnienia i weryfikacji, czy zgłaszane zdarzenie z wilkiem jest zachowaniem naturalnym, czy wymaga podjęcia działań. W stosunku do dziko żyjących gatunków objętych ochroną gatunkową wprowadzono zakaz między innymi umyślnego zabijania, umyślnego chwytania, okaleczania, płoszenia lub niepokojenia. Możliwe jest uzyskanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów np. płoszenia i niepokojenia, a nawet umyślnego zabijania na wniosek osoby narażonej na poważne szkody lub niebezpieczeństwo, a także na wniosek gminy, gdy zagrożenie dotyczy większej liczby gospodarstw. Wnioski w przypadku wydania zgodny na:
- umyślne zabijanie składa się do: Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska,
- umyślne płoszenie i niepokojenie składa się do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska,
- wykonywanie jakiejkolwiek zakazanej czynności na terenie parku narodowego składa się do Ministra Środowiska.
Decyzje wydawane przez te organy są uznaniowe, dlatego należy do wniosku załączyć wszelkie dokumenty i informacje świadczące o istnieniu realnego zagrożenia lub występowaniu poważnych szkód. Jak informowała Celina Pielach samo przebywanie wilka na terenie, na którym mogą przebywać ludzie nie musi być przesłanka do wydania zezwolenia. A jakość wniosku ma bezpośrednie przełożenie na szybkość wydania stosownego zezwolenia.
Gmina jest zobowiązana do podejmowania działań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa publicznego, gdyż należy to do zadań własnych gminy. Dlatego to gmina powinna być wnioskodawcą w przypadku wystąpienia zagrożenia publicznego związanego z niebezpiecznym zachowaniem się wilków. Organ w każdym indywidualnym przypadku musi wykazać spełnienie określonych przesłanek o braku rozwiązań alternatywnych, braku szkodliwości dla zachowania we właściwym stanie ochrony gatunków chronionych oraz istnienia co najmniej jednej z przesłanek indywidualnych (np. ograniczenie poważnych szkód w mieniu, czy zapewnienie zdrowia i bezpieczeństwa powszechnego). W przypadku, gdy wilk nie stwarza zagrożenia, ale budzi niepokój mieszkańców wójt*/burmistrz/prezydent miasta składa wniosek o odstępstwo od zakazu umyślnego płoszenia lub odłów i transport do najbliższego kompleksu leśnego. Gdy wilk stwarza realne, udokumentowane zagrożenie konieczne jest złożenie wniosku o odstępstwo od zakazu umyślnego zabijania.
W przypadku wystąpienia szkód możliwe jest wypłacenie przez Skarb Państwa odszkodowanie. Niezwłocznie po stwierdzeniu szkody poszkodowany powinien złożyć wniosek, co do zasady pisemnie do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Jednakże w przypadku szkód wyrządzonych w zwierzętach zalecane jest zgłoszenie telefoniczne. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez wilka nie obejmują utraconych korzyści. Odszkodowania za szkodę wyrządzoną w odniesieniu do zwierząt jest sumą ceny rynkowej zbitego, padłego w wyniku odniesionych ran lub uśmierconego zwierzęcia oraz kosztów utylizacji padliny i jej transportu do najbliższego przedsiębiorstwa zajmującego się utylizacją padliny, a także kosztów leczenia okaleczonych zwierząt i wartości produktów leczniczych.
W swoim wystąpieniu Celina Pielach zwróciła również uwagę na konieczność zgłaszania do właściwego RDOŚ sytuacji, gdy ktoś przypadkowo schwytał lub zabił zwierzę z gatunku objętego ścisłą ochroną lub instytucja państwowa, która się o tym dowiedziała, niezwłocznie zawiadamia o tym regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Doprowadzenie do śmierci zwierzęcia objętego ochroną ścisła bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom, w zależności od wpływu tego czynu na populację jest wykroczeniem lub przestępstwem.
Na zakończenie spotkania, które należy uznać za bardzo merytoryczne i przedstawiające obiektywny obraz sytuacji swarzędzkich wilków umożliwiono uczestnikom dyskusję w tym temacie. W rozmowie choć krótkiej, nie zabrakło niestety emocji i widocznej niechęci środowiska myśliwych i ekologów. Niewątpliwie pozytywnym aspektem spotkania są działania podjęte przez poznańskie ZOO, które we współpracy z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska, dr Sabiną Pierużek- Nowak ze Stowarzyszenia dla Natury "Wilk" zainicjowało próby odłowienia młodych osobników z tej grupy i umieszczenia ich w jednym z ośrodków rehabilitacji w Polsce lub za granicą, gdzie będą leczone.
Zdaniem wielkopolskiego samorządu rolniczego takie działania, stanowią niewątpliwą wartość w edukacji społeczeństwa w zakresie obcowania z wilkiem. Nasze postulaty o działania w trym zakresie są nadal aktualne i wyrażamy nadzieję na kolejne inicjatywy.
Barbara Idczak
Źródło
Wielkopolska Izba Rolnicza
http://www.wir.org.pl/
